Իմ ողջ կյանքի ընթացքում անծանոթ կամ կիսածանոթ մարդիկ ինձ հարցրել են՝ «դու բնիկ որտեղացի՞ ես»: Ինքնին հարցը այնքան էլ ճիշտ չէ ձեւակերպված: Անձամբ ես ծնվել եմ Երեւանում, մեծացել եմ Աջափնյակում: Իմ «բունը» այստեղ է, հեռավոր երկրներից չեմ եկել՝ բնակություն հաստատել Հայաստանում: Պարզ է, որ հարցի տակ այլ բան է հասկացվում՝ ի՞նչ ծագում ունեն իմ նախնիները: Դարձյալ՝ եթե խոսքն իմ մասին է, ապա իմ նախնիների մի մասը Ղարաբաղից են, բայց, օրինակ, հայրական տատս ծնվել է Աբասթումանում (Վրաստան՝ Ախալցխայից մոտ 30 կմ հեռավորության վրա), որտեղ նրա ընտանիքը տեղափոխվել էր Էրզրումից: Բայց եթե իմ նախնիները լինեին, ենթադրենք, Այնթափից կամ Նախիջեւանից, դա ի՞նչ էր փոխելու այն դեպքում, եթե դարձյալ ծնվելու էի Երեւանում, մեծանալու էի Աջափնյակում, հաճախելու էի թիվ 122 դպրոցը եւ այլն: Այս կամ այն գավառում պապեր ունենալը ոչ հպարտանալու, ոչ էլ ամոթ զգալու աղբյուր է:
Հայերի համար «բնիկ որտեղացի՞ ես» հարցը զրույց վարելու սկզբնական խթան է, ինչպես, ասենք, անգլիացիների համար եղանակի մասին խոսակցությունները: Եթե դա պարզ հետաքրքրասիրություն է, ապա՝ ոչինչ, չնայած չեմ կարծում, որ «որտեղացի» լինելը անհատի մասին որեւէ հավելյալ տեղեկատվություն է հաղորդում: Բայց հիմնականում այդ հարցը տրվում է ընդհանրություններ եւ տարբերություններ գտնելու, հարազատը եւ օտարը զանազանելու նպատակով: Եթե զրուցակիցների պապերը նույն գյուղից կամ նույն տարածաշրջանից են եղել, դա նրանց մեջ ստեղծում է ինչ-որ հարազատություն եւ լայն հնարավորություն տալիս բամբասելու, թե ինչ վատ բարքեր ու բնավորություն ունեն կողքի գյուղի կամ տարածաշրջանի ներկայացուցիչները: Չնայած ակնհայտ է, որ այս կամ այն գյուղից, տարածաշրջանից կամ գավառից լինելն ամենեւին չի պայմանավորում ոչ բնավորության գծերը, ոչ մասնագիտական հակումները, ոչ էլ ինտելեկտի կամ տաղանդի մակարդակը:
Իհարկե, շատ ցանկալի է իմանալ, թե ովքեր էին քո նախնիները, ինչով էին զբաղվում, ինչին էին հավատում, ինչին ձգտում, շատ հետաքրքիր է, թե ինչպիսի մշակութային առանձնահատկություններ է ունեցել այն տարածքը, որտեղից նրանք սերել են, բայց այդ ամենից անմիջապես բխեցնել մեր՝ այսօր ապրողներիս գործունեության դրական կամ բացասական կողմերը, ինձ թվում է՝ գավառամտություն է:
Ինձ համար հպարտության աղբյուր է ոչ թե պապերիս ծնված գավառը, այլ այն, որ այս մոլորակի վրա մի քանի միլիոն մարդ խոսում է հայերեն՝ աշխարհի ամենահարուստ լեզվով, կարդում եւ գրում է հայերեն տառերով՝ աշխարի ամենագեղեցիկ այբուբենով, որ բոլոր գավառներում եղել են եւ կան հերոսներ ու տաղանդներ: Վերջապես այն, որ հայերն իրենց պատմական հայրենիքի չնչին մասում ստեղծել են պետություն, որի քաղաքացին եմ:
Լավ, թե վատ պետություն՝ այլ հարց է:
ԱՐԱՄ ԱԲՐԱՀԱՄՅԱՆ
Չեմ կարծում, թե այդ հարցը միշտ տրվում է հոդվածում նշված մոտիվեներով:
Անձամբ ինձ, եթե հետաքրքրում էլ է մարդու նախնիների ծննդավայրը, ապա` ոչ պարապ հետաքրքրասիրությունից դրդված, այլ ելնելով “հայի բախտով” պայմանավորված հնարավոր հետաքրքիր աշխարհագրական և մարդկային ճակատագրերի պատմությունների ու մանրամասների ակնկալիքով:
Ախր էս ինչ եք անում, Դուք հիմա մի խումբ բնիկ երևանցիների ուզում եք զրկել իրենց հպարտանալու միակ հնարավորությունից, բա էդ մարդիկ ինչով հպարտանան, նորմալ հայերեն չգիտեն, որ գոնե դրանով հպարտանան ու քանի որ չգիտեն, լեզվի գեղեցկությունն ու հարստությունն էլ բնականաբար չեն հասկանում:
Դուք հպարտանալու բոլոր շարժառիթներից զրկեցիք նաև վերջին քսան տարում Հայաստանը լքած հայերին, որոնց ամենամեծ հպարտությունը ինչ-որ օտար լեզու սովորած լինելու (թեկուզ կիսատ-պռատ) և հայերենը մոռանալու իմիտացիայի (նմանարկում) մեջ էր:
Ի դեպ, իմ կյանքում ամենանողկալի ձևով ինձ վիրավորել են Երևանում ծնված չլինելու համար Ձեր հոդվածների վերաբերյալ մեկնաբանություն գրողներից մեկի կողմից: Լավ է, որ Ձեր խմբագրականները նաև նման գավառամիտ ու քաղքենի մարդիկ են կարդում, մի գուցե ընկալեն, ինչ եք գրել
Իմ կարծիքով հարցը կարող է տրվել տարբեր դրդապատճառնեռով.
1. դիմացինի հետ ընդհանուր հոգեկան եզրեր գտնելու նպատակով,
2. դիմացինի խոսքի բարբառային առանձնահատկությունները պարզելու նպատակով,
3. դիմացինի մասին հնարավորինս շատ տեղեկատվություն ստանալու նպատակով,
4. դիմացինի հետ ընդհանուր ծանոթներ գտնելու նպատակով,
5. և ընդհանրապես, եթե դիմացինդ քեզ հետաքրքրում է, ապա ցանկանում ես նրա մասին հնարավորինս շատ բան իմանալ, այդ թվում նաև` նրա նախնյաց բնօրրանի (Ձեր նշած` “բնի”) մասին :
Այդ ամենը, իհարկե, հնարավոր է, եւ ես դրա մասին նշել եմ: Բայց այդ հարցի հիմնական մտասեեռումը, կարծում եմ, «տեղայնական ռասիզմն» է: Մանավանդ ներկայիս «պատմական փուլում»:
“Ռասիզմ” բառը Է. Աղայանի “Արդի հայերենի բացատրական բառարանում” բացատրվում է այսպես` հակագիտական մարդատյաց տեսություն, որ հիմնված է “բարձր” և “ցածր”, “լիարժեք” և ” ոչ լիարժեք” ռասսաների գոյության սկզբունքի վրա:
Հայերիս կողմից “բնիկ որտեղացի ես” հարցով դիմացինի հետ հարաբերվելը, կարծում եմ, մարդասիրության և ոչ թե մարդատյացության հենքի վրա է տրվում:
Ներկայիս պայմաններում, որոշ ղեկավարների ղարաբաղցի լինելու հետ կապված, շատացել են ղարաբաղցի ծագում ունենալու հետ կապված անհարկի, անարդար, վտանգավոր, և պարզապես հիմար շահարկումները: ՈՒնենալով ղարաբաղյան ծագումով նախնիներ հեղինակը հավանաբար ինքն “իր մաշկի” վրա է զգացել այդ երևույթը: Բնականաբար նրա մոտ ավելի սուր է ընդունվում այդ հարցը, հավանաբար նաև արդեն բավական դիսկոմֆորտ է զգում այդ հարցին պատասխանելով, նախորոք կանխազգալով դիմացինի հնարավոր վերաբերմունքը: Դրանից էլ այդ անմեղ հարցը, որ տրվում է թե ղարաբաղցուն, թե երևանցուն նրա մոտ խտրականության, “ռասիզմի”, տպավորություն է գուցե և թողել:
Որպես ցեղասպանություն ապրած ժողովուրդ, տարահանաված լինելով մեր հայրական հողերից Արևմտյան Հայաստանում, շատերի մոտ այդ հարցը բնական գալիս է դեռ վաղուց, և գուցե իներցիայով շարունակվի շատ երկար: Փախեփախ եղած մարդկանց մոտ ամենամեծ դարդն իրենց կորցրած ու ցեղասպանված հայրենիքն է, ու առաջին հարցն էլ որ մարդիկ տալիս են հենց իրենց ցավն են կիսվում – դու որտեղ ես տունդ թողել եկել, իմը Վանում է քոնը որտեղ: Բոլորիս ցավն էլ նույնն է:
Կարծում եմ, պետք չէ այդքան բարդացնել դրդապատճառը, յուրաքանչյուր հարց ունի երկու երես/ինչպես երևույթների մեծ մասը/, բացասական դրդապատճառը Արամն ասաց. չարախոսելու և բամբասանքի թեմա փնտրողների համար է, իսկ դրականը` տեղեկություն փնտրողների:
Գլխավոր խնդիրը հարցադրումների ձևի ու ոճի մեջ է, որն արդեն լուրջ թեմա է, դրանից է կախված մեր մակարդակն ու չափանիշները, նայեք մեր սերիալները համոզվելու համար, որ ամենալավ հարցն էլ կարող է հնչել գռեհիկ , ամենահետին ենթատեքստով: Այ սա լուրջ է, սրա մասին պետք է գրել /պարզապես մեղք են մեր գեղեցիկ դերասանուհիները, ու ոչ միայն նրանք/…
Կարծում եմ որ մենք, մարդ արարածներս, որոշակի հասցե ունենք թե որտեղից ենք եկել եվ իհարկե կանխորոշվաած է թե «ուր ենք գնում»…այդ հարցը, իմ կարծիքով , թե «բնիկ որտեղից ես» շատ նման է «ինչ կա չկա» ին, օդի մեջ կրակելու պէս մի բան…Իհարկէ մեր ազգային պատկանելիությունը ոչ այնքան հպարտանալու առիթ պիտի լինի այլ պարտավորության զգացում, հատկապես մեր երկրի համար այս դժվար հանգրվանին:
Հարգելի Արամ, չնայած որ կռահում էի, այնուամենայնիվ ուրախ եմ որ սովորլ ես մեր դպրոցի հարեվան դպրոցում, իհարկե մեր ավարտելուց բավական հետո: Իմ դպրոցական տարիների ընկերնէրիս մի մասը սովորում էին ձեր դպրոցում եվ մեզ միացնողը այն տարիներին իհարկե «Բիթլզ» ների երաժշտությունն էր եվ պիտի ասեմ որ ձեր դպրոցի աղջիկները բավական գեղեցիկ էին … Թե ինչ է «տեղական ռասիզմը» երբեք Հայրենիքում չեմ զգացել, դպրոցական եվ «փողոցային» ընկերնրս հայ էին, ռուս էին, նույնիս թաթար, որը նախնտրում էր միայն հայերեն խոսել, թեեվ ոմանք երբեմն ռուսերեն էին խոսում… Հիմնական «ռասիզմը» որ կար իհարկե սովորական քաղքենիւոթյունն էր, ԱՌԱՆՁՆԱՆԱԼՈՒ ձգտումը , ոչ թե իհարկե մտավոր կարողություններով, այլ թալանելու, ԻՆՉՔ ունենալու անհագուրդ ձգտումը: Այդ հատուկ էր ոչ միայն կոմունիստ պաշտոնավորներին, այլեվ ամենուր աշխարհով մեկ, եվ հատկապես այսօր մեր Հայրենիքում, մասնավորապես:
Հույսով եմ իմ ու Ձեր «աջափնյակցի» լինելը «տեղական ռասիզմի» միտում չունի (կատակ)…
Դե, մենք՝ աջափնյակցիներս, շատ ավելի լավն ենք, քան կոմիտասցիները եւ չարբախցիները 🙂
Լենինականցուն հարցնում են.
-Որտեղացի՞ էս.
Պատասխանում է.
-Ծօ,հըմի օր ըսեմ ուրտեղացի եմ,կըսես էլի գլուխ գովացինք…:)
Հ.Գ.
Նման թեմաների քննարկմանը լուրջ չեմ կարող վերաբերվել,քանզի գտնում եմ,որ այս երևույթը գոյություն ունի աշխարհի համարյա բոլոր ժողովուրդների մոտ…,,Ցավոք սրտի,, այստեղ էլ մենք ,,առաջինն ու միակը,, չենք…
Անկախ նրանից թե ես ինչպիսի տեսակետ ունեմ այս նյութի շուրջ ցանկացա փաստել, որ ձեր Հ.Գ. անչափ տրամաբանական է, որը հանգիստ կարելի է հասկանալ հետևյալ կերպ քանի որ ըստ ձեզ այս երևույթը գոյություն ունի աշխարհի գրեթե բոլոր ժողովուրդների մոտ ( այստեղ ձեր մտքին դեմ չեմ, Արմեն ), ապա դուք նման թեմաներին լուրջ չեք վերաբերվում:
Ձեր փաստարկն ու հետևությունը ամենամեղմ ձևակերպմամբ ԱԲՍՈՒՐԴ է:
Հաճախ դրեք բազմակետեր ձեր շարադրանքի մեջ, դրանք կարող են ձեզ հույս տալ, որ ամենակարևոր միտքը այդտեղ է, որը ընթերցողը չի հասկացել:
Վայ մեզ, վայ մեզ, վայ մեզ:
Միայն մի մտքի հետ եմ 100%-ով համաձայն հեղինակի հետ, դա իմ ձևակերպմամբ այսպես է հնչում մոտավորապես, հայերին ըստ ծննդավայրի կամ ապրելավայրի չեմ տարբերակում և նողկալի եմ համարում հակառակը:
Սակայն Ռուբենի թվարկածները հաշվի առնելով հեղինակի մնացած դատողությունները չեմ ընդունում և/կամ չեմ ըմբռնում:
Կարծում եմ ազգագրագետների զգալի մասը ձեր այս նյութի հետ հիմնականում չեն համաձայնվի ու իմ համոզմամբ ճիշտ էլ կանեն:
Խնդիրը կարծում եմ դաստրակության մեջ է նաև, նայած մեր պապերից ( կամ հայրերից ) որը ինչպիսի խնդիրների հետապնդող թոռնիկ կամ որդի է ուզեցել տեսնել ( ունենալ ):
Համենայնդեպս Էրզրումի ( Ախալցխայի ) ու Սյունիքի նկատմամբ իմ մեջ նյարդ կա, որ ավելի զգայուն է ինձ դարձնում, չնայած Երևանում եմ ծնվել ու դա արժեք չէ ինձ համար:
Ես ԿԱՐՈՏ ֆիլմի հերոսի ապրումները ԸՄԲՌՆՈՒՄ եմ:
Արա Աբրահամանյանին – Բա ու՞ր մնաց խոսքի ազատությունը: