Հարցազրույց վերլուծաբան Հրաչ Գալստյանի հետ
– Սերժ Սարգսյանի ելույթն, ըստ էության, առաջինն էր Մաքսային միությանը միանալու որոշումից հետո: Բոլորն այս ելույթում պատասխաններ էին որոնում: Ըստ Ձեզ՝ առկա՞ էին այդ պատասխանները, հատկապես այն մտավախության առիթով, որ Հայաստանն այսպիսով կարող է հետքայլ անել ժողովրդավարության, մարդու իրավունքների պաշտպանության ոլորտներում:
– Ես ուզում եմ նախ մեկ այլ հարթությունում դիտարկել այս ելույթը: Հայաստանի 22 տարվա պատմության ընթացքում սա մեր երկիրը ներկայացնողի առաջին ելույթն էր, երբ խնդիրները դիտարկվում են ոչ թե բացառապես Հայաստանի խնդիրների տեսանկյունից, այլ ցանկացած հարց, այդ թվում՝ մեզ համար օրախնդիր, դիտվում էր համաշխարհային քաղաքականության, միջազգային խնդիրների համատեքստում: Ելույթի կարեւորությունը սա է:
Հայաստանը նախագահում է Եվրոպայի խորհրդի նախարարական կոմիտեում: Գարնանը արտգործնախարարն օրակարգ էր առաջարկել: Հիմա բոլոր մանրամասներով չեմ հիշում, բայց շատ լավ եմ հիշում հիմնական տպավորությունը` օրակարգը, կարծես թե, շատ էր վերացարկված Հայաստանի խնդիրներից: Իսկ նախագահի ելույթում դրանք զուգահեռվեցին` Հայաստանը որպես եվրոպական նախարարական կոմիտեի նախագահող՝ միջազգային հարաբերություններում պատասխանատու ու նախաձեռնող սուբյեկտ, եւ Հայաստանը` իր խնդիրներով:
– Մի՞թե սա իսկապես առաջին նման ելույթն էր:
– Իմ արխիվում կան, իհարկե, միջազգային հարթակներում Հայաստանի լիդերների բոլոր ելույթները, եւ այստեղ առավել ակնառու էր վերն ասած շեշտադրումը: Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը, Ռոբերտ Քոչարյանը շատ լուրջ ու ծանրակշիռ ելույթներ են ունեցել, բայց ամեն դեպքում հայկականության տեսանկյունը դոմինանտ էր՝ երեւի, նաեւ ժամանակն էր այդպիսին: Հիմա զուգահեռ ներկայացվում է երկու դիրքորոշում` Հայաստանը որպես միջազգային պատասխանատու սուբյեկտ եւ Հայաստանը` իր խնդիրներով: Ավելի պարզ ասեմ՝ Հայաստանի խնդիրները ներկայացվում էին այնպիսի դիսկուրսով, որ համահունչ է եվրոպական քաղաքական, արժեքային ընկալումներին: Տեսեք, ելույթի ամենասկզբում ֆիքսվում է, որ Հայաստանը եվրոպական մշակույթի ու քաղաքակրթության մասն է՝ սա տարբաժանելով իրավիճակային ինստիտուցիոնալ լուծումներից: Հետո, Սիրիայի հիմնախնդիրը ներկայացվում է ոչ միայն մեր հետաքրքրությունների դիրքերից, այլեւ որպես միջազգային պատասխանատու սուբյեկտ: Ծայրահեղականության մասին է խոսում, մասնավորապես վիրտուալ հարթակներում եւ ինֆորմացիոն դաշտում: Գիտենք, որ ծայրահեղականությունն այսօր մեծ խնդիր է նաեւ Եվրոպայում, եւ ժամանակ առ ժամանակ Եվրոպայի ամենաբարգավաճ երկրներում այն արտահայտվում է ամենաանսպասելի դրսեւորումներով: Պատրաստակամություն է հայտնվում նախաձեռնող լինել այս հարցում, ու զուգահեռ է տարվում Ադրբեջանում ծայրահեղական քարոզի հետ:
Մի շատ կարեւոր պահ էլ կար: Ինքը խոսում է որպես Հայաստանի ներկա նախագահ, բայց միշտ ընդգծում է Հայաստանի քաղաքական ժառանգորդության սկզբունքը. շատ բնորոշ է, որ ելույթի սկզբում ֆիքսում է՝ «Հայաստանի բոլոր իշխանությունները…» միանման քաղաքականություն են վարել՝ ժառանգորդություն կա: Ասել է թե՝ Հայաստանը կայացած, պատասխանատու եւ կանխատեսելի գործընկեր է:
– Իսկ Մաքսային միության հետ կապված «անորոշությո՞ւնը»:
– Ինչ վերաբերում է Մաքսային միությանը, ավելի ճիշտ` Մաքսային միության ու ԵՄ-ի հետ Ասոցացման պայմանագրին, դա ավելի շատ դիվանագիտական խնդիր է, տնտեսական, կոնյունկտուրային լուծումների խնդիր է, քան քաղաքական: Այս միտքը կրկին կարմիր թելի ձեւով նախագահի ելույթով անցնում է: Ասում է, որ մենք շահեր ունենք, ոչ միայն շահեր, այլեւ պարտավորություններ եւ փոխկախվածություն ունենք այն դաշտում, որտեղ եղել ենք ավելի քան 200 տարի: Դա Ռուսական կայսրությունն էր, Խորհրդային Միությունն էր եւ ԱՊՀ-ն է: Փոխկախվածությունների արտահայտություն է նաեւ Մաքսային միությունը: Բայց նախագահը ընդգծում է, որ մենք առաջնահերթ համագործակցության եւ փոխօգնության կարիք ունենք Եվրոպայից: Դրանք ինստիտուցիոնալ խնդիրներ են` կապված ժողովրդավարության հետ, պետական տարբեր համակարգերի բարեփոխման հետ՝ լինի արդարադատությունը, դատական համակարգը, ադմինիստրատիվ համակարգը, ներքին կառուցվածքային խնդիրները եւ այլն: Ֆիքսվում է այն դաշտը, որ մեզ համար տվյալ պահին առաջնահերթ է:
Մենք չգիտենք Հայաստանի եւ Ֆրանսիայի նախագահների զրույցների եւ բանակցությունների բովանդակությունը, բայց անկասկած է, որ դրանք վերաբերում են հենց Ձեր տված հարցին: Եվ դա երբեք չի կարելի առանձնացնել ԵԽԽՎ ամբիոնում նախագահի ունեցած ելույթից: Այդ երկուսը փոխկախված են: Դրա համար եմ կրկնում` հարցը մտնում է դիվանագիտական հարթություն:
– Իսկ իրականում դա դիվանագիտական հարթությունո՞ւմ է, թե՞ Հայաստանն է դա դիտարկում այդպիսին:
– Հարցն իրականում դիվանագիտական հարթությունում է: Այն պահից, երբ «Արեւելյան գործընկերության» շրջանակներում նոր փուլի անցնելու բանակցություններ սկսվեցին, կատարվողն ավելի շատ դիվանագիտական եւ բյուրոկրատական պրոցես էր: Քաղաքական հարթությունում խնդիր գոյություն չունի, եւ ԵՄ-ի կողմից ցանկություն կա Հայաստանը տեսնել եվրոպական շրջանակներում ինտեգրված այնքան, ինչքան հնարավոր է, այնքան, ինչքան կարող է Եվրոպան ռեսուրսներ տրամադրել: Հայաստանի կողմից ոչ մի կասկած չի հարուցում այն միտումը, որ պետք է ինտեգրվել եվրոպական համակարգում այնքան, ինչքան հնարավոր է այս պահին:
Այն աղմուկը, որ եղավ սեպտեմբերի 3-ի հայտարարությունից հետո, նախ զարմանալի է, քանի որ ոչ մի նոր բան չէր ասվել, իսկ եղած աղմուկը ավելի շատ այդ բյուրոկրատական պրոցեսի կողմերի հիասթափության արտահայտությունն էր` մարդիկ գործ են արել, ինչի համար հաշվետու են:
– Դուք նշեցիք, որ նախագահի ելույթում մոտեցում կար Հայաստանի խնդիրները ներկայացնել աշխարհին հուզող խնդիրների համատեքստում: Արցախյան հիմնախնդրին ու Ցեղասպանությանն անդրադարձում նո՞ւյնպես այդ մոտեցումն առկա էր:
– Գիտե՞ք ինչ. խնդիրը ոչ թե Ղարաբաղյան խնդիրն ու Ցեղասպանությունն են, այլ այն դիսկուրսը, որով այդ խնդիրները ներկայացվում են: Ոչ մի խոսք չասվեց էթնիկ, ռեգիոնալ սպեցիֆիկության մասին: Խոսվեց ժողովրդավարության մասին: Նախագահին հաջողվել է միջին եվրոպացու, եվրոպական քաղաքականության սուբյեկտների համար ճանաչելի լեզու ներկայացնել:
– Իսկ ելույթին հետեւած հարցերն ու արձագանքները ինչպե՞ս կմեկնաբանեք:
– Հարցերը կլիշեավորված էին, ինձ թվում է՝ դրանց չարժե մանրամասն անդրադառնալ, այդ թվում՝ Զարուհի Փոստանջյանի հարցի հետ կապված: Կարող եմ միայն ասել, որ այդ հարցը խայտառակություն էր: Սակայն խայտառակություն էր ոչ թե այն հարթությունում, որ «դավաճանություն» էր, կամ թե՝ նա իրավունք չուներ Հայաստանի «կեղտոտ սպիտակեղենը դրսում լվանալու»: Ամեն ինչի իրավունքն էլ կա: Կարող ենք խոսել ամեն ինչից, բայց՝ քաղաքական լեզվով եւ քաղաքական ձեւակերպումներով եւ ոչ թե, ասենք, «պատի տակի» խոսակցությունների մակարդակով: Խայտառակություն էր, որ Հայաստանի պառլամենտում բազմամյա փորձ ունեցող եւ ԵԽԽՎ-ում Հայաստանը ներկայացնող անդամը քաղաքական լեզվին չի տիրապետում:
ՄԱՐԻԱՄ ՂԱԶԱՐՅԱՆ
«Առավոտ» օրաթերթ
