Գյումրու կենտրոնում տեղադրվող մուշուրբան դարձել է թունդ վիճաբանության թեմա
Գյումրու քաղաքապետ Սամվել Բալասանյանի որոշմամբ` քաղաքի կենտրոնական Սայաթ-Նովա ու Խաղաղության օղակ փողոցների հատման անկյունում տեղադրվելու է մոտ 2 մետր բարձրությամբ մուշուրբա կամ, որ նույնն է, կլկլան բաժակ: Այս բաժակը վերջին շրջանում դարձել է Գյումրու սիմվոլներից մեկը, որից ոչ միայն օգտվում է ներկայիս քաղաքապետը, ով մուշուրբան, որպես հետաքրքիր հուշանվեր, նվիրում է դրսից եկած հյուրերին, այլեւ օգտվում էր նաեւ նախկին քաղաքապետ Վարդան Ղուկասյանը: Իսկ 2006 թվականից սկսած` երգիչ Արտյոմ Թումանյանի նախաձեռնությամբ Գյումրիում ամեն տարի կազմակերպվում է «Ոսկե մուշուրբա» մրցանակաբաշխությունը: Մուշուրբաներ են հանձնում տարվա լավագույն գործարարներին, դերասաններին, սպորտսմեններին, մի խոսքով՝ քաղաքի զարգացմանը նպաստած ու Գյումրուն պատիվ բերած մարդկանց: Իսկ այդ գեղեցիկ ավանդույթի հովանավորը հենց Գյումրու քաղաքապետարանն էր` Վարդան Ղուկասյանի գլխավորությամբ: Նշենք, որ մուշուրբայի կլկլան տեսակը առաջին անգամ պատրաստվել է Գյումրիում` 1960-ական թվականներին, այն պատկանում է Կարինից գաղթած Ժամկոչյաններին:
Ինչեւէ, չնայած քաղաքի բնակիչները զրնգացող այս բաժակը համարում են Գյումրու խորհրդանիշ, այդուհանդերձ՝ մի խումբ գյումրեցիներ թրերով են ընդունում Սամվել Բալասանյանի նախաձեռնությունը` պնդելով, որ այն արաբական կամ էլ թուրքական ծագում ունի, լվացվելու աման է եւ չպիտի տեղ գտնի Գյումրու կենտրոնում: Այս թեմայի շուրջ կարծիքները հակասական են: «Առավոտ»-ը մեկնաբանություններ խնդրեց Գյումրու քաղաքապետարանի կրթության բաժնի պետ, պատմական գիտությունների թեկնածու, հնագետ Արմեն Նախշքարյանից: Ըստ պատմաբանի՝ մետաղագործությունը խեցեգործության հիմքի վրա է զարգացել, որը թեեւ չունի էթնիկական ծագում, սակայն պատմական աղբյուրները վկայում են, որ թուրքերը մետաղագործներ չեն եղել, այլ Կարինն է եղել մետաղագործական կենտրոնը` Մեծ Հայքի Բարձր Հայք նահանգը, եւ մուշուրբան ստեղծողները հայ վարպետներն են: «Եթե բաժակին մուշուրբա են անվանել, դա չի նշանակում, թե այն ստեղծվել է թուրք վարպետների կողմից: Մուշուրբա բառը օգտագործում էին` ելնելով մշակութային, էթնիկ, լեզվական ազդեցությունից, որպեսզի այդ բառը հասկանալի լիներ. առեւտուր էին անում, չէ՞, թուրքերի հետ, հո թուրքին չէի՞ն ասելու` եկեք, բաժակ ենք վաճառում, պիտի ասեին՝ մուշուրբա, որ թուրքը հասկանար: Իսկ լեզուն տարածողները եղել են առեւտրականներն ու քոչվորները, հայ առեւտրականների պես լեզու իմացող չի եղել: Իհարկե, չի կարելի ասել, թե մուշուրբայի ձեւը զուտ հայկական է, որովհետեւ նորից եմ կրկնում՝ այն էթնիկական հիմք չունի, հիմքը տեխնոլոգիական է, այսինքն՝ ձեւը վարպետն է ստեղծել. կախված նրանից, թե ինչպես կդնի ու կպտտեցնի դուրգի անիվը, հնարավոր է եւ մուշուրբայի, եւ տափաշշի ձեւը ստանալ՝ նայած ինչ ես ուզում, դա մաթեմատիկական հաշվարկների խնդիր է: Իսկ գեղարվեստական մետաղագործության շատ տիպեր իրենց նախատիպերն ունեին խեցեգործության մեջ: Մուշուրբայի կլկլան տեսակը պատկանում է Գյումրիին, հիմնադրված է Ժամկոչյանի կողմից, որը ունի իր դրոշմը`Ժ. Ս., այսինքն՝ Ժամկոչյան Սուրեն: Որեւէ մշակութային արժեք էթնիկական ծագում չի կարող ունենալ: Օրինակ` համակարգիչը ի՞նչ ծագում ունի, կարո՞ղ եք ասել: Մուշուրբայի հիմքում Արեւելքն է, բայց չպիտի մոռանանք, որ մենք եւս արեւելյան մշակութային ժառանգության կրող ենք: Եթե ապակու գործարանում բաժակ են սարքում ու վաճառելիս ստական տերմինն են օգտագործում, դա նշանակում է, որ սարքողը հայ վարպետը չէ՞»,- հարցնում է մեր զրուցակիցը:
Պատմաբանը խորհուրդ է տալիս վերջ դնել այդ գավառական մտածողությանը ու նշում է, որ բազմաթիվ բառեր կան, որոնք հայերը փոխառել են արաբներից: «Մուշուրբա տերմինը արաբական տերմին է` խմելու հետ կապված, բայց սա միակ փոխառությունը չէ արաբերենից, շաքարը եւս արաբերեն է, շարբաթը, շերբեթը, շըրըբըթը: Եթե մուշուրբա բառի ձայնավորները հանենք, շըրըբը կստացվի, իրենք ձայնավոր չունեն, իսկ մուն կրավորական է: Իսկ որտեղի՞ց է գալիս այս տերմինը. թուրքերը կենցաղային, քաղաքակրթական շատ հարցերում պետք է շփվեին արաբների հետ, այսինքն՝ արաբները տերմիններ պետք է տային: Ռուսական տիրապետության շրջանում բաժակին ստական էին անվանում, տափաշշին ֆլյագա էինք անվանում, այդպես չէ՞, կենցաղային փոխառությունները միշտ էլ վերցվել էին: Թուրքը` իսլամ դավանողը, մինչեւ 20-րդ դարի սկիզբը ինչո՞վ էր զբաղված՝ ավարառությամբ չէ՞ր զբաղված: Գիտենք, որ արհեստները հայերի, ասորիների ձեռքում էին: Թուրքիայի տնտեսության 80 տոկոսը մեր ձեռքում էր, Թուրքիայում ավանդական հիերարխիկ ձեւով մենք նախարարություններ ունեինք. հայ ճարտարապետական ոլորտի մենաշնորհը Պալյանների ձեռքում էր, վառոդապետությունը` Տուզյանների, այսինքն՝ քաղաքակրթական արժեքները եկան-հասան այստեղ: Էդ մարդկանց մոտ թուրքերենը շատ էր նստել, մինչեւ հիմա Բավրայում Կարինից եկած տարեցները թուրքերեն են խոսում: Դա մշակութային շփումների արդյունքն էր»,- ասում է մեր զրուցակիցը:
Կարդացեք նաև
Ըստ պատմաբանի՝ քննադատները շատ են խորացել, արաբական աշխարհում լվացվելու տարաները ձեւակազմորեն էապես տարբերվել են մուշուրբաներից: «Տեղին չեն այդ մեկնաբանությունները, ամեն ինչի մեջ պետք չէ բացասականը տեսնել, եկեք կլկլանի տեղը դնենք պղպջան, որ չկապեն մուղամի հետ: Քննադատների առարկությունները կենցաղային ֆոնի վրա են, այստեղ զուտ չկամության կամ մարդկանց կայացման խնդիր է»,- կարծում է Արմեն Նախշքարյանը: Ըստ նրա՝ եթե այդ մտածողությամբ առաջնորդվեինք, ապա չպիտի թույլ տայինք, որ մինչեւ օրս մեր երկիրը ամայացնող, 300 000 հայ տանող թուրք Շահ Աբասի դիմաքանդակը մնար Էջմիածնում: «Ինչո՞ւ փորագրեցին Շահ Աբասի դիմաքանդակը Սուրբ Էջմիածնում, երբ վերջինս ուզում էր քանդել Էջմիածնի տաճարը, կաթողիկոսը հանձնարարեց, որ Շահ Աբասի դիմաքանդակը պատկերեն, որպեսզի իսլամ դավանող էդ զինվորը, շահի պատկերը տեսնելով, չքանդի տաճարը. ի վերջո՝ պատմություն կա, մշակութային հանդուրժողականության խնդիր կա: Իհարկե, ամեն մարդ կարող է այս թեմայի շուրջ իր կարծիքն արտահայտել, բայց կարծիքն էլ պետք է հիմնավոր լինի»,- ասում է մեր զրուցակիցը:
ՆՈՒՆԵ ԱՐԵՎՇԱՏՅԱՆ
«Առավոտ» օրաթերթ
Այո, գեղեցիկ ավանդույթը հիմվել է նախկինում, բայց, կարծեմ, որևէ մեկի մտքից չի անցել մուշուրբեն դնել Սայաթ-Նովա փողոցում, դրա մասին է խոսքը: Մուշուրբան հուշանվեր է, սիմվոլ, բայց ոչ թե Գյումրու հիմնական սիմվոլը, որը պետք է դրվի Գյումրու կենտրոնում,մի արտահայտություն կա`слышали звон, да не знают, откуда он.Լսել են մի բան մուշուրբայի մասին ու որ նախկինում արձաններ են դրվել, Գյումրու մշակույթի զարգացմանը միտված քայլեր են ձեռնարկվել, որի շնորհիվ քաղաքն այսօր Մշակութային մայրաքաղաք է դարձել, հիմա ուզում են մի բան անեն`նմանվեն, էն էլ նախագահի ասածի պես` խիարը թարս է բուսնում , իսկ էդ Նախշքարյանը ավելի լավ է բերանը փակի ու նստի տեղը, քանի մարդու տուն է քանդել?, հիմա արդեն Նատաշա է հա?, արդեն պատմաբանությունն է հիշել, կրթության բաժնի պետը մի քանի ժամով նորից պատմաբանություն է անում`գործի ժամին :
Մի բան պարզ է որ Գյումրու քաղաքապետերը միշտ ել աչքի են ընկեկ իրենց հիմարուղյուններով :
Ինչ մի երև ելի բան է Մուշուրբա կոչված ջրամանը ,որ հուչարձան դարձնեն Հենա Գարեջրի շիշը դիր ….Կամ ել Հաստ գլուխդ
առաջին կուրսի միջակ ուսանողի պատասխան…հստակ երևում է, որ մինչև հարցազրույց տալը կիսատ-պռատ, առանց հասկանալու, մի քանի բան է նայել ու խոսում է առանց տրամաբանության և խոսքի կառուցվածքային հաջորդականության: Նման ոճը այս միջակությանը հատուկ է: Մի քանի տարի առաջ էլ խայտառակ եղավ ՑԱՅԳ-ին տված հարցազրույցում..այն ժամանակ էլ վրացագետ էր… մի խոսքով ամեն ինչի մասնագետ է: Էթնիկ բառը օգտագործելուց առաջ նախ բառի իմաստն ամբողջությամբ հասկացիր և ոչ թե տարբեր թեմաներ մեկը մյուսի հետ կապ չունեցող խառնել ես իրար: Զարմանում ես, որ այս գավառականին նման հանձնարարություններ են տալիս քաղաքապետարանում: Ուրեմն նստակյաց հայ ժողովուրդը բառը վերցնում էր քոչվորից ու ծիծաղելիորեն չուներ իր բնիկ հայերեն բառը?ջրի կարոտ քոչվորից պետք է բառ վերցներ? Հիմա էլ որոշել է լեզվաբան դառնալ, երբ մինչև հիմա ոչ հոդաբաշխ խոսք ունի, ոչ էլ ճիշտ գրավոր խոսք…Խորհուրդ կտամ հիմար եզրակացություններ անելուց առաջ հայ մատենագրության մեջ փնտրել ու գտնել բառի առաջին օգտագործումը /Հ.Գ. Լավ կլիներ քո մասնագիտության մեջ կայանար…բայց քեզ նման տվյալներ որտեղից/
ընչի ինքը մենակ այդտեղ է խայտառակվել?մարդ որը ասում է-Հայկական հարցը առաջացել է հայ ժողովրդի ծագման հետ, ոնց կարող է պատմաբան կոչվել?սա նրա ամենաանմեղ սխալներից է:ու սա պատմաբան է?ինքը ամեն ինչ է բացի պատմաբանից:
Դա իրա կարծիքը չէ…….Լեոի կարծիքն է…..բայց լավել չէ,որ ուրիշի մտքերն է գողանում ու նեկկայացնում որպես իրա կարծիք……….
Առաջին կուրսի ուսանողն ավելի շատ բան գիտի, քան թե սա:Գոնե չգիտեցած բաների մասին չեն խոսում:Լրիվ տաֆտալոգիա է դուրս տվել:կոնկրետ թեմայի մասին ըստ էության ոչ մի խոսք:Անկապ հարցեր իրար է խառնել:Պարոն Բալասանյան, ուրիշ էլ հարմար մարդ չկար, որ այս պարոնիկը պետք է խոսեր իրեն անծանոթ ու անհայտ թեմայով:Սա նույնիսկ իր նեղ մասնագիտական հարցերին չի տիրապետում: Սա սիրում է բոլորի մոտ իրեն գովել ու անդադար խոսել: Պարոն Գրիգորյանն էլ լուրջ, խելացի մարդ է ու ամենակարևորը գերազանց հոգեբան, ոնց է սրան տեղ տալիս? Էդ ոնց է ստացվում, որ մյուս բաժինների պետերի անունները ոչ մի բացասական երևույթներում չեն հոլովվում?Դե, այս ապաշնորհ ու քծնվող մարդը չի կարողանում պահել իր <>, մեղք է, խեղդվում է:
մարդ սրա հարցազրույցը կարդալուց կարող է մտածել,թե դիմացինը խելացի մարդ է:այսքան անտրամաբանություն ոչ մի տեղ չէի տեսել:գոնե բերանը փակի ու իրա իսկական գործին ամցնի՝բանսարկելու ու մարդկաց վատաբանելու:
արմենչիկ դու հիմա դաստիարակ ես թե մուշուրբագետ?սա էլ հո քծնել չէ?համարյա թե բոլոր մանկապարտեզների վարիչները պատմում ու ծիծաղում են վրետ,թե ինչպես ես բոլորին մեծություն ասում ու գովում թե միակն են:ամոթ էրա….գոնե ոճտ փոխի :
թողնես մարդկանց վատաբանի ու ուրիշի հաջողությունը ծանր տանի:Սա չէ կարծիքդ……..
հետն էլ վերին աստիճանի երախտամոռ է:Կյանքում 0, գիտության մեջ 0, բայց երեսով…
Մտեք քաղաքապետարանի կայք ու տեսեք թե այս վունդերկինդը քանի լեզու գիտե:չորս լեզու:կարող է մրցակցել առաջին նախագահի հետ ))))))))):նա ըսկի նշած լեզուներից ռուսերենին 10% չի տիրապետում….շատ ծիծաղելի կլինի եթե քաղաքապետը դրան ընդգրկի որևէ օտար պատվիրակության հետ հանդիպման:սուտնել չափ ունի:
Ինքը խայտառակ եղնելուց երբևէ չի ամաչել:Երբ խայտառակ չի եղել?Ցանկացած ոլորտում, մարդկային հարաբերություններում միշտ էլ խայտառակվել է:Բայց հաստատ հոգեպես ադեկվատ չէ: