1659 թվականին՝ Անգլիայի, Շոտլանդիայի եւ Իռլանդիայի լորդ-պրոտեկտոր Օլիվեր Կրոմվելի մահվանից մեկ տարի անց, նրա դիակը հանեցին գերեզմանից, կախեցին, իսկ այնուհետեւ քառատեցին: Այդպես էին Անգլիայում ավանդաբար պատժում հայրենիքի դավաճաններին: Նրանից առաջ Բրիտանիան ղեկավարում էր թագավոր Կարլ Առաջինը, որին, սակայն, 1649 թվականին Կրոմվելի կողմնակիցները դատեցին՝ գտնելով, որ նա դավաճան է եւ հայրենիքի թշնամի, եւ գլխատեցին: Ճիշտ է, դրանից հետո գլուխը կարեցին մարմնին (ինչը արգելված էր օրենքով), որպեսզի մարդավարի թաղեն: Կրոմվելի դիակի նկատմամբ անգլիացիներն այդքան բարյացակամ չգտնվեցին եւ օրենքի տառին համապատասխան՝ մարմինը թաղեցին առանց գլխի, իսկ գլուխը ցուցադրում էին՝ որպես դավաճանության նմուշ: Միայն 1960 թվականին թաղեցին նաեւ գլուխը:
Այսօր թե Կարլ Առաջինին, թե Կրոմվելին անգլիացիները հարգում եւ մեծարում են որպես պատմական դեմքերի: Մի քանի դար պահանջվեց, որպեսզի նրանք հասկանան՝ պետք չէ շտապել եւ այսօրվա քաղաքական կոնյունկտուրայի կամ անձնական նեղվածության տեսանկյունից գնահատել այս կամ այն գործչի արարքները, պատմական անցքերը: Պետք չէ շտապել՝ շատ ավելի խելամիտ է սպասել, մինչեւ անձնական հարաբերությունների ու աթոռակռվի ամբողջ տիղմը նստի, եւ հետո կմնա միայն մերկ փաստերի շարանը (համենայնդեպս, ցանկալի է, որ մնա): Անգլիացիները դարեր անընդմեջ պետություն են ունեցել, եւ այդ առումով նրանց գործը հեշտ է: Մենք մեծ ընդմիջումից հետո պետություն ունեցանք միայն 20-րդ դարում՝ ուրեմն պիտի հաշվի առնենք թե եվրոպացիների եւ թե մեր համեստ փորձը:
Երբ մեզ մոտ որեւէ մեկին բռնելու, պատժելու, գլխատելու եւ քառատելու կոչեր եմ լսում, հիշում եմ եվրոպացիների այդ ժամանակաշրջանը: Ավելին՝ երբ փորձում են առանց հիմնավոր փաստերի նսեմացնել առաջին դեմքերի պատմական դերը (ինչպիսին էլ այդ դեմքերը լինեն), դա նույնպես խոհեմ չեմ համարում: Օրինակ՝ երբ ասում են, որ Արցախյան պատերազմում մեր հաջողությունները տեղի են ունեցել ի հեճուկս Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի: Հիմա էլ մի տեղ կարդացի, որ Ռոբերտ Քոչարյանն ու Սերժ Սարգսյանն այդ պատերազմին չեն մասնակցել: Իհարկե, երեքն էլ թույլ են տվել բազմաթիվ սխալներ, բայց տարածել այդ սխալները պատմության վրա, նշանակում է այսօր արդեն վերաձեւակերպել պատմությունը եւ նրա տեղը առասպելաբանություն կերտել: 1992-94 թվականների պատերազմը եւ մեր ձեռքբերումներն այդ ոլորտում պատմական փաստ են: Թե ով ինչ լումա ունի այդ ձեռքբերումներում՝ կարելի է գնահատել միայն «սառը գլխով»՝ ոչ շուտ, քան 30-40 տարի հետո:
…«Պատմությունը սարսափ է, որից ես փորձում եմ արթնանալ»՝ ասել է Ջեյմս Ջոյսի հերոսներից մեկը: Եվս մի ճնշված ազգի ներկայացուցիչ:
Կարդացեք նաև
ԱՐԱՄ ԱԲՐԱՀԱՄՅԱՆ
Կարող էի, ընդհանուր առմամբ, համաձայնել հոդվածի հետ: ՈՒղղակի, կամ անուղղակի, Ս. Սարգսյանին ու Ոլիվեր Կրոմվելի մեջ զուգահեռ անցկացնելը համարում եմ սխալ: Որպեսզի չխորանամ վերլուծաբանության մեջ, բերեմ երկու սկզբունքային տարբերություն` Կրոմվելը, ըստ տարբեր պատմական աղբյուրների, չափազանց պոպուլյար և սիրված էր ժողովրդի կողմից; Կրոմվելը հանրահայտ էր իր անշահախնդրության, իսկ ավելի ճիշտ իր “incorruptibility”-ի համար (կներեք, հայերեն հոմանիշը չգտա):
Այո, Կրոմվելը` որպես մոլեռանդ բողոքական անկաշառ էր: Նրա հաստատված ռեժիմը, սակայն, բավականին կոշտ բռնապետություն էր: Իսկ ժողովրդական սերը, ինչպես հայտնի է, փոփոխական կատեգորիա է:
Бог не может изменить прошлое, но историки могут. И, должно быть, как раз потому, что иногда они оказывают эту услугу. Бог терпит их существование.
Сэмюэль Батлер
Բայց մարդու կյանքը այնքան կարճ է…
Մարտի 1-ի՝ տասը մարդու սպանության մեղավորների բացահայտումը՝իշխանությունները թաղեցին, ինչ՞ է , սպասենք 30-40 տարի, դա առնվազը անհեթեթություն է։ Փաստը՝, հնարավոր է որ արձանագրեն, բայց մեզավորները՝ փաստորեն մնացին անպատիժ…եւ այսպես, շատ ու շատ բաներ։
Կարդացի ձեր հոդվածը, մեկնաբանությունը 30-40 տարուց…)))