«Երկար բացակայելուց հետո… պարզապես վերադառնում ես այնտեղ, որտեղից սկիզբ ես առել, որտեղ արմատներ ես գցել ու այժմ էլ բարալիկ ցողունի հանգույն տարուբերվելով, չգիտես արեւի՞ն, թե՞ լույսին ձգտես, վերընձյուղվե՞ս, սաղարթներդ տարածե՞ս ու բաղեղվե՜ս, թե՞ գնաս, ու եթե մնաս, ո՞ւմ համար մնաս եւ եթե գնաս՝ հանուն այդ ո՞ր մի երկրային բարիքի… »՝ հերթական անգամ Երեւան վերադարձից առաջ այս տողերը գրող, բազմատաղանդ մտավորական Աշոտ Ալեքսանյան- ընկերոջս ասում եմ` դու ճիշտ ես՝ «հանուն այդ ո՞ր մի երկրային բարիքի», բայց նաեւ նրա համար`քանզի դու կոչված ես այն գործին, ինչն անում ես նվիրումով: Ի վերջո, ուր էլ լինես, դու անվերջ վերադարձող տեսակ ես…
Ավստրիայում ՀՀ արտակարգ դեսպանորդ եւ լիազոր նախարար Աշոտ Ալեքսանյանը մասնագիտությամբ բանասեր է, ընդ որում՝ բառի լայն իմաստով. գրականագետ՝ հայ հին գրականության եւ գրաբարի մասնագետ, բազմաթիվ օտար լեզուների (ռուսերեն, անգլերեն, ֆրանսերեն, գերմաներեն, իտալերեն, լատիներեն եւ այլն) կատարելապես տիրապետող՝ փայլուն թարգմանիչ, պոետ, էսսեիստ, փիլիսոփա… Այս շղթայում ո՞րն է նրան ոգեղեն սնունդ տվողը, որը՝ աշխատանքային բնագիծը, ո՞րն է առաջնայինը, ո՞րը՝ երկրորդականը, հիմնականն ու ածանցյալը…
– Հիմա կդժվարանամ ասել՝ որն է հիմնական, որը՝ երկրորդական: Եթե մի բան անում եմ, սիրելով եմ անում, կնշանակի՝ երկու գործն էլ՝ եւ՛ դիվանագիտական աշխատանքը, եւ՛ գրականության հանդեպ իմ սերը հավասարապես բխում են իմ ցանկություններից եւ կենսաձեւ են դարձել: Իհարկե, Հայաստանի քաղաքական ապագայով մտահոգված ենք բոլորս, բայց ինքս միշտ երազել եմ՝ եթե հնարավորություն տրվի՝ մասնակից դառնալ Հայաստանի քաղաքականության մշակմանը՝ կոնկրետ ոլորտում, այն է՝ արտաքին քաղաքականության մեջ, սիրով կանեմ… Եվ 1992 թվականից ի վեր դիվանագիտական ծառայության մեջ լինելով՝ շարունակում եմ նաեւ ստեղծագործել: Ժամանակը բոլորի համար հավասարաչափ է տրված, ոմանք քիչ ավելի ծուլամիտ են, սիրում են հանգստանալ, ես փորձում եմ այդ հանգստի հնարավորություններն օգտագործել՝ նաեւ գրականությանը ծառայելով:
Կարդացեք նաև
-Մեր հանդիպման առիթը քո նոր՝ 16-րդ գիրքն էր՝ «Հայաստան հրատարակչության» հրատարակած «Երգերի գիրքը», որի շնորհանդեսը տեղի ունեցավ ամռանը՝ Երեւանի Կամերային թատրոնում, երբ հերթական անգամ Վիեննայից Երեւան էիր եկել: Իսկ վիրտուալ շնորհանդեսն ավելի վաղ էր եղել, երբ ամեն առավոտ ֆեյսբուքյան նոթատետրիդ պարունակությունը շռայլորեն բաց էիր անում ընկերներիդ ու բարեկամներիդ առաջ: Տարբեր տարիներին գրված բանաստեղծություններիդ վրա զգացական ներքին ապրումից զատ դիվանագիտական առաքելության օրրան դարձած եվրոպական երկրների կնիքը կա: Շնորհանդեսի ժամանակ բանաստեղծ Արմեն Դավթյանի մի միտքն ինձ դուր եկավ՝ դու մեր դեսպանն ես դեպի անցյալ եւ ապագա, արեւելքից արեւմուտք: Ինչպե՞ս կմեկնաբանես այս դիտարկումը:
-Այն, որ մի քիչ բազմաժանր եմ, թերեւս, կա, բայց՝ մի կողմից էլ՝ բազմաժանր ասածը որն է, եթե դու գրականության, մշակույթի եւ ընդհանրապես քաղաքակրթական արժեքների հանդեպ սեր ունես, ապա հնարավորինս նրա տարբեր դրսեւորումների հետ պիտի առնչվես, Եվրոպայում այսօր երկու մեծ կռիվ կա՝ մշակո՞ւյթ, թե՞ քաղաքակրթություն: Ես երկուսի հետ էլ հավասարաչափ համաձայն եմ՝ մշակութաբանական եւ քաղաքակրթական շերտը իրար լիովին ծածկում են: Բազմաժանրությունը գուցե նրանից է նաեւ, որ ցանկացած բան, ինչից խոսում ես, ներկայացնում՝ հիմքում դեպի դարերի հեռուն գնացող նախապատմություն ունի:
-Ամեն դեպքում՝ ինչպե՞ս ես կարողանում զուգակցել դիվանագիտական աշխատանքը մշակութաբանականի հետ, եւ կամ՝ եվրոպական երկրներում տարիներ ի վեր առաքելություն իրականացնելդ որքանո՞վ է նպաստել հայության, հայ մշակույթի եւ գրականության տարածմանը, ներկայացմանը:
-Աշխատելով Արեւմտաեվրոպական տարածաշրջանում, հիմնականում՝ Գերմանիայում եւ Ֆրանսիայում, որպես այդ 2 քաղաքակրթական միջավայրերի բախման կետ, միշտ զգացել եմ սահմանամերձ Հռենոսի պատմական բաժանարար գիծը՝ ընկած Ֆրանսիայի եւ Գերմանիայի միջեւ: Նաեւ՝ այդ նույն Հռենոսից եւ նրա գետաբերանի մոտից սկիզբ առնող Դանուբ գետի խորհուրդն եմ զգացել, որ տանում է դեպի Ավստրիա, որտեղ պաշտոնավարում եմ արդեն 4-5 տարի: Ավստրիայում եւ վերջինիս կից նախկին Ավստրո-Հունգարիայի տարածքներում մեր դեսպանատունը պատասխանատու է եղել նաեւ Հունգարիայի, Սլովակիայի, Չեխիայի համար: Ակունքներից գիտեմ, թե ինչ ասել է`Հաբսբուրգների կայսրություն, քանզի լինելով դիվանագիտական աշխատանքի մեջ եւ լուծելով տարբեր խնդիրներ, ինքս եմ հասկացել, թե քաղաքակրթական երեւույթներն ինչ դրսեւորումներ են ունեցել եւ միշտ փորձել եմ դիվանագիտական աշխատանքը համադրել մշակութաբանական, քաղաքակրթական շերտի հետ: Կարծեմ՝ բավականին արդյունավետ է եղել:
– Աշոտ, բոլոր այն հեղինակները՝ Հերման Հեսսե, Ռոբերտ Մուզիլ, Բորիս Վիան, Ռայներ Մարիա Ռիլկե եւ այլն… որոնց թարգմանաբար անդրադառնում ես՝ փիլիսոփայական խորք ու խորություն ունեն, փիլիսոփայական հայացք:
-Դեռ աշակերտական վերջին տարիներից հակում ունեցել եմ բանական խոսքի հանդեպ, զարմանալի է՝ իմ առաջին ընթերցած գրքերը ոչ թե գեղարվեստական, այլ՝ փիլիսոփայական գրքեր էին՝ Արիստոտելի «Պոետիկան» հայերեն կար, իսկ Կանտ, Հեգել ռուսերեն էի կարդում: Իսկ թե ինչու են իմ հեղինակները փիլիսոփայական հայացքով, տարիներ անց միայն հասկացա: Փիլիսոփայությունը շատ ավելի մասնավոր բնագավառ է, քան՝ գրականությունը: Գրականությունն իր մեջ ներառում է փիլիսոփայությունը, հակառակը՝ ճիշտ չէ: Ճիշտ է, իմ հեղինակները մի քիչ ծանրացած են փիլիսոփայական խնդիրների վրա, բայց դա էլ գալիս է իմ բնույթից: Ոմանք ծանր են, ոմանք թեթեւ, ոմանք պատմողական, ոմանք էլ՝ ֆանտաստիկ – զավեշտի թեմայով՝ օրինակ, Բորիս Վիանի «Օրերի փրփուրը» վեպը, որը շատ սիրում եմ եւ թարգմանել եմ դեռ 1992 թվականին: Գրականությունն ինձ համար ոչ թե կյանքի ուղեկից է, հենց կյանքն է, որովհետեւ մեր բոլոր հարաբերություններում ինչքան թեւավոր մտքեր, ինչքան աշխարհաճանաչողական գիտելիքներ կան, այդ բոլորն ի վերջո հարաբերվում են գրականության հետ:
-Հիմա ես թերթում եմ քո «Երգերի գիրքը», վերընթերցում բնաբանները եւ համոզվում՝ եւ քո, եւ բոլոր այն հեղինակների խոսքը, որ մեջբերում ես, անհատից են գնում դեպի հանրություն՝ ժողովուրդ, ազգ… Հերման Հեսսեն անհատին քրքրում է ներսուդրսից, Մուզիլն իր ներքին հայացքի միջով է անցկացնում մարդուն, դու՝ «մարդ-առեղծվածային առանձնյակի անհավակնոտ խոհերն» ես մեզ պարզում ու ասում՝ «նախ՝ մարդը»… արդյո՞ք դա գաղափարախոսություն է քեզ համար:
-Հա, իհարկե, տիեզերքն էլ է մարդակենտրոն, որքան էլ որ տարբեր են ժողովուրդներն ու ազգերը: Ի վերջո, գիտե՞ս՝ ինչու մարդը՝ ողջ տիեզերակարգի ստեղծումը, համահաղորդակցությունը՝ երկիր, երկինք, այդ ամենի արարիչը ով է՝ մարդն է, չէ՞, այսինքն, նույնիսկ այն պատկերացումները, որ մենք երկնքից ենք քաղում, մարդու ստեղծագործության արդյունք է: Մարդակենտրոնությունն ինձ համար կարեւոր է. եթե մարդն ինքն իրեն ճանաչում է, նա ճանաչում է նաեւ իր կողքինին, որովհետեւ եթե դու քեզ լավ հասկանում ես, գիտես նաեւ ինչ պահանջմունքներ ունի քո կողքին ապրող մարդը: Դա օգնում է, որ ինքդ սահմանափակես սեփական հավակնություններդ՝ որոշակի տեղ թողնելով, որ մարդը կարողանա այս կյանքում իր տեղը գտնել: Նրանք, ովքեր արհամարհում են մարդուն, հոգուն, նրանք ուզում են բռնանալ, սահմանափակում են մյուսների ապրելու հնարավորությունները: Դրա համար մարդը պիտի ավելի շատ սիրի իր մերձավորին, այլ ոչ թե՝ կենտրոնանա զուտ իր անձի վրա: Գրքերիս մեջ Մուզիլի մի միտքը կար՝ որտե՞ղ է սկսվում հոգեւոր կյանքը, այնտեղ, ուր ավարտվում է եսը: Դա սկզբունքային բան է, որովհետեւ եսակենտրոնությունն իսկապես ոչնչացնում է մարդկանց համահաղորդակցության միջավայրը:
-Իրականության եւ հնարավորության մասին դիտարկումներդ մի կողմից վերաբերում են մարդ-անհատի իրական կյանքին, մյուս կողմից` հնարավոր կյանքի չիրականացմանը…Հայկականացնելով այդ դիտարկումները դու պարզում ես մեզ՝ հայրենիքի կերպարը` իրական Հայաստանը եւ հնարավոր Հայաստանը` հավատացնելով, որ մարդուն, երկիրը փոխելու հնարավորությունը տրված է հենց Մարդուն: Մինչդեռ…մենք շարունակում ենք մեր տարերային, ցաքուցրիվ ընթացքը՝ իրականում ոչինչ չանելով` առկա հնարավորությունների օգտագործման առումով: Ո՞րն է քո դեղատոմսը…
-Այն ազգային իրականությունը, որում մենք ապրում ենք, բազմաթիվ հնարավորություններից մեկն է, որը այդպես է ստացվել կամ այդպես ընկալվում է եւ պետք չէ, այդ իրականությանը ավելի մեծ կարեւորություն տալ, քան այն, որ կարող էր լինել, բայց չի եղել: Միշտ էլ ինչ-որ մի կետից սկսում են հասարակական-քաղաքական զարգացումներ, որոնք կարող էին նաեւ այլ կերպ ընթանալ՝ եթե որոշակի հանգամանքներ այլ կերպ դասավորվեին: Բայց այդ իրականությունը կարող է որոշ ժամանակ հետո վերադառնալ իր նախնական դրությանը, որից կարող է մեկ այլ իրականություն զարգանալ: Այս համատեքստում, անհատն էլ կարող է որոշակի կնիք դնել` կանխորոշելով, թե որն է ավելի հավանական՝ համեմատության մեջ: Այսինքն, կարծում եմ, մարդկային գործոնը պատմության մեջ վճռորոշ նշանակություն ունի, դրա համար ուժեղ անհատներ են պետք, որովհետեւ միշտ էլ ժողովուրդներն ընդամենը հետեւորդներ են:
– Այն, ինչ ասում ես արձակում՝ փիլիսոփայաբար, վերահաստատում ես քո իսկ կատարմամբ հնչող՝ քո հեղինակային երգերում: Միգուցե կիթառով ու շանսոնի լեզվով ավելի՞ մատչելի մեսիջներ ես տալիս: Ընդհանրապես, երգն ի՞նչ է քեզ համար:
-Քանի որ էսսեիստական -փորձարարական արձակը մի քիչ ծանրամարս է, մտածում էի՝ ինչպես կարելի է ցանկացածս առավել մատչելի մատուցել … Դա հնարավոր էր նախ՝ բանաստեղծության լեզվով, նաեւ` երգով, քանզի մեղեդին է, որ կարող է հոգու հետ հրաշալի առնչակցություն ապահովել: Այս դեպքում էլ՝ ինքս ինձ մտածում էի` ինչպես այդ ծանրախոհ դատողությունները երգի մեջ դնեմ: Ես չէի ուզում պարզունակ երգեր երգեինք՝ ինչպես մեր վայ-աստղերն են երգում, ուր հոգեբանություն չկա, անընդհատ մերժված սեր է, լացուկոծ, բնականաբար, վերջում էլ՝ սիրո առարկային ուղղված՝ անեծք: Ավելի լավ չէ՞ ուրեմն ծանրախոհ մտքեր լինեն: Հավանաբար հենց դա ինձ դրդեց ավելի իմաստավոր երգեր ստեղծել, որոնք ավելի շատ խորհրդածություններ են, բայց եւ` իրավունք ունեն երգվելու:
– Թարգմանական եւ գրական գործերիդ մեջ մի կողմից նոր շունչ ես հաղորդում մեր ոսկեղենիկ գրաբարին, մյուս կողմից՝ բառաստեղծ ես եւ ի հեճուկս այսօրվա սուղ բառապաշարի` բացում ես մեր բառաֆոնդը: Անշուշտ, կանխամտածված ես անում:
-Ես գրականության, նույնիսկ փիլիսոփայության մեջ կարեւորագույն խնդիրը համարում եմ լեզվական գործոնը, որը պարունակում է եւ հոգեբանություն, եւ պատմական ճանաչողություն եւ նույնիսկ`քաղաքականության համար զարգացման հետագա հնարավորությունների ստեղծում… Ես լեզվաշինարարությամբ զբաղվում եմ, բայց իմը ցաքուցրիվ չի, համակարգված է: Ընդհանրապես, իմ գրքերում փորձել եմ հայերենի շերտերը բացել: Իսկ այս երգերը անընդհատ բանավեճեր են Աստծո հետ, Աստվածաշնչի հետ փոքրիկ երկխոսություններ, նաեւ` տրուբադուրյան երգեր, ամեն ինչ կա, վերջերս, ինչ մեղքս թաքցնեմ՝ քաղաքական հողի վրա եմ գրում, որոնք այս պահին հրատապ են:
ԱՆԱՀԻՏ ԵՍԱՅԱՆ
«Առավոտ» օրաթերթ
