«Ոսկե մուշուրբայի» հիմնադիր. «Եթե էսպես շարունակվի, վաղը մյուս օր պիտի ասեն, թե գյումրեցու շապխն էլ Լուժկովի գլխարկն է» (Տեսանյութ)

Ինչպես տեղեկացրել ենք, վերջերս Գյումրու Սայաթ-Նովա և Խաղաղության օղակ փողոցների խաչմերուկում տեղադրված մուշուրբայի արձանը դարձել է թունդ վիճաբանության թեմա մի շարք մտավորականների, հատկապես պատմաբանների, հայագետների շրջանակում: Նրանցից շատերը պնդում են, որ մուշուրբան արաբական ծագում ունի և չի կարող տեղադրվել Գյումրու կենտրոնում ՝ դառնալով քաղաքի խորհրդանիշը:

Այսօր Aravot.am-ի հետ զրույցում այս մասին իր կարծիքը հայտնեց նաև «Ոսկե մուշուրբա» մրցանակաբաշխության հիմնադիր՝ «ART» ընկերության ղեկավար Արտյոմ Թումանյանը, որն այս պահին գտնվում է Վրաստանում: « Մոտ երկու ամիս է՝ Հայաստանում չեմ, բայց ինտերնետային հրապարակումներից ծանոթանալով մուշուրբայի վերաբերյալ հնչող բացասական կարծիքներին՝ զարմացած եմ, որ շատերը, չուսումնասիրելով մուշարբայի պատմությունը, իրենց իրավունք են վերապահում քննադատել: Վստահաբար կարող եմ ասել, որ այդ նույն քննադատողները իրենց տանը ունեն Գյումրվա մուշուրբա, շատ շատերին էլ նվիրել են՝ որպես Գյումրու խորհրդանիշ: Ճիշտ է՝ մուշուրբան լայն հասկացություն է, այն պղնձե աման է, սակայն կլկլան մուշուրբան պատկանում է միմիայն Գյումրուն, քանի որ ամբողջ աշխարհում այն սարքող միակ վարպետը գյումրեցի Էդիկ Ժամակոչյանն է: Նա այսօր կենդանի լեգենդ է: Մուշուրբան և մի շարք պղնձե տարաներ, այդ թվում և կլկլանը, Հայաստանում տարածվել են 1700-ական թվականներից, այն ժամանակ մուշուրբան հասանելի չի եղել բոլորին, ունեցել են միայն աղաները:

Իսկ Սուրեն Ժամակոչյանը, գաղթելով Կարսից ու այնտեղ թողնելով իր ամբողջ ունեցվածքը, իր հետ Գյումրի է բերել միայն պղնձե տարաներ պատրաստելու գործիքները: Ի դեպ, մինչ այսօր այդ գործիքներով են նրանք պատրաստում. մի փոքր մասնիկ ավելացնելով մուշուրբայի մեջ, որը երկու կողմից անցքեր ունի. մի կողմից օդը մտնում է, մյուսից դուրս է գալիս, վարպետը ստացել է գեղեցիկ կլկլոց: Շատ կոմպոզիտորներ փորձել են նոտայագրել այդ կլկոլոցը, սակայն այդպիսի նոտաներ չեն հայտնաբերել: Երբ մուշուրբայով ջուր ես խմում, այդ կլկլոցը , կարծես, քեզ ասում է՝ ջուրդ անուշ լինի»,- ասում է Արտյոմ Թումանյանը, որն 2006 թվականին հիմնեց «Ոսկե մուշուրբա» մրցանակաբաշխությունը: Նրա պարզաբանմամբ , այս մրցանակաբաշխությամբ փորձել են գնահատել անվանի գյումրեցիների, ինչպես նաև քաղաքի դարդ ու ցավով ապրող մարդկանց վաստակը:

«2005 թվականին գաղափարը պատրաստ էր, սակայն մեկ տարի մտածում էինք՝ ի՞նչ իր նվիրեինք վաստակաշատ գյումրեցիներին, որ իրենց հարգված զգային: Ռիժկովի ճեմափողոցի դիմացով անցնելիս տեսա , որ կլկլան մուշուրբա էին վաճառում, ես փորձեցի վաճառողից ճշտել , որտեղի՞ց է բերվել մուշուրբան և ո՞վ է վարպետը: Սակայն ինձ պատասխանեցին, որ բերվում է Վրաստանից: Մի տեսակ կասկածելով նրանց՝ սկսեցի պրպտել ու հայտնաբերեցի, որ մուշուրբա պատրաստող կենդանի լեգենդը գյումրեցի Էդուարդ Ժամակոչյանն է՝ Սուրեն Ժամակոչյանի որդին: Ուրախությանս չափ ու սահման չկար, նույնիսկ փշաքաղվեցի՝ իմանալով, որ վարպետը գյումրեցի է: Եվ հասկացա, որ գտել եմ այն, ինչ փնտրում էի մեկ տարի շարունակ: Եվ մրցանակաբաշխությունը անվանվեց «Ոսկե մուշուրբա»: Այս մրցանակաբաշխության շնորհիվ սովորական կենցաղային առարկան դարձավ թանկարժեք նվեր, իսկ մինչ այդ վարպետը իր պատրաստած մուշուրբան ամիսներով թողնում էր խանութներում ու խնդրում, որ վաճառեին:

Այսօր մեր Գյումրու կլկլանը տեղ է գտել մի շարք երկրների նախագահների ու մեծամեծ պաշտոնյաների տներում, օրինակ՝ Պուտինն էլ ունի, ռուս պատրիարքը և համարյա բոլոր նախագահները: Բնականաբար այս մարդկանց մուշուրբա նվիրողները հասարակ մարդիկ չեն եղել, այլ հայ պատվիրակները, և ես շատ վատ եմ զգում՝ լսելով այդքան վատ կարծիքներ ու քննադատություններ մուշուրբայի մասին: Ես համարում եմ, որ կլկլան մուշուրբան գյումրիական է, և պատրաստ եմ խոնարհվել այն մարդկանց առջև, ովքեր կկարողանան շարունակել Ժամակոչյանների գործը: Եթե մենք ինքներս չգնահատենք մեր մշակութային արժեքները, կգա մի ժամանակ, երբ շատերը կասեն, թե դուդուկն էլ մերը չէ, ֆայտոնն էլ մերը չէ, շապխն էլ (գյումրեցի հին տղամարդկանց հատուկ գլխարկ, որը մեծամասամբ կրել են քաղաքի մեծահարուստները):

Եթե այդ նույն տրամաբանությամբ շարժվենք, մուշուրբան քննադատողները կասեն, որ ֆայտոնը արաբական է, շապխն էլ՝ Ստալինյան է կամ Լուժկովի գլխարկն է: Ֆայտոն էլ կարելի է համեմատել մուշուրբայի հետ, եթե ֆրանսիայում կառքն էր ընդունված, մեկ այլ տեղ՝ սայլը, Գյումրում՝ ֆայտոնն է: Այն ֆայտոնչի Գրիշի տոհմն է ստեղծել. գյումրեցի մեծահարուստները, գինետներից դուրս գալով, երկու ֆայտոնով են տուն գնացել, մի ֆայտոնը տիրոջն է տարել, մյուսն էլ՝ տիրոջ շախպը: Ես գնահատում եմ Գյումրին իր այս խորհրդանիշերով, դրանք ինձ հարկադրում են ապրել Գյումրիում, իմ քաղաքը սրբավայր է, աշխարհի ամենակոլորիտային վայրն է: Լինելով չորս երկրների պատվավոր քաղաքացի՝ Վրաստանի, Ռուսաստանի, Ուկրաինայի, Հայաստանի, երբեք մտքովս չեմ անցկացրել ապրել որևէ այլ տեղ: Ցանկացած մարդ, ով երբևէ կփորձի քննադատել մեր մշակութային արժեքները, թող երկար մտորի, իրեն հարց տա՝ ինքն ինչ է արել իր քաղաքի համար, որ մյուսների ստեղծածն էլ քննադատում է» ,- ասում է «Ոսկե մուշուրբայի» հիմնադիրը:

Նունե ԱՐԵՎՇԱՏՅԱՆ