Այս տարին ՀՀ գիտությունների ազգային ակադեմիայի համար հոբելյանական է. նշվում է հիմնադրմամ 70-ամյակը: Այս առթիվ ԳԱԱ-ում նախատեսվում են բազմաբնույթ միջոցառումներ, նաեւ հանրապետական ու միջազգային գիտաժողովներ: Միջոցառումների մեկնարկը տրվեց սեպտեմբերի 30-ին. այդ օրը ԳԱԱ-ի նախագահության նիստերի դահլիճում շուքով նշվեց Հրաչյա Աճառյանի անվան լեզվի ինստիտուտի հիմնադրման 70-ամյակը:
Սփյուռքի նախարարը լեզվապահպանության գործում ունեցած մեծ ավանդի համար ինստիտուտի մի խումբ աշխատակիցների պարգեւատրեց ՀՀ սփյուռքի նախարարության «Մայրենիի դեսպան» մեդալով, պատվոգրերով եւ շնորհակալագրերով: Ինստիտուտի ավագ սերնդի աշխատակիցները հետաքրքիր դրվագներ հիշեցին ինստիտուտի կյանքից՝ կարեւորելով նաեւ անցած դարի իննսունականներին ազգային զարթոնքի, Արցախյան շարժման, Սպիտակի ողբերգական երկրաշարժի ժամանակ իրենց ծավալած հայրենանվեր գործունեությունը: Կարեւորվեց ինստիտուտում Մարո Մուրադյանի նախաձեռնությամբ ձեւավորված, հայ մշակույթի մոռացվող արժեքները կորստից փրկելու եւ տարածելու նպատակով ստեղծված «Ակունք» ազգագրական համույթի գործունեությունը:
Ինստիտուտի անցած ուղին, ձեռքբերումները, առաջիկա անելիքները եւ ծրագրերը ներկայացրեց ինստիտուտի տնօրեն Վիկտոր Կատվալյանը: «Հիմնադրման օրվանից լեզվի ինստիտուտը շարունակում է հայ լեզվաբանական մտքի զարգացման նախորդ փուլերի ավանդները, գիտական համագործակցություն է ծավալում ինչպես հայաստանյան, այնպես էլ արտերկրյա հայերենագիտական կենտրոնների հետ: Առաջ մղելով գիտական միտքը՝ դարձել է նոր շրջանի հայերենագիտության կարեւորագույն կենտրոնը»,- ասաց պարոն Կատվալյանը:
Լեզվաբանների դերը մեծ է ակադեմիայի կայացման գործընթացում: Ակադեմիայի հիմնադրման ակունքներում են եղել այնպիսի հայագետներ, ինչպիսիք են Հր. Աճառյանը, Մ. Աբեղյանը, Ս. Մալխասյանցը, Գ. Ղափանցյանը եւ այլք: Ինստիտուտի տարբեր սերունդների գիտաշխատողներ զբաղվել եւ զբաղվում են հայոց լեզվի կառուցվածքի, լեզվի պատմության եւ համեմատական քերականության ուսումնասիրությամբ, գրական արեւելահայերենի եւ արեւմտահայերենի քննությամբ: Գիտնականների հետաքրքրությունների ոլորտում են գտնվում գրական լեզվի կանոնարկման, տերմինաբանության մշակման հարցերը, կարեւորվում է ստուգաբանական, երկլեզվյան, բարբառային եւ տերմինաբանական բառարանների ստեղծումը:
Կարդացեք նաև
Լեզվի ինստիտուտը իր կազմում նախապես ունեցել է երեք բաժին, իսկ այսօր ունի վեցը՝ արդի հայերենի, բարբառագիտության, հայոց լեզվի պատմության, կիրառական լեզվաբանության, ընդհանուր եւ համեմատական լեզվաբանության, արեւմտահայերենի: Ինստիտուտը 1944թ. անվանակոչվել է Ն. Մառի անվամբ, իսկ Հր. Աճառյանի անունը կրում է 1964 թվից: Ինստիտուտի առաջին տնօրենը եղել է ակադեմիկոս Արարատ Ղարիբյանը, ապա ակադեմիկոս Գրիգոր Ղափանցյանը: Թե՛ Ա. Ղարիբյանը եւ թե՛ Գ. Ղափանցյանը հսկայական ավանդ ունեն հայագիտության զարգացման եւ ինստիտուտի կայացման գործում: Լեզվի ինստիտուտի ներկա աշխատակիցները երախտագիտությամբ են հիշում ակադեմիկոս Գեւորգ Ջահուկյանի ղեկավարության տարիները: Գ. Ջահուկյանի ղեկավարության տարիներին (1962-2005թթ.) լեզվի ինստիտուտը ունեցավ նշանակալի ձեռքբերումներ հայերենագիտության տարբեր ոլորտներում, ձեռք բերեց հայերենագիտական կարեւորագույն կենտրոնի համարում ինչպես Հայաստանում, այնպես էլ նրա սահմաններից դուրս: Հետագայում լեզվի ինստիտուտը ղեկավարել են ՀՀ ԳԱԱ թղթակից անդամ Լավրենտի Հովհաննիսյանը, բանասիրական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Վ. Համբարձումյանը: Այսօր լեզվի ինստիտուտի տնօրենի պաշտոնը ստանձնել է բ.գ.թ., դոցենտ Վիկտոր Կատվալյանը եւ մի նոր որակ բերել ու գիտական աշխուժություն մտցրել ինստիտուտում:
Տարբեր տարիների ինստիտուտում աշխատել են գիտության 40 դոկտորներ, տասնյակ թեկնածուներ եւ ծավալել գիտական բեղուն գործունեություն: Այսօր լեզվի ինստիտուտի համար ռազմավարական է դարձել գիտական նոր եւ որակյալ կադրերի պատրաստման խնդիրը, ներկայումս ինստիտուտում աշխատում են գիտության վեց դոկտորներ եւ 34 թեկնածուներ, մինչեւ 35 տարեկան գիտաշխատողները 14-ն են: Ինստիտուտում ուսանում են երեք ասպիրանտներ եւ քսան հայցորդներ:
Լեզվի ինստիտուտում կազմակերպվել են միջազգային հայերենագիտական գիտաժողովներ, գիտական սեմինարներ, բանավեճեր, քննարկումներ: Ինստիտուտում երբեք չեն մոռանում 1966թ. նոյեմբերին քսան օր տեւած գիտական բանավեճը՝ նվիրված արդի հայերենի հոլովական համակարգին: 2006 թվականից կազմակերպվում են «Ջահուկյանական ընթերցումներ», ավելի ուշ՝ նաեւ երիտասարդ լեզվաբանների հանրապետական ամենամյա դարձած գիտական նստաշրջանները:
Ինստիտուտի աշխատակիցները գործուն մասնակցություն ունեն հանրապետական եւ միջազգային գիտաժողովներին՝ մեծ կարեւորություն տալով միջազգային գիտական կապերի հաստատմանը եւ համագործակցությանը: Ինստիտուտի մի շարք աշխատակիցներ արտերկրում հանդես են եկել դասախոսություններով, զեկուցումներով, վարել են դասընթացներ: Տարբեր տարիների՝ լեզվի ինստիտուտում դասախոսություններով հանդես են եկել լեզվաբաններ աշխարհի տասնյակ երկրներից:
Լեզվի ինստիտուտում առանցքային են գրական հայերենի անաղարտության պահպանման՝ մեր օրերում շատ արդիական ու հրատապ դարձած հարցերը: Այս առումով ժամանակին կարեւոր դեր խաղաց Արտեմ Սարգսյանի «Մեր լեզուն, մեր խոսքը» հեռուստատեսային հաղորդաշարը, եւ այսօր օրախնդիր է նմանատիպ հաղորդաշարի անհրաժեշտությունը: Այս պահին ընթանում են սիրիահայերի լեզվական առանձնահատկությունների ուսումնասիրման աշխատանքները, ընթացքի մեջ են հայերենապահպանության, արեւմտահայերենի ուսումնասիրության վերաբերյալ համատեղ նոր նախագծերի ձեւավորման աշխատանքները: ՀՀ ԿԳՆ գիտության պետական կոմիտեի հովանու ներքո սկսվել է Գեղարքունիքի մարզի բարբառային վիճակի համալիր ուսումնասիրությունը: Հոկտեմբերի 2-ին եւ 3-ին կայացավ երիտասարդ լեզվաբանների ամենամյա դարձած հանրապետական երրորդ գիտաժողովը, իսկ հոկտեմբերի 17-19-ը միջազգային երկրորդ հայերենագիտական գիտաժողովը՝ լեզվի ինստիտուտի ակտիվ մասնակցությամբ:
ԳԱՐԻԿ ՄԿՐՏՉՅԱՆ
Հր. Աճառյանի անվան լեզվի ինստիտուտի կրտսեր գիտաշխատող, բանասիրական գիտությունների թեկնածու
«Առավոտ» օրաթերթ
