Մի քանի օրից ԱՊՀ մշակութային մայրաքաղաք Գյումրիում կանցկացվեն երկու ինքնատիպ` ավանդական երգ-երաժշտության եւ հացի փառատոներ, ինչպես նաեւ «Պատմամշակութային ժառանգություն եւ իրականություն» խորագրով միջազգային գիտաժողովը: Այս երեք միջոցառումները «Գյումրին ԱՊՀ մշակութային մայրաքաղաք» ծրագրի շրջանակներում կազմակերպել է Գիտությունների ազգային ակադեմիայի Շիրակի հայագիտական հետազոտությունների կենտրոնը: Գյումրին աշխարհի տարբեր ծայրերից կհյուրընկալի մեծ թվով ազգագրագետների, ճարտարապետների, պատմաբանների, երաժիշտների:
Այսօր Շիրակի հայագիտության կենտրոնի հիմնադիր Սերգեյ Հայրապետյանն ու նույն կենտրոնի գիտքարտուղար, արվեստագիտության թեկնածու Հասմիկ Հարությունյանը, ով ավանդական երգ-երաժշտության փառատոնի համակարգողն ու պատասխանատուն է, մանրամասնեցին մշակութային ու գիտական այս միջոցառումների ծրագրերը: Հասմիկ Հարությունյանը, խոսելով ավանդական երաժշտական փառատոնի մասին, տեղեկացրեց հետեւյալը. «Մայրաքաղաքային ծրագրերի քննարկումների ժամանակ բնականաբար հնարավոր չէր լինի այս ոլորտը` ավանդական երաժշտության ավանդույթները շրջանցել: Հայագիտական կենտրոնին առաջարկվեց աշուղական փառատոն, ինչին մենք մի փոքր սառնասրտորեն մոտեցանք այն առումով, որ Շիրակում այսօր գործում է, համենայնդեպս մենք գիտենք ընդամենը մեկ աշուղ` աշուղ Արամայիսը, որը ելույթ կունենա: Ցավոք մյուսները հեռացան կյանքից, իսկ այս ոլորտը լավ վիճակում չէր մեր մարզում, որը շատ հարցեր է առաջացնում: Բայց դրա փոխարեն առանց աշուղական երգի մեր քաղաքում, մեր մարզում ոչ մի ուրախություն, նույնիսկ տխրություն չի անցնում, դրա համար մենք որոշեցինք ընդլայնել եւ անվանել փառատոնը` ավանդական երաժշտության փառատոն: Մշակույթի նախարարությունից ավելացրել են ժողովրդական, փառատոնին կներկայացվեն երկու ոլորտներ` ժողովրդական երաժշտություն եւ աշուղական ստեղծագործություն: Ժողովրդականում կլինի միայն քաղաքային ֆոլկլյոր, քաղաքային ժողովրդական երգ, այն, ինչ ավանդական է Ալեքսանդրապոլ-Լենինական-Գյումրիում: Մյուս կարեւոր ոլորտը, որը ներառել ենք այս փառատոնի շրջանակներում, այն է, որ աշուղները երբեք միայնակ հանդես չեն եկել, հենց իրենք փայլուն տիրապետել են որեւէ նվագարանի, եւ, իհարկե, իրենց հետ ունեցել են նվագակցողներ, որոնց անվանել են սազանդարներ:Այս պատճառով նաեւ ընդգրկեցինք կատարող-երաժիշտների համերգներ, որոնք ուղղակի հենց բուն անունով կոչեցինք` մուղամի վարպետների համերգ»:
Հասմիկ Հարությունյանը տեղեկացրեց նաեւ, որ փառատոնին հրավիրել են մասնակցելու ՀՀ ժողովրդական արտիստ Ռուբեն Մաթեւոսյանին, վաստակավոր գործիչ Թովմաս Պողոսյանին, նշանավոր երգիչ Սահակ Սահակյանին, ով լենինականցի (ոչ թե գյումրեցի) քչերին հայտնի աշուղ Դվանի Մուկուչի կամ Մկրտիչ Սահակյանի որդին է: Փառատոնի ընթացքում կլինի նաեւ քաղաքային ավանդական պար, իսկ երկրորդ օրը տեղի կունենա մուղամի վարպետների համերգ: Ի դեպ, այն առաջին անգամ է կազմակերպվում Հայաստանում:
«Մենք ունենք շատ լավ վարպետներ, որոնց կատարումները ավելի շատ դրսում են հայտնի, քան մեր քաղաքի, մարզի ունկնդիրներին: Նրանք փայլուն ներկայանում են միջազգային փառատոնների, մրցանակներ են շահում, բայց մենահամերգներ շատ քիչ են ունենում»,-ասաց փառատոնի պատասխանատուն: Ըստ նրա, տեղի կունենա աշուղական համերգ- մրցույթ` մեջլիս, որի ժամանակ աշուղները կմրցեն ավանդական աշուղական մեղեդիներով:
Կարդացեք նաև
Բանախոսի ներկայացմամբ, մեջլիս վերջին անգամ տեղի է ունեցել Ալեքսանդրապոլում` Տալյանների սրճարանում: Փառատոնին մասնակցելու հրավերք է ուղարկվել միջինասիական այն ԱՊՀ երկրներին, որոնք ունեն համարժեք մշակույթ: Ըստ բանախոսի, դրանցից մեկը Ադրբեջանն է, որի մասնակցությունը բացառվում է, եւ Միջին Ասիայի հանրապետությունները, Վրաստանը, որի հետ Հայաստանն ունեցել է մերձավորարեւելյան երաժշտության կապ: Հասմիկ Հարությունյանին ասելով, կան հյուրեր Տաջիկստանից, որը պարսկական մշակութային թեւ է, պարսկալեզու, ոչ թուրքալեզու, եւ պատահական չէ, որ 19-րդ դարի վերջում Նիկողայոս Տիգրանյանը Ալեսքանդրապոլում գրի է առել դասական պարսկական մուղամներ:
«Դրանք մեր մուղամներն են, բայց անվանվում էին դասական –պարսկական, այսինքն` վաղուց անցել էին Պարսկաստանի սահմաններից դուրս եւ դարձել էին դասական»,-ասաց արվեստագիտության թեկնածուն: Լրագրողները նրանից հետաքրքրվեցին, թե մուղամը հայկակա՞ն է, թե՞ զուտ մուսուլմանական, ինչպես որ ընկալում ու մեկնաբանում են շատերը: «Եվ այս փառատոնին եւ հետայսու մենք պիտի կոտրենք այդ կարծրատիպը, որ մուղամը մուսուլմանական է: Մուղամը չունի հայրենիք, մուղամը մերձավորաեւելյան դասական երաժշտություն է, եւ մենք` հայերս, վիթխարի ներդրում ունենք, այդ թվում վերջին 150 տարվա ընթացքում, երբ որ աշուղ Ջիվանու կողմից Ալեքսանդրապոլում ստեղծվեց աշուղական դպրոց, եւ էնպիսի փայլուն կատարողներ ունենք, մի օրինակ բերեմ` Աղամալ Մելիք-Աղամալյանը`թառահար, որի թառը Կումայրի արգելոց թանգարանում է պահվում:
Նիկողոս Տիգրանյանը Կոմիտասի հորդորով, խեղճ Կոմիտասը գյուղից գյուղ գեղջկական երգ էր հավաքում, խնդրեց, թե մուղամն էլ դու հավաքի:Հայկական մուղամը տարբերվում է մյուս մուղամներից առաջին հերթին նրանով, որ միայն գործիքային է, չունի Ղուրանի, կրոնական-մահեմդական մեգիտացիոն պահը, իր լակոնիզմով, երաժշտամտածողությամբ հառնում է միջնադարյան գուսանական նվագարաններին, ինչպիս են`վինը, ջինը, քնարը, այնպես որ այս ավանդույթները շատ խորքային է:Եվ եթե այսօր ադրբեջանցիները հասել են այն բանին, որ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն մուղամը համարում է իրենց սեփականը, չարաչար սխալվում են, որովհետեւ սա ամբողջ մի տարածաշրջանին են, այդ թվում փառահեղ պարսկական են, որոնք դազգահներ են կոչվում: Այսօր մեր երաժշտական դպրոցներում մուղամ-էտյուդներ են նվագում»,- ասաց Հասմիկ Հարությունյանը`նշելով, որ հայկական մուղամը 20-30 րոպե է տեւում: Հայագետ Սերգեյ Հայրապետյանն էլ հավելեց, որ փառատոնի նպատակը ցույց տալն է , որ մուղամը ադրբեջանական իրողություն չէ, մուղամը Արեւելքն է, իսկ Արեւելքում միայն Ադրբեջանը չէ: «Ինչքան էլ փախնենք դեպի Արեւմուտք, մենք դեռ ոտքով-գլխով Արեւելքի մեջ ենք, գլխով Արեւմուտք են, ոտքերով Արեւելքի մեջ ենք, չխոսել մուղամի մասին, այս ժանրի մասին, նշանակում է այն նվեր տալ ուրիշներին», -ասաց հայագետը:
Նունե ԱՐԵՎՇԱՏՅԱՆ
