Եթե Մեծն Վարպետը կենդանի լիներ, այս կարգի տեղեկություններին, որոնք իրեն անհաճո էին, իր սովորույթի համաձայն կարձագանքեր. «Չեմ հասկանում՝ ինչ ես ասում»:
Իրականում անհասկանալին ու անմեկնելին եղել է եւ մահվանից հետո շարունակում է մնալ Մեծն Վարպետը, ում համար սահման չունեին անգամ Փոքրը եւ թվացյալ Անտեսանելին: Նա իր մտքում տեսնում էր այն, ինչը հետո ուրիշները միայն զինված աչքերով էին կարող տեսնել:
Երբ աշխարհն առաջին անգամ տեսավ նրա միկրոաշխատանքները՝ ցուցադրված Երեւանի ժողարվեստի թանգարանում, Է. Տեր-Ղազարյանն ընդամենը 24 տարեկան էր:
Մինչեւ իր կյանքի վերջին օրը՝ 2012թ. ապրիլի 16-ը, 89-ամյա Վարպետն աշխատեց անզեն աչքով անտեսանելի իր գլուխգործոցների վրա եւ ստեղծեց 1000-ից ավելի միկրոքանդակներ: Դրանք ցուցադրվել են աշխարհի տարբեր երկրներում՝ ԱՄՆ, Գերմանիա, Ֆրանսիա, Իսպանիա, Ճապոնիա, Հարավսլավիա, Իրան, Եգիպտոս, Ռուսաստան եւ այլն:
Ամբողջ աշխարհին որպես միկրոքանդակագործ հայտնի Է. Տեր-Ղազարյանը իր այս յուրօրինակ կարիերան սկսել է երաժշտական գործիքներ պատրաստելուց: Իր կյանքի ընթացքում նա ստեղծել է ոչ միայն մազի մեջ եւ ասեղի անցքում տեղավորվող ջութակներ, այլ նաեւ՝ ամենաիրական չափերի 500-ից ավելի ջութակներ, ալտեր եւ թավջութակներ, որոնց վրա մինչեւ օրս դափնեկիրներ են նվագում: Իսկ նրա ստեղծած 30 երաժշտական գործիքներն ընդհանրապես իրենց անալոգը չունեն ողջ աշխարհում:
Ավելի քան երեսուն տարի առաջ Է. Տեր-Ղազարյանը հիմք դրեց միկրոքանդակագործության նոր ուղղությանը՝ շարժվող միկրոաշխատանքներին: Անզեն աչքով անտեսանելի այդ ցուցանմուշների՝ միկրոմարմինների ոչ մի շարժումը չի կրկնվում, դրանք կատարում են ոչ սինխրոն շարժումներ: Այս աշխատանքները ոչ թե պարզապես անգերազանցելի են, այլ նաեւ՝ աշխարհի ոչ մի միկրոքանդակագործ (իսկ նրանց մատների վրա կարելի է հաշվել) նույնիսկ չի հաջողել կրկնել դրանք:
Թեեւ ով իմանա. այն, ինչ չի հաջողվել օտարներին, գուցե մի օր իրականություն դարձնի Մեծ Վարպետի անվանակից թոռը՝ կրտսեր Էդուարդ Տեր-Ղազարյանը: Հենց նրան է կյանքի վերջին տարիներին իր գործի գաղտնիքները սովորեցրել Է. Տեր-Ղազարյանը:
«Իրականում պապս ցանկանում էր իր արվեստը ժառանգաբար փոխանցել: Եվ ոչ միայն արվեստը, այլեւ գործն ու երազանքը: Նա իր կյանքի գործն էր համարում իր ստեղծած յուրօրինակ աշխատանքները ցուցադրել աշխարհով մեկ, իսկ ամենամեծ երազանքն էր ցուցահանդեսներ կազմակերպել միաժամանակ աշխարհի տարբեր երկրներում»,- «Առավոտին» ասաց կրտսեր Էդուարդ Տեր-Ղազարյանը: Եվ ավելացրեց, որ ի՛նքն էլ իր կյանքը կնվիրի Մեծն Վարպետի գործին եւ կջանա իրականություն դարձնել նրա երազանքը:
Սեփ. լր.
«Առավոտ» օրաթերթ
