Ըստ պրոֆեսոր Վաչագան Գրիգորյանի, ռուսներն ավելի լավ են խոսել Մաթեւոսյանի մասին
Մաթեւոսյանը ոչ միայն հզոր գրող է, այլեւ լավագույն գրականագետը:
Բանասիրական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Վաչագան Գրիգորյանն «Առավոտի» հետ զրույցում ասում է, որ իր «Հրանտ Մաթեւոսյան. Ստեղծագործությունը» նորատիպ գրքի վրա աշխատել է տասը տարի: Պրոֆեսորի համոզմամբ, Հրանտ Մաթեւոսյանը դեռեւս ըստ արժանվույն գնահատված չէ: Նրա խոսքով, անգամ օտարներն ավելի լավ են արժեւորել Մաթեւոսյանին, քան հայերը:
«Ես ուզում էի իմ դոկտորական աշխատանքը դարձնել Մաթեւոսյան, բայց ինձ ասացին, որ արդեն այդ թեմայով գրողներ կան եւ իմաստ չունի: Սակայն դոկտորականս պաշտպանելուց անմիջապես հետո որոշեցի անպայման զբաղվել Մաթեւոսյանով: Անկեղծ ասած, այն, ինչ կա մեր գրականագիտական պատմության մեջ, ինձ դուր չէր գալիս, դրա համար որոշեցի գրել: Ինձ թվում է՝ գիրքը ստացվել է, չնայած Մաթեւոսյանի ստեղծագործությունն այնքան հարուստ է, որ ոչ թե մեկ, այլ տասնյակ գրքեր գրվեն, որ նրա ստեղծագործությունը կարողանանք սպառել: Ես համոզված եմ, որ քսաներորդ դարի առաջին կեսը Չարենցն է, երկրորդ կեսը Հրանտ Մաթեւոսյանը: Հիմա արձակում ստեղծագործող երիտասարդներ եւ շատ լավ գրողներ կան: Բոլորը մաթեւոսյանական դպրոցի ներկայացուցիչներ են: Մաթեւոսյանը փաստորեն ստեղծեց իր դպրոցը, իսկ, օրինակ, Թումանյանը չի ստեղծել, Տերյանն էլ է դպրոց ստեղծել, Տերյանից առաջացավ Չարենցը»,- ասում է մեր զրուցակիցը:
Վաչագան Գրիգորյանի ձեւակերպմամբ, գրականագետը պետք է գրողի ամբողջ փիլիսոփայական համակարգը բացի, եթե այդպես չի վարվում, ուրեմն ոչ մի բան չի անում. «Դա նույնն է, եթե վերցնենք, ասենք, Հրանտ Մաթեւոսյանի «Ալխոն» եւ սկսենք վերապատմել: Հաստատ ոչինչ չենք ավելացնի, որովհետեւ Մաթեւոսյանն արդեն գրել է մեկ անգամ եւ ընդմիշտ: Ու ոչ մեկը նրա նման չի կարող պատմել կամ վերարտադրել այն: Մեր գրականագիտական միտքը, որ շատ նեղմիտ է, ու Սեւակի խոսքով ասած՝ թոնրատնային, այդ գործերով պիտի զբաղվի, ոչ թե տարին մեկ գիրք գրի, որը կարդալ էլ չի լինում: Ինչ վերաբերում է ինձ, հիմա ամբողջ գրքի մասին չեմ կարող խոսել, այնտեղ շատ-շատ բան կա՝ մեր ազգային նկարագրի, ապրելու, գոյապայքարի, բնավորության, աշխարհընկալման մասին…»:
Կարդացեք նաև
Վաչագան Գրիգորյանն իր համար բացահայտում է համարում Հրանտ Մաթեւոսյանի՝ մեծ գրականագետ լինելը. «Ես գիտեի, որ Մաթեւոսյանը շատ մեծ գրող է, բայց չգիտեի, որ նա, թերեւս, հայ ամենամեծ գրականագետն է: Մաթեւոսյանական «Սպիտակ թղթի առջեւ» եւ «Ես ես եմ» հոդվածների, հարցազրույցների ժողովածուն, ամբողջության մեջ, ուղղակի ցնցող տպավորություն է թողնում: Հրանտ Մաթեւոսյանի դիտողականությունը՝ գրական երեւույթների հանդեպ, դեռ ոչ մի գրականագետի մոտ չեմ տեսել, դա ուղղակի բացառիկ երեւույթ է»:
Գրականագետին խնդրեցինք որեւէ հետաքրքիր դրվագ, դիպված, հուշ պատմել Մաթեւոսյանի հետ կապված:
«Ես Հրանտ Մաթեւոսյանին ընդամենը մի անգամ եմ բարեւել, այն էլ ուսանող ժամանակ: Հետագայում, երբ ինքը գալիս էր Ծաղկաձորի գրողների տանը հանգստանալու, Լեւոն Խեչոյանը, որի հետ շատ մոտ էի, Մաթեւոսյանի հետ էր մտերիմ, զգում էր, թե ինչքան մեծ ակնածանք ունեմ Մաթեւոսյանի հանդեպ: Ասում էր՝ արի տանեմ, ծանոթացնեմ: Ասում էի՝ չէ, պիտի գնանք, խանգարենք, չէ՞ որ այդ մարդը նստած գրում է: Ու ես հիմա մտածում եմ, մեծ սխալ եմ գործել, որ չեմ գնացել, կուզեի գնալ, խոսել իր հետ: Բայց Լեւոն Խեչոյանը մի բան է պատմել, որը ինձ վրա մեծ տպավորություն է թողել: Մի առիթով Լեւոն Խեչոյանն ու Հրանտ Մաթեւոսյանը մի սեղանի շուրջ էին, որտեղ նաեւ իշխանության ներկայացուցիչներ կային, բոլորը խոսում-խմում էին, Հրանտ Մաթեւոսյանը լուռ էր, բոլորը քծնում էին Մաթեւոսյանին, մեծ-մեծ խոսքեր էին ասում: Խեչոյանը պատմում էր, որ մեկ էլ Մաթեւոսյանը վերցրեց բաժակը, ոտքի կանգնեց ու ասաց. «Սեւ հեղեղ, խմում եմ քո կենացը, գողեր, ավազակներ, կաշառակերներ… Եթե ձեր մեջ չկա որեւէ կաշառակեր, թող իր գլուխը չպահի սեղանի տակ»: Բոլորը քարացել են այս խոսքերից, ոչ մեկը ձայն չի հանել, որովհետեւ, երբ Մաթեւոսյանը նայում էր մարդուն, թափանցում էր, գիտեր, թե ով էր իր առաջ նստած, ինքը մի տեսակ ամենատես էր…»,- հիշեց նա:
Վաչագան Գրիգորյանից հետաքրքրվեցինք՝ հատկապես ո՞ւմ նկատի ուներ՝ ասելով, որ ռուսները մեզանից ավելի լավ են գրել Հրանտ Մաթեւոսյանի մասին: «Օրինակ, Ալա Մարչենկոն գերազանց հարցազրույց է արել, Բիտովի «Քսաներորդ դար. հովվերգություն» հոդվածը կառանձնացնեմ, մեկ էլ Աննինսկու հոդվածները: Ինչ վերաբերում է մեր գրականագիտական մտքին, այն մի տեսակ շատ նեղ է… Ախր աշխարհը Մաթեւոսյան է արժեւորում, մենք Մաթեւոսյանին պետք է տանենք համաշխարհային գրականության մակարդակ, էդ զուգահեռների մեջ դիտարկենք, ոչ թե Վարդգես Պետրոսյանի նման ասենք, հայ գրականության մեջ ութ Մաթեւոսյան կարող եմ ցույց տալ, որտեղի՞ց…»,- նշեց մեր զրուցակիցը:
Նաեւ հիշեց, որ դեռեւս ուսանող տարիներին՝ 80-ականների սկզբին, ինչպես է Վիլնյուսի համալսարանի ուսանողներից մեկին հայ գրողների թարգմանություններն ուղարկել, այդ թվում՝ Հրանտ Մաթեւոսյան՝ Անահիտ Բայանդուրի թարգմանությամբ, եւ աղջիկը սիրահարվել է Մաթեւոսյանին:
ԳՈՀԱՐ ՀԱԿՈԲՅԱՆ
«Առավոտ» օրաթերթ
