Հարություն Խաչատրյանը՝ չարի ու տխրության դեմ հաղթանակի մասին
Ճանաչված ռեժիսոր, «Ոսկե ծիրան» միջազգային կինոփառատոնի գլխավոր տնօրեն Հարություն Խաչատրյանը տխրության, խավարի, նախանձի ու չարի դեմ պայքարի ամենաարդյունավետ միջոցը ստեղծագործելն է համարում: Ասում է՝ դա նաեւ մահկանացու մարդու մեղքերը քավելու յուրատեսակ հնարավորություն է: Ցավում է, որ պատերազմը, արյունն ու ագրեսիան հաճախ պատճառ են դառնում ստեղծագործական երկունքի ընդհատումներին: Ասում է՝ ուղղակի սարսափում է ուկրաինական վերջին դեպքերից ու նեղսրտում՝ ուկրաինացիներին հրավիրել են «Ոսկե ծիրան» կինոփառատոնի ժամանակ ներկայացնել ուկրաինական պոետիկ կինոն, բայց մահաբեր իրադարձություններից հետո արդյոք սիրտ կունենա՞ն ուկրաինացի կինոգործիչները:
«Ես միշտ վախեցել եմ լինել թուլամորթ, գուցե երբեմն թվացել եմ խեղճ, բայց իմ ֆիլմերում ամենահամարձակ մարդն եմ, որովհետեւ գտնում եմ, որ ստեղծելն ու ստեղծագործելը պայքարի ամենահանճարեղ ձեւն են: Համեմատած իմ ֆիլմերի, ես կյանքում ստվերի մեջ ապրող մարդ եմ… Ճիշտ հասկացեք, «Ոսկե ծիրանը», մրցանակները լրիվ ուրիշ բան են, եւ հետո հասարակությանը ինքնահաստատման միջոց չես ընտրի: Ես սիրում եմ լուռումունջ իմ գործն անել, պատմել այնպես, որ մարդկանց մեջ հետք թողնի, չնայած որոշ հայ պատանի եւ հայ ծեր ռեժիսորներ կան, որ չեն ընդունում պատումի իմ ձեւը: Ինչ որ է… կինոյի ձեւ կա՝ կյանքի մասին ֆիլմերը, որ շարունակելու եմ նկարել, թեկուզ շատերը չհավանեն արվեստային կողմը, երաժշտությունը, մոնտաժի ձեւը կամ մի քիչ ձանձրանան, բայց դրանց մեջ այնքան ասելիք կա, անհանգստություն, այնքա՜ն գաղտնիքներ են բացահայտվում ապագայի համար: Կինոյի տեսակ կա, որ պետք է Մատենադարանում պահել, որպեսզի մի 3000 տարի հետո ուսումնասիրեն, ասենք՝ Փելեշյանի ֆիլմերը, «Նամուսը» պետք է պահել»,- նշում է ռեժիսորը: Խոսում է իր զավակների՝ ֆիլմերի մասին, ու ասում, որ յուրաքանչյուր ֆիլմը մի ուսումնասիրության նյութ է. «Դոկումենտալիստում» կամ Ջավախքի մասին պատմող «Սպիտակ քաղաքում» մթնոլորտն այնքա՜ն ճիշտ է պահպանված, դա ուրիշ մոնտաժ է, ուրիշ կինո, տրամադրությունը պահպանելու զարմանալի ցանկություն է, որը միշտ չի, որ ստացվում է արվեստի կամ գեղարվեստի գործերում: «Կոնդ» ու «Վերադարձ ավետյաց երկիր» ֆիլմերում էլ նույն սկզբունքով ենք աշխատել, պահպանել ենք այն մթնոլորտը, որ մի 2000 տարի հետո էլ մարդիկ նայեն ու հասկանան, թե ինչպես են ապրել, ի՞նչ դժգոհություններ են եղել: Դա մերկապարանոց բողոք չէ, ոչ էլ մերկապարանոց գովերգություն …Դա կապ չունի ոչ ժամանակի, ոչ էլ քաղաքական կամ մարդկային հայացքի հետ»:
Ամեն մեկին չի վիճակված ընկալելու նման կինոն, մեր զրուցակիցը չի էլ ուզում տվյալ պարագայում թեկուզ լավ իմաստով օգտագործել «էլիտար» բառը, ասում է, որ նեղվում է «կրեատիվ», «էլիտար» եւ մարդկանց բառապաշարի մեջ մեխանիկորեն խցկած նման այլ բառերի գործածությունից. «Դրանք հիմնականում օգտագործում են մարդիկ, որոնք ուզում են իրենց կարեւորությունը ցույց տալ, իշխանությունը, ավելի բարձր լինելը դիմացինից, իրականում չեն էլ ուսումնասիրում այդ բառերի ծագումնաբանությունը: Չգիտեմ… ախր գոնե «կրեատիվի» փոխարեն «ստեղծագործը» օգտագործեն: Օրինակ, Ռուբեն Հախվերդյանն ասում է՝ ծերացել եմ արդեն, կանանց հետ չեմ կարողանում կենակցել, շատ խմել: Ինչ խոսք, կատակ է անում: Ինչ վերաբերում է կենակցելուն, դա միայն մարմինը չէ, կնոջ գեղեցկությունը եւ մարմինը զգալը շա՜տ մեծ բան է, թե չէ «սեքսը» հիմար խոսք է, «ստեղծելը» ի՜նչ լավ բառ է: Իսկ այ «ստեղծելը», «ստեղծագործությունը» հզոր բառեր են…Այսօր ամեն ինչի մեջ սուտ կա, բացի ստեղծագործությունից, պատմվածքը չկար՝ պատմվածքը գրվեց, կինոն չկար՝ ծնվեց, մի խոսքով՝ ստեղծելը պայքարի ձեւ է: Եթե մի 100 հոգի ստեղծեն էս երեք միլիոնի մեջ՝ մեկը թեւեր ստեղծի, մեկը գիրք ստեղծի, մյուսը՝ երաժշտություն, պատկերացնո՞ւմ եք ոնց կհաղթենք տխրությանը, հուսահատությանը: Մեկ-մեկ ես էլ եմ ընկնում հուսահատության մեջ, ուզում եմ բացել փառատոնային կենտրոն, որը շատ կարեւոր է երիտասարդներին սովորեցնելու համար, մանավանդ սովորեցնելը ստեղծագործելու ամենակարեւոր պայմաններից է: Պետք է սովորեցնել այն կինոյի ձեւը, որը պահպանում է մթնոլորտը ժամանակի մեջ: Ցավոք, այսօր մարդիկ ժամանակ չունեն դրա վրա կենտրոնանալու, այդքան կարեւոր չեն համարում, որովհետեւ եթե մեկի երեխան սոված է, իր համար կարեւորը հացն է, եթե երկիրը վտանգի մեջ է, կարեւորը զենքն է: Ինձ համար ստեղծելն է ամենակարեւորը, այն դանդաղ գործող ռումբ է, պաշտպանիչ ռումբ: Եթե ստեղծել դպրոց, որտեղ սովորեցնում են ուժեղ լինել, պահպանել կինոն, պոեզիան, մշակույթը, դա լուրջ հնարավորություն է, որ մարդը չփախչի երկրից»:
Հարություն Խաչատրյանը 25 տարի է՝ նկարում է եւ արդեն 4-5 ֆիլմ ունի Հայաստանից փախչողների մասին: Մեր զրույցի ժամանակ անդրադարձ եղավ ռեժիսորի «Անվերջ փախուստ, հավերժ վերադարձ» ֆիլմաշարի մասին: Դրա առաջին՝ «Հայկ. Փախուստ» ֆիլմը արդեն ծանոթ է լայն հանրությանը, փառատոների է մասնակցել, առաջիկայում էլ կմասնակցի, անգամ օտարն է ընկալել հայկական բառուբանով զրույցները: Հեղինակն ասում է, որ այս տարվա վերջին կցուցադրվի նաեւ ֆիլմաշարի հաջորդ ֆիլմը, որը գուցե վերնագրի «Մենախոսություն» կամ «Քավոր Լեւոն»: Հարություն Խաչատրյանը այս ֆիլմն էլ որակում է ազնիվ, այն պատմում է «Գրին քարդ» շահած եւ Ամերիկայում հայտնված մարդու մասին, էլի մեջը շատ խոսք կա: «Հասկացա, որ պարտավոր եմ ու կարիք ունեմ խոսելու հերոսների հետ, մինչդեռ նախկինում ինձ համար խոսելը կինոյի նյութ չէր: Կինոն միջոց է, որպեսզի խոսքը տեղ հասնի: Ես քանի անգամ ասել եմ, որ նման ֆիլմերը պետք է ամեն շաբաթ ցուցադրել հեռուստատեսությամբ, պատրաստ եմ ձրի տալ: Եթե ամեն շաբաթ ցուցադրեն, յուրաքանչյուրը կսկսի մտածել՝ գնա՞, թե՞ ոչ այս երկրից»,- նշում է արվեստագետը:
«Առավոտի» հարցին՝ ինչո՞ւ առաջարկ չի անում, որ դպրոցական ծրագրում ազգային երգուպարից, շախմատից զատ, նաեւ «Հայ կինոյի պատմություն» առարկա մտցվի, ռեժիսորը պատասխանում է. «Հաճախ մշակույթ ասելով հասկանում են երգուպարը, բայց դա մի քիչ վերացական է…Ցավոք, արվեստագետներին լուրջ չեն ընդունում: Հիմա ես կարող էի ֆիլմ նկարել, մեկին ասել՝ նայիր, կարեւոր է, ինքը մի տարի չնայի էդ ֆիլմը, որովհետեւ ժամանակ չի ունենա, որովհետեւ այսօր պետք է նիստ անի, վաղը՝ ժողով, երրորդ օրը հարսանիք գնա: Այսինքն՝ այն իներցիայի մեջ, որով մենք ապրում ենք, մշակույթ չկա, խոսքի մեջ՝ կա, ճոռոմ նախադասությունների ու ելույթների մեջ՝ կա, բայց մեր ապրելաձեւի մեջ մշակույթ համարյա գոյություն չունի: Իսկ երգն ու պարը մշակույթ չեն, դրանք էմոցիոնալ, գրգռիչ բաներ են, իհարկե պետք են, ինչպես պետք էր Գոդֆրի Ռեջոյի պարը, որն այլ կերպ մեկնաբանվեց: Ամեն մեկը ի զորու չէ հասկանալու այդ երկու մետրանոց հզոր մարդու ուրախությունը: Ի դեպ, հեշտ է հայհոյել մի մարդու, որը կայացել է, այդպիսով հայհոյողը իրեն ուժեղ է զգում»:
Կարդացեք նաև
Արվեստագետի համար կարեւոր է հույսը եւ լավատեսությունը չկորցնելը, նրա «Վերադարձ ավետյաց երկիրը» դրա արտահայտությունն է: Հարություն Խաչատրյանը դա համարում է աշխարհի ամենակարեւոր ֆիլմերից մեկը: «Վերադարձ ավետյաց երկիրը» պատմություն է այն մասին, թե Սումգայիթի փախստականներն ինչպես լքված ադրբեջանական գյուղում արմատներ գցեցին: Ֆիլմը հասարակ մի գյուղացու մասին է, որը իր ընտանիքով՝ հղի կնոջ ու միակ կովի հետ հաստատվեց Հայաստանում, հետագայում երկրորդ երեխան ծնվեց, կովը հորթ ունեցավ, տուն կառուցեցին, համայնք ստեղծվեց… Հեղինակը համոզված է՝ այդ ֆիլմն էլ պետք է ամեն շաբաթ ցուցադրվի հեռուստատեսությամբ, բայց նրա խոսքով. «Ցավոք, ֆիլմերի ցուցադրման իրավունքները տվեցին հիմարներին, ու դա հնարավոր չէ: Ըստ էության, ես չեմ սիրում մարդկանց հայհոյել, որովհետեւ ինքս էլ բավականին շատ մեղքեր ունեմ: Դրանք հիշելը ինձ ցավ է պատճառում, մինչդեռ շատերը չեն հիշում իրենց մեղքերը»:
Այլ թեմաների շուրջ Հարություն Խաչատրյանի հետ զրույցը՝ «Առավոտի» առաջիկա համարներից մեկում:
ԳՈՀԱՐ ՀԱԿՈԲՅԱՆ
«Առավոտ» օրաթերթ
