Աշխարհի քանի՞ անկյունում է հիմա լույս վառվում, ու քանի՞սն են ինձ նման ոտաբոբիկ, տանու շորերով գիշերվա կեսին կռիվ տալիս բառի հետ: Հարյու՞րը, հազա՞րը: Քանի՞ մայր է արթնացել ու քնաթաթախ՝ պտուկը կոխել լացող մանկան բերանը: Քանի՞սն է անկողնում նոր ծննդի սկիզբ դնում…
Սեղանին երեկվանից մնացած թղթեր են՝ մի քանի անճաշակ, անճարակ նկար-խզբզանքներով – իմ երեկվա տքնանքի արդյունքը: Պարտքով փակեցի նաև ապրիլը: Սովորական տալիք չէ: Մտադրվել եմ ամիսը գոնե մի բան գրել: Անգամ թվաբանական հաշվարկ եմ կատարել. եթե տասը տարի ապրեմ, կանի հարյուր պատմվածք: Քսանը թող թույլ դուրս գա: Հարյուր պատմվածքը երկու լավ գիրք է: Խնդրեմ, անմահությունս ապահովված է: Ապուշություն: Լավ է՝ պայմանագիր կապող չկա:
Իսկ գրելը հեշտ չէ: Սպիտակ թուղթը դնում եմ առաջս, նստում: Խառնիփնթոր մտքեր, դեպքեր գլխումս՝ որքան ասես: Մնում է դասդասել: Թերահավատություն է մտել մեջս. գուցե զու՞ր է այս ամենը, Սիզիփոսի պես ինձ և՞ս վիճակված չէ քարը վերև հանել: Ո՞վ է կարոտ իմ մտքերին, ի՞նչ սփոփիչ բան կա այնտեղ:
Գրական աշխարհում, հո, առանց ինձ էլ խիստ նեղվածք է, հրմշտոց: Ոտքի տեղ արածներից առավել կծծիները հիմա լայնքով են ուզում պառկել: Իմ կարիքը նրանք չեն զգում: Բայց ես համառ եմ, շատ ավելի, քան կարծում են: «Ջոնի, քո հայրը մեծ բանաստեղծ է»: Ես այդպես չեմ ասում. անվստահությունը թույլ չի տալիս, բայց և չգիտակցված մի զգացում ինձ ևս թելադրում է ժամերով նստել թղթի առջև:
Կարդացեք նաև
Հիմա էլ. արթնացել եմ կեսգիշերին: Աներազ նինջ էր: Հետո զգացի, որ մի միտք համառորեն շաղափում է ուղեղս: Կեսքուն, կեսարթուն կրկնում եմ՝ այս հարափոփոխ աշխարհում ոչինչ փոփոխական չէ: Այս ի՜նչ փառավոր տող է, հանճարեղ ձևակերպում: Լսել եմ, մեծ գյուտերի մի մասը քնած ժամանակ է արվել: Պայծառատեսություն: Իմը նմանապես հայտնագործություն է, մեծ, սպասված պատմվածքի, վիպակի, գուցեև՝ վեպի սկիզբ: Տարողունակ, խորիմաստ. ինչ մակդիր կամենում ես, գործածիր: Վերջապես իմ երեք ամսվա տքնանք-տառապանքը փոխհատուցված է, վերջապես թուղթն այլևս չի դիմադրի:
Հագնվելու ընթացքում չմոռանալու համար մեկ-երկու անգամ ծանրութեթև եմ անում գտածոն՝ այս հարափոփոխ աշխարհում ոչինչ փոփոխական չէ: Գույները, կարծես, նախկին պայծառությունը չունեն: Վերջապես գրիչն առաջ է գնում, տողը լցվում մանրիկ, ոստոստացող տառերով: Ընթերցում եմ: Միտքը տափակ է թվում՝ գունաթափ լաթի կտոր: Թերևս, ինչ-որ բան տեղում չէ՞: Դարձյա՞լ դեմ առա: Սպասիր մեղմեմ խոհը՝ այս հարափոփոխ աշխարհում ամեն բան չէ, որ փոփոխական է: Կարծես՝ ոչինչ: Հապա մեկնիր, տեր կանգնիր մտքերիդ: Օրինակ՝ ի՞նչ նկատի ունես: Ինչպե՞ս: Հապա՛ հապա՛: Ասում ես՝ մարդը չի՞ փոխվել: Ուրեմն գրիր՝ սերունդ սերնդի ետքից եկել են, հաջորդել միմյանց, կրկնել հարյուր, հազար տարի առաջ ապրածի շարժումները, վախեցել, վայելել նախորդի նման, նրա կերպ սիրել, կռվել, ատել, արտասվել… Հո՛պ: Այլևս առաջ չգնաս: Նման գրելաոճով, խոհերով պատմվածք չի գրվի, գրականության մեջ տեղ չունես: Կարող ես հենց հիմա գրիչդ վայր դնել ու մտնել անկողին: Իզուր էլ ուղեղդ լարել ես: Հրեն, արյունը տվել է գլուխդ, իսկ ոտքերդ սառել-փայտացել են: Գնա, գնա կնոջդ գրկում տաքացիր, և թող քեզ սփոփի այն միտքը, որ, ի վերջո, ժամանակի հոլովույթում այս հողագունդն անգամ ոչինչ է, որ ամեն սկիզբ նաև ավարտ ունի: Ու, եթե դու չես հիշվելու, կգա օր, որ կնույնանան նաև այն հարյուր հազարավոր տառապյալները, ովքեր անիմանալի զրկանքների գնով գրադարակներիդ /էլի բազում/ գրքերը գրեցին՝ թղթերին պահ տալով կյանքն իրենց, հույզերն ու սերերը, ատելությունն ու կռիվն իրենց, խոկանքը:
Ի՞նչ: Համամիտ չե՞ս: Ուրեմն՝ գրիր, եթե կարող ես. հերթը քոնն է:
Դրսում աղմուկ է: Գիշերակեսին խռպոտ մի ձայն տասնչորս հարկն ի վար տղամարդկային լուտանքներ է թափում: Ներքևում երկու կին՝ ամբողջովին եռանդ, ջանում են զսպել մեկին, որ ցանկանում է մեքենայից դուրս պրծնել.
-Թողե՜ք,-գոռում է նա:
Գրի՛ր: Դուրս եկ պատշգամբ, աչքերդ հառիր խավարին, մտովի տես բաց փեղկով պատուհանի առաջ կանգնածի դեմքը, շուրթերի անկյունում ծվարած փրփուրը, զսպիր սրտխառնուքդ, երբ խմիչքի թթվահոտը զարկի քթիդ ու աշխատիր ըմբռնել, թե նա ինչու՞ է հիշոցներ արձակում ներքևինի հասցեին: Ապա աստիճաններով վար իջիր ու վիրավորանքը կուլ տալ չկամեցողի զայրույթի չափը որոշիր և տես՝ նա իրո՞ք ուզում է, որպեսզի իրեն բաց թողնեն, թե՞… Չմոռանաս նաև կանանց սրտակեղեք ճիչերը, կողակիցների գրկում տաքուկ պառկած հարևաններիդ, ովքեր հիմա լսում են ողջն ու լռում, իբր, իրենց գործը չէ: Եվ նրանց կանանց մասին գրիր, որ հայհոյանքներից փշաքաղ՝ ստիպում են իրենց գոցել ականջները, բայց վայրկյան անց բացում են՝ ոչ մի հնչյուն, ոչ մի բառ բաց չթողնելու համար:
Թե կարող ես, այս մասին գրիր. մի վեպի նյութ է: Դժվա՞ր է: Մի երկնչիր. երկունքից առաջ ո՞վ չի սարսափում:
Անպայմա՛ն: Ուրիշները պետք է անհոգ խռմփացնեն, քեֆ քաշեն, նարդի գցեն, իսկ դու նրանց հոգսերը, նրանց վշտերը պիտի կրես, նրանց փոխարեն, նաև նրանց տեղակ մտածես, հուզվես, սիրես, հիասթափվես: Ապրե՛ս: Ապրե՜ս: Նրանց չարածի համար պատասխան տաս. երեխան մատղաշ ծառ է կոտրել՝ տանջվես, ջուրն ակոսից փախել ու դարն ի վար քանդելով անտեղի հոսու՞մ է՝ կեղեքվես, շինարարը քարը ծու՞ռ է դրել՝ հարյուր կտոր լինես, հազար տարի առաջ նախնիներդ զորավիգ չե՞ն կանգնել իրենց բաժին հողին՝ աղիողորմ հեկեկաս, ապա բռունցքված ելնես՝ ուղղելու նրանց սխալը: Եվ այդպես՝ շարունակ: Նրանց փոխարեն զինվոր դարձիր, դարձիր գյուղից քաղաք փախած տնանկ բանվոր, արտադրության ու թե պետք է, նաև զորահրամանատար, չգնահատված ամուսին ու տարաբախտ հայր: Եվ բոլորի համար, բոլորի փոխարեն կռիվ տուր, ցրիր կյանքի, գեղեցիկի, հայրենիքի համար ապրող զինվոր-տառապյալներիդ աշխարհով մեկ, և թող նրանք մարդկայնության դասեր առնեն՝ նույնը ուսուցանելով այլոց, թող դաժանությանը դեմ հանդիման կանգնեն և գնահատել կարողանան ու տարբերել՝ կարևորն անկարևորից: Տարալուծիր քեզ, բաժան-բաժան եղիր, հազար հանդերձ փոխիր ու մնա քեզ նման: Եվ խոկա՛: Խոկա՜: Ապրիր-մեռիր: Ծնվիր-ապրիր-մեռիր:
Թափանցիր ճշմարտության շերտերն ու խորքերը և ջանա հասնել միակին, բացարձակին: Մարդու գործն այդ դիտակից քննելով՝ ասա նրան, որ անզգույշ, խոտելի արարքով չպղտորի ուրիշի օրը, իր հաճույքը, դիրքն ու դրամը, երջանկությունն այլոց արցունքի հաշվին, դժբախտության վրա չկառուցի: Լինի բարի, որովհետև գործում, գործու՜մ է ետհարվածի օրենքը, որովհետև մեր օրը, մեր կյանքը, բնակատեղին՝ այս հիասքանչ, Բարձրյալից իբրև ընծա տրված անասելի խորոտ երկիրը տանջարան դարձնելու իրավունք չունենք: Ամենևի՛ն չունենք: Որովհետև բարին կլինի, կմնա միայն այն դեպքում, եթե մոռանանք մեզ, մեր անձն ու մեր ցավի կողքին նաև ուրիշինը տեսնենք, այս արևի, այս երկնքի տակ լինել-կենալու, շարունակվելու նրա իրավունքն ընդունենք:
Մի խորհուրդ ևս. բառերի հետ՝ զգու՜յշ: Խուսափիր քաղցր-մեղցրությունից: Տերևները թևին չեն տալիս, նրանք անգամ չեն թափվում, չեն իջնում, չեն… Նրանք միայն կաթում են: Կաթու՜մ են:
Իսկ հիմա մտքիցդ հանիր աներազ քունը, մեծադղորդ նախադասությունը, փիլիսոփայելու տրամադրությունն ու քո մասին գրիր, քո տեսածի, ապրածի, ու խրատատուդ թող կյանքը լինի: Հիշու՞մ ես Դոստոևսկուն՝ ոչ մի երևակայություն ձեզ համար չի կարող հորինել այն, ինչ երբեմն տալիս է առօրյան, ամենասովորական կյանքը:
Արամ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ
