ՀՀ վարչապետ Տիգրան Սարգսյանը տարեվերջյան ասուլիսի ժամանակ անդրադառնալով պարտադիր կուտակային կենսաթոշակային համակարգին, ասել էր․ «Սա բացառիկ օրենքներից է, որ ընդունվել է 2010-ին, բայց ուժի մեջ է մտնում 2014-ի հունվարից: Այսինքն՝ տվել ենք նաեւ ժամանակ, որ տնտեսվարող սուբյեկտները, պետական մարմինները, մեր քաղաքացիները նախապատրաստվեն օրենքի այդ կիրառությանը: Բնականաբար, ինչպես վատ ուսանողը քննությունից մի քանի ժամ առաջ է սկսում պատրաստվել քննությանը, նույնը տեղի ունեցավ մեզանում: Մեկ էլ մարդիկ սկսեցին հաշվել, թե 2014-ի հունվարից հետո ինչ է տեղի ունենալու իրենց եկամուտների հետ»:
Միթե՞ միայն վատ տեղեկացվածությունն էր, որ հասարակությունը սկսեց ընդվզել կենսաթոշակային համակարգի դեմ: Aravot.am-ի այս եւ մի քանի այլ հարցերի պատասխանում է տնտեսագետ, կառավարման փորձագետ Հարություն Մեսրոբյանը:
-Արդյո՞ք Հայաստանը պատրաստ էր կենսաթոշակային նման բարեփոխման եւ արդյոք միայն վատ տեղեկացվածությունն էր պատճառը, որ այս բարեփոխումը շատ-շատերի համար ընդունելի չէ:
Կարդացեք նաև
-Ես վարչապետի նշած` «վատ ուսանողներից» չեմ եւ
այս օրենքի մասին առաջին անգամ սկսել եմ խոսել դեռ, երբ այն նախագիծ էր, բավականին տեղյակ եմ օրենքից: Պետք է մի քանի տեսանկյունից նայել կուտակային կենսաթոշակին: Առաջինը, ես կուզենայի մատնանշել, որը քիչ է շոշափվում, այն է` կուտակային կենսաթոշակները ակումլյացիա են անում երկար փողերը: Երկար փողեր կարող են լինել այնտեղ, որտեղ կարող են լինել երկար փողերի շուկա, ինչը Հայաստանում չկա: Բայց չէ որ խոսքը գնում է 20-30-40 ավելի տարիների փողերի մասին եւ բնական է, որ աշխարհում կան առաջին կարգի արժույթներ` դոլար, եվրո եւ այլն, որտեղ կան երկար փողերի շուկաներ: Հետեւապես փողերի զգալի մասը գնալու է դեպի Արեւմուտք: Օրենքում փորձել են սահմանափակումներ են անել, ասենք` 40%-ից ոչ ավելին տանել, բայց ուղղակի եւ անուղղակի ձեւով կարելի է շատ ավել մեծ տոկոսով գումար հանել Հայաստանից, պահել դրսում: Նրանց համար, թե ովքեր են հասցեատերերն այդ երկար փողերի. նման տեսակի տեխնոլոգիաներ բնական է ձեռնտու է տարբեր ձեւերով անցկացնել այլ պետություններում, այդ թվում` Հայաստանում: Հետեւաբար, ես հիմնավոր կասկածներ ունեմ, որ պարտադիր կուտակային կենսաթոշակային ֆոնդը պարտադրվում է Արեւմուտքի կողմից: Դա իրենց տնտեսությունների եւ ֆինանսական համակարգերի համար լրացուցիչ ֆինանսավորման աղբյուր է: Կարող եք ասել` Հայաստանը փոքր երկիր է եւ այլն, բայց այդ ֆինանսիստներն այդպես չեն մտածում, նրանք կարող են ասել, որքան շատ պետություններ մտնեն այդ տեսակի տեխնոլոգիայի տակ, այդքան ավելի շատ, լայնածավալ գումարներ այսպես, թե այնպես ներհոսելու են դեպի Արեւմուտք`մտնելով ֆեդերալ եւ մունիցիպալ արժեթղթերի առաջին եւ երկրորդ կարգի բաժնետիրական արժեթղթերի մեջ եւ այլն: Այսինքն, այստեղ շատ պարզ գաղափար կա՝ ո՞ւր են գնալու այդ փողերը, այդ կողմն է շահագրգռված, որ այդ համակարգը մտնի:
2-րդ հանգամանքը, որի վրա ուզում եմ ուշադրություն դարձնել` Հայաստանում տարբեր գնահատականներով, ընդհուպ մինչեւ 80% ստվերայնություն է, այդ թվում նաեւ աշխատավարձերի ոլորտում: Այստեղ մի հետաքրքիր երեւույթ կա, մեզ մոտ ցանկացած պարամետրեր են մատնանշում, բայց խոսքը գնում է պաշտոնապես գրանցած աշխատավարձերի մասին, ես տեսնում եմ ավելի շատ շահերի բախում, այլ ոչ թե` դա ձեռնտո՞ւ է, թե` ոչ:
-Ո՞ւմ միջեւ է Ձեր նշած շահերի բախումը:
-Հաճախ, իրականում մարդը ստանում է 150 հազար դրամ, գործատուները ձեւակերպում են 75 հազար, սրանով է առաջանում պարտավորությունները, բայց իրականության մեջ այդ պարտադիր կենսաթոշակայինի համար 5%-ը գնալու է այդ 75 հազարից: Հետեւապես շատերը, որ այս հարցն արծարծում են, պետք է իմանան, որ շատ տեղերում նոմինալ աշխատավարձն ու իրական աշխատավարձը տարբեր են, այս պարագայում ստացվում է ոչ թե 5%, այլ քիչ տոկոս: Մյուս կողմից էլ շահերի բախում է առաջանում այն իմաստով, որ ի վերջո, ո՞ւմ գրպանից է գնալու այդ 5 %-ը: Մի քանի խոշոր տնտեսվարող սուբյեկտներ հայտարարեցին, որ իրենք այնպես են վերաձեւակերպել աշխատավարձերը, որպեսզի աշխատողը 5%-ը չզգա: Մի մասն էլ ասել են, որ նման քայլի չեն գնա: Ասածս այն է, որ մենք վագոնը դնում ենք շոգեքարշից առաջ: Նման տեսակի մասշտաբային փոփոխությունները կարելի է սկսել անել միայն բավականին թափանցիկ տնտեսական գոտում, որը մենք չունենք: Եւ այս պարագայում նման բաները աղավաղվում են թե’ շահերի իմաստով, թե’ արդյունքների ե;ւ արդյունավետության իմաստով:
-Եթե Արեւմուտքի կողմից է պարտադրված այս համակարգը եւ մենք ենթարկվեցինք Արեւմուտքին, ապա ինչո՞ւ մենք չենթարկվեցինք Արեւմուտքին այլ կարեւոր հարցում` չստորագրեցինք Եվրոասոցացման համաձայնագիրը, որի իրականացման ուղղությամբ, այս օրենքի պես, երկար տարիներ Արեւմուտքի հետ աշխատել ենք:
-Փայլուն հարց է, պատասխանը` ջրի երեսին:
Մենք`հայերս մեր արժեքը եւ Հայաստանի արժեքը թերագնահատում ենք: Մեզ համար այդ աշխարհագրական դիրքը, որ հաճախ լացում ենք` թե վատ աշխարհագրական դիրում ենք եւ այլն, մեր աշխարհագրական դիրքը եւ Հայաստան երեւույթը այս տարածաշրջանում շատ մեծ հետաքրքրություններ ունի տարբեր երկրների համար` Ռուսաստան, Եվրոմիություն, Չինաստան, ԱՄՆ, Իրան: Մենք միայն սիրում ենք թերագնահատել, թե թույլ ենք, պաշար չունենք, եթե մենք այնքան թույլ ենք ու աննշան ենք, այնպիսի մեծ պետություն ինչպիսին Չինաստանն է, չէր հետաքրքրվի մեր բնական պաշարներով: Եթե միայն քարտեզի վրա նայենք, Չինաստանը կարող էր չնկատել Հայաստանը, բայց լավ էլ նկատում է, ու ոչ միայն Չինաստանը: Խնդիրը հետեւյալն է` Հայաստանի համար կատաղի պայքար է գնում: Եւ այստեղ կան մի քանի կռվախնձորներ, եւ Հայկական բարձրավանդակը մի տարածք է, որ ով տիրապետում է նրան, բավականին մեծ ազդեցություն ունի տարածաշրջանում: Ասոցացման համաձայնագիրը չստացվեց, բայց հիմա դյուրացնում են վիզային համակարգը Հայաստանի համար: Չ՞եք մտածում ինչո՞ւ, որովհետեւ մեզ համար պայքարը շարունակվելու է:
Նելլի ԲԱԲԱՅԱՆ
Ազնիվ խոսք չեմ հասկանում, տնտեսագետի բացատրություններն ինձ ութերորդ դասարանցու մակարդակ են հիշեցնում տվյալ հարցում: Նախ` լավ էլի, որքան կարելի է ինքնասիրահարված լինել. Հայաստանը այնքան փոքրիկ երկիր է, որ նրա երեք միլիոնանոց բնակչության փողերն ուղղակի ջրի կաթիլ են օվկիանոսի մեջ: Երկրորդ` ուղղակի անհասկանալի է այս աղմուկը. ամբողջ աշխարհում այդ պրակտիկան կիրառվում է, վերջապես կարելի է պայքարել, որ մինիմալ կենսաթոշակային ֆոնդի գումարը գործատուն մուծի (ինչպես այստեղ, արևմուտքում է) այլ ոչ թէ պայքարել այդ նորամուծության դեմ:
Հարգելի Արա։ Աշխարհում կա մոտ 200 պետություն։ Ըստ ձեզ “ամբողջ աշխարհում այդ պրակտիկան կիրառվում է”։ Խնդրում եմ նշեք գոնե 150 երկիր, որտեղ այն կիրառվում է։ Միայն թե խնդրում եմ չասեք, թե փոխաբերական իմաստով եք գրել։
Դուք նշում եք, որ Հայաստանից դուրս եկող գումարը քիչ է, իսկ երբևե մտածե՞լ եք, թե որքան է կազմում Հայաստանի պես 10 պետություններից ստացված գումարային փողը։ Աղմուկը հասկանալու համար սեփական մաշկի վրա է հարկավոր զգալ աշխատավարձի կտրուկ անկումը, իսկ այդ գումարով մի քանի ընտանիքներ են գոյատևում։
Հուսամ, որ դուք ձեր սեձական մաշկի վրա երբեք չեք զգա 6,6-13% աշխատավարձի նվազում։
Հարգելիս, եթե ուշադիր կարդայիք ապա կտեսնեիք, որ ես առաջարկում էի գործատուից գանձել այն` մինիմալ տոկոսով: Մեխանիզմը պարզ է, հինգ տոկոս դնում է գործատուն: Եթե դու էս դնում 5%, գործատուն արդեն տաս տոկոս է դնում քո դրածի վրա: Իսկ այն, որ ես չեմ զգացել (նաև իմ մաշկի վրա), թէ քանի ընտանիք կարող է գոյատևել այդ չնչին գումարով, բացարձակ զրպարտություն է: Բոլորս էլ մի երկրից ենք ու մի հալի: Եվ վերջապես անիմաստ դիսկուսիայի մեջ մտնելու ցանկություն տակավին չունեմ:
500.000 ստացողից մոտ 60.000 է գանձվում, որը քո համար գուցե և չնչին է: Շատ ուրախ եմ, որ դիսկուսիա չես ուզում, բայց չէինք էլ սկել 🙂
Մեր հարգելի տնտեսագետները գիտեն?թէ որտեղ պետք է ծախսվեին այդ 5 տոկոսները,եթե չներդրվեին կուտակային կենսաթոշակային ֆոնդում՝հաստատ ոչ Հայաստանի արդյունաբերությանմեջ,որովհետև այդպիսին չկա,չհաշված ալկոհոլի և ծխախոտի արտադրությունը:Այդ գումարները ծախսվելու էին Չինաստանի և Թուրքիայի զարգացման վրա,որովհետև մեր բնակչության կողմից սպառվող ապրանքատեսակների հիմնական մասը ներկրվում է այդ երկրներից: ,,Շնորհիվ,,մեր քաղաքական գործիչների,տնտեսագետների հակակառավարական,հակաիշխանական քարոզի,մեր բնակչության մեջ անվստահություն է առաջացել իշխանության նախաձեռնած բոլոր որոշումների նկատմամբ,լինի լավ թե վատ այդ որոշումը:Կուտակային կենսաթոշակի նկատմամբ դրական կարծիք լսել եմ միայն Կենտրոնական բանկի նախքին կառավարիչ Բագրատ Ասատրյանից,թեև ինքնել կարող էր բացասական կարծիք հայտնել և նրան ոչ ոք չեր կարող մեղադրել:Բայց նա լավ է հասկանում,որ երկրի տնտեսական հզորությունը պայմանավորված է ոչ միայն ստացված եկամուտները ծասխելով,մսխելով,այլ նաև կուտակելով,իսկ ավելի լավ միջոց կուտակելու,քան կուտակայինն է ես չեմ տեսնում:Մեր բնակչության զգալի մասը անիմաստ,չտրամաբանված,այնպիսի ծախսեր է կատարում,որ աշխատավարձի 5 տոկոսը նրա մեջ տոկոս թլ չի կազմում:Թեկուզ,մեր ամենահեթանոսական տոնի՝նորտարյա ծախսումները:Ստալինը այդ տոնը մտցրել էր,որպեսզի ժողովրդի ուշադրությունը շեղի Ծննդյան տոներից և դա նրան հաջողվեց:Իսկ մենք ել փոխանակ դարձի գալու և տոնելու մեր Տոնը,ավելի ենք խրվել ոչնչով չհիմնավորված ծախսերի մեջ:Կամ,ասենք,բջջային հեռախոսների վրա կատարվելիք անիմաստ ծախսերը՝դրանք կհերիքեին մի քանի կուտակային կենսաթոշակային ծախսեր փակելու համար:Եւ վերջապես,եթե ամենուրեք անվստահություն եք սերմանում իշխանությունների նկատմամբ,իշխանության ձգտող հարգելի ընդիմադիր գործիչներ,իշխանության գալուց ինչպես եք կարողանալու այդ կարծրատիպը կոտրելու և բնակչության մոտ հավատ ներշնչելու:Հայոց պատմությունը ունի այդպիսի օրինակ՝Արշակ արքան փորձում էր բերդ կառուցել և միացյալ բանակ ստեղծել,թշնամուն դիմակայելու,երկիրը հավանական ավերածություններից պաշտպանելու,մինչև նախարարները իրենց զորքերը կհավաքեին և օգնության կհասնեին:Սակայն գտնվեցին նախարարներ,որոնք անվստահությամբ վերաբերվեցին և արդյունքը արդեն գիտենք:Կարոխ եք ասել ինչ կապ կա:Ասեմ,շատ մեծ կապ կա:Այդպես ել ապրում ենք դարեր…
Ամեն նորամուծություն չէ, որ կարելի է կապկել ու բերել փաթաթել խեղճ ժողովրդի վզին, եթե ուզում են մարդկանց մասին մտածել, թող առաջին հերթին իշխանավորների բիզնեսները բերեն հարկային դաշտ, բարձրացնեն կազինոների հարկերը և ստվերայինի դեմ պայքարեն: Իսկ առաջին հերթին իրական ու արդարացի պայքար պետք է սկսեն կոռուպցիայի դեմ, դրանից հետո մարդկանց իրավական ու սոցիալական կենսամակարդակը միանշանակ կբարձրանա:
Դժգոհություն պետք է արտահայտել ոչ թե 5 տոկոսի դեմ, այլ իշխանական համակարգի, որի հանդեպ վստահություն ամենևին չկա: Ես չեմ զլանա ամեն ամիս իմ աշխատավարձի 5 տոկոսը փոխանցել պետական բյուջե, եթե համոզված լինեմ, որ կենսաթոշակային տարիքի հասնելուց հետո դա իսկապես կսատանամ:
Ինձ համար ավելի անհասկանլի է ՏՏ ոլորտի ներկայացուցիչների աղմուկը, որոնք պնդում են, որ իրենք 500 000 դրամից ավել են ստանում և այս պարտադիր վճարը նրանց համար բեռ է ու նշում, որ մինչև 50 000 կամ այլ համեմատաբար ցածր աշխատավարձ ստացողների համար դա պարտադիր լինի: Եթե ՏՏ ոլորտի աշխատողին իր 500 000 աշխատավարձը հարկերը մուծելուց հետո չի բավականացնում, ինչպե՞ս պետք է դրա հետ հարմարվեն անհամեմատ ցածր աշխատավարձ ստացողները:
Ամեն նորամուծություն մեր հասարակությունում սվիններով է ընդունվում: Նույնիսկ ամրագոտիների պարտադիր կապելը, որը բխում է միմիայն ուղևորների անվտանգությունից, միանշանակ չընդունվեց ու մեծ բողոքի ալիք բարձրացրեց: Այս ամենը արդյունք է հասարակության ոչ բավականաչափ տեղեկացված լինելու և դրա պատասխանատուն կառավարությունն է: