«Ազատություն» ռադիոկայանի հայկական ծառայության տնօրեն Հրայր Թամրազյանի հարցերին պատասխանել է ՀՀ վարչապետ Տիգրան Սարգսյանը:
Ազատություն» . – Շատերն են մեղադրում անկախությունից հետո իշխանության եկած բոլոր կառավարություններին, որ թալանեցին, կործանեցին արդյունաբերությունը՝ խորհրդային շրջանից ժառանգություն մնացած, փոշիացրին ողջ ունեցվածքը հանրապետության, եւ այնուհետեւ ձեւավորվեց այդպես կոչված տնտեսական, ֆինանսական բլոկի բյուրոկրատական նոմենկլատուրա՝ ես մեջբերում եմ քննադատների խոսքերը, որոնք ֆինանսական կայունության կոնցեպցիայով, փաստորեն, ամեն ինչ անում էին, որպեսզի հայրենական արտադրություն չստեղծվի, այսինքն՝ իրենք մտահոգված էին սոսկ բյուջեի պակասորդ եւ մակրոտնտեսական ցուցանիշների, ասենք, բավական բարվոք վիճակ, ինչը պահանջվում էր միջազգային ֆինանսական հաստատությունների կողմից, որոնք հենց վճարում էին, իրենք են հենց տալիս փոխառություններ, վարկեր։ Այդպե՞ս է դա, թե՞ ոչ, ի՞նչ կարող եք ասել, այս մեղադրանքներին Դուք ինչպե՞ս կարող եք, որպես տնտեսագետ, [պատասխանել]։
Տիգրան Սարգսյան. – Սովետական Միության փլուզումից հետո գրեթե բոլոր հանրապետություններում արձանագրվեց էական անկում, որովհետեւ Սովետական Միության տնտեսական մոդելը այլեւս չէր աշխատում, այն երկրները, որոնք ավելի արագ սկսեցին շուկայական կանոնների ներդրում, շոկային թերապիա, այդ երկրներում անկումները եղան ավելի մեծ։ Եվ Հայաստանում էլ նույն բանը տեղի ունեցավ. հազարավոր ձեռնարկություններ հայտնվեցին սնանկ վիճակում, զրկվեցին Սովետական Միության պատվերներից, այդ գործարանների տնօրենները նոր շուկայական պայմաններում չէին կարողանում գտնել նոր շուկաներ, որտեղ վաճառեն ապրանքները, պատվերներ չէին կարողանում ստանալ, եւ հազարավոր ձեռնարկություններ սնանկացան, տասնյակ հազարավոր մարդիկ մնացին առանց գործ… Իհարկե, այս ամեն ինչը իրականություն է։
Կարդացեք նաև
Թալանը՝ ճաշակի հարց
«Ազատություն». – Դուք թալանը բացառո՞ւմ եք, որ եղել է թալանը։
Տիգրան Սարգսյան. – Գիտեք, կարծում եմ, որ շատ տնօրեններ, շատ պաշտոնյաներ, օգտվելով առիթից, ինչ-որ ունեցվածք փորձել են վաճառել, որ ինչ-որ եկամուտ ստանան։ Հիմա դա անվանել թալան, թե անվանել անհրաժեշտ այդ պահի դրությամբ քայլեր, որոնք հնարավորություն կտային գոյատեւել ինչ-որ ձեւով, շատ դժվար է։ Դա արդեն քաղաքական ճաշակի հարց է, թե դա ինչպես դուք կգնահատեք՝ նայած ինչ հայեցակարգի տեր մարդ եք։ Բայց որ օբյեկտիվ էր այդ փլուզումը՝ դա ակնհայտ է։
«Ազատություն». – Խոսքը Խորհրդային Միության փլուզման մասին չէ՝ այո, օրգանիզմ էր մի, որը մասնատվեց, հետո հնարավոր չէր հավաքել, որովհետեւ չկար պարզապես այդ օրգանիզմը։ Բայց Դուք չե՞ք կարծում, որ իսկապես ազգային ցավերով մտահոգ ղեկավարություն չստեղծվեց, որը կարողանար հենց սկզբից մտածել այդ մասին՝ ինչպես կերակրել այս ժողովրդին։ Այսպիսի մտածելակերպ գոյություն չուներ, ես հիշում եմ, որ իսկապես մթության, խավարի, քաոսի մեջ խարխափող երկիր էր։
Տիգրան Սարգսյան. – Գիտեք, ես 90-91 թվականներին ներկայացնում էի ընդդիմությունը, ընդ որում՝ այն ժամանակ անվանում էին ագրեսիվ, արմատական ընդդիմություն Ազգային ժողովում, եւ նմանատիպ, իհարկե, քննադատական խոսքեր իշխանությունների հասցեին հնչում էին այդ տարիների ընթացքում, եւ շատ պարզ պատճառով՝ որովհետեւ օր-օրի կենսամակարդակը Հայաստանի Հանրապետությունում կտրուկ նվազում էր։ Եվ մարդիկ չէին կարող չդժգոհել, չէին կարող գնահատականներ չտալ այդպիսի քաղաքական իշխանություններին, նամանավանդ երբ որ տեսնում էին անարդարություն, երբ որ տեսնում էին, որ որոշ մարդիկ օգտվում են դրանից, որ ազնիվ չեն, արդար չեն, եւ այլն… Եվ դա մեծ հիասթափություն առաջացրեց, եւ այդ փաստերը ժխտել հնարավոր չէ։
«Ազատություն». – Դուք համաձայն եք դրա հետ։
Տիգրան Սարգսյան. – Այո։
Հարկային «տոն» չի կարող լինել
«Ազատություն». – Եվ դրան հետեւող այսպիսի մի հարց։ Մենք գիտենք, որ Միացյալ Նահանգներում Բերնանկեն, որ իրենց Կենտրոնական բանկի նախագահն է, եւ ընդհանրապես՝ ամերիկյան կառավարությունը այդ տնտեսական ճգնաժամից ինչպես դուրս եկավ։ Նրանք այսպես կոչված խթանման այդ քաղաքականությունը որդեգրեցին, Կոնգրեսը հատկացրեց ավելի գումարներ՝ շուրջ 800 միլիարդ դոլարի, իսկ Կենտրոնական բանկը այսպես կոչված «հեշտ փողի» քաղաքականություն որդեգրեց, «էժան փողի», որ ուղղակի ձրի էր փողը՝ ինչքան ուզում ես վերցրու, մենակ թե մի բան արա։ Այ, մեզ մոտ ինչո՞ւ չկա այդ բանը, ես չեմ հասկանում, Դուք բացատրեք, ինչո՞ւ մենք ԱՄՀ-ին, ՀԲ-ին պետք է լսենք, որ պետք է բյուջեի պակասորդը, շատ ամեն ինչը սահմաններում լինի, ցուցանիշները պետք է կատարվեն, պետք է հարկերը հավաքվեն ինչպես որ նախատեսված է։ Ինչո՞ւ չթեթեւացնել հարկերը՝ միջին, փոքր բիզնեսների, ինչո՞ւ նրանց ընդհանրապես չազատել հարկերից, եւ մեկ տարի պետությունը հարկային, այդպես, «տոն» հայտարարի՝ «ոչ մի հարկ չենք ուզում, գնացեք ինչ ուզում եք արտադրեք, վաճառեք եւ ապրեք»։
Տիգրան Սարգսյան. – Շատ լավ կլիներ, եթե այդպես կարողանայինք անել, բայց հարց է առաջանում՝ 550 հազար թոշակառու ինչպես է ապրելու մեր երկրում, երբ որ մեր բյուջեի 38 տոկոսը հենց սոցիալական վճարումներն են՝ անապահով ընտանիքներ, թոշակառուներ, աշխատավարձեր… այդ մարդկանց էլ պետք է ասենք ուրեմն՝ «սիրելիներս, դուք էլ պետք է համակերպվեք այն մտքի հետ, որ մենք ձեզ չենք վճարելու աշխատավարձ, թոշակ, նպաստ»։ Այդպես չի կարող լինել։ Ուրեմն, սա՝ առաջին։
Երկրորդը՝ Միացյալ Նահանգների հետ համեմատությունը այնքան էլ կոռեկտ չի, որովհետեւ Միացյալ Նահանգների ֆեդերալ ռեզերվային համակարգը՝ նույն Բերնանկեն, տպում է աշխարհի փողը, եւ նա, այդ փողը տպելով, մտնում է մեր բոլորի գրպանը։ Այն դեպքում, երբ որ Հայաստանի Հանրապետությունը տպում է իր հայկական դրամը, որը փոխկապակցված է դոլարի հետ. եթե մենք շատ դրամ տպենք, ուրեմն, դրամը կտրուկ կարժեզրկվի, եւ մարդիկ վստահությունը կկորցնեն դրամի նկատմամբ, հիպերինֆլյացիա կսկսվի…
Եղել է դա։ 93 թվականին Հայաստանի Հանրապետությունում հիպերինֆլյացիա էր։ Դա ինչ է նշանակում՝ որ փողի քանակը այնքան շատ էր, որ ամեն օր ապրանքների գները կրկնապատկվում էին խանութներում։
Այսինքն, փող տպել-գցել շրջանառության մեջ, նշանակում է՝ փողի քանակը այնքան շատ լինի, որ ապրանքների քանակը ավելի քիչ է, նշանակում է, որ գները թռչում են…
«Ազատություն». – Բայց դա կապված չէ՞ր ռուբլու հետ, ավելի շատ ռուբլու արժեզրկման, ոչ թե մեր ազգային դրամի։
Տիգրան Սարգսյան. – Այո, բայց ռուբլու արժեզրկումը ինչո՞վ էր պայմանավորված` որովհետեւ ռուսները ներդրեցին ռուսական ռուբլին, իսկ սովետական ռուբլին եկավ Հայաստան։
Այսինքն, փող շատ տպելու մեջ չի գաղտնիքը, գաղտնիքը նրանում է, թե երբ որ շատ փող ես տպում, այդ փողը ուր է գնում։ Եթե այդ փողը շատ տպում ես ու բաժանում ես մարդկանց, մարդիկ գնում են խանութ, այդ շատ փողով ապրանքների քանակը չի ավելանում՝ ապրանքների գներն են թռչում, մարդիկ էլ դժգոհում են։ Առաջին հերթին դժգոհում են թոշակառուները, աշխատավարձով ապրող մարդիկ, որովհետեւ ասում են՝ «այսպես ո՞նց կլինի, մեր աշխատավարձը նույնն է, իսկ գները տասնապատիկ ավելացել են»։
Դրա համար, գաղտնիքը դրանում չէ, գաղտնիքը այլ բանի մեջ է՝ այն, ինչ որ Դուք ասում էիք՝ ընդլայնողակա՞ն քաղաքականություն, թե՞ կրճատողական։ Հիմա երբ որ ճգնաժամ է, բնականաբար՝ պետությունները փորձում են խթանել տնտեսական աճը, ընդլայնողական են՝ ավելի շատ են ծախսում, որպեսզի նոր աշխատատեղեր ստեղծվեն, ճանապարհներ կառուցվեն, դպրոցներ կառուցվեն, որպեսզի կարողանա հասարակությունը հաղթահարել այդ դժվարությունը, որ ճգնաժամը բերում է։
Հիմա հարց է առաջանում՝ երբ որ պետությունը ճգնաժամի ժամանակ ավելի շատ է ծախսում, այդ փողը որտեղի՞ց է վերցնում։ Այդ փողը մենք վերցնում ենք պարտքով, եւ դա նշանակում է՝ բյուջեի դեֆիցիտն ենք ավելացնում։ Մենք դա արեցինք 99 թվականին՝ ռեկորդային բյուջետային դեֆիցիտ ունեցանք 7-տոկոսանոց, պարտքեր վերցրեցինք…
«Ազատություն». – Բայց նաեւ մեծ աճ ունեցանք, չէ՞, տնտեսական։
Տիգրան Սարգսյան. – Այո: Սկզբից անկում ունեցանք…
«Ազատություն». – 13 տոկո՞ս էր, ինչքա՞ն էր [աճը]։
Տիգրան Սարգսյան. – Չէ, մենք ունեցանք 14-տոկոսանոց անկում ճգնաժամի պատճառով, որը մենք ոնց էինք հաղթահարում՝ հենց Ձեր ասած ընդլայնողական քաղաքականությամբ։ Մենք փորձում էինք փողի զանգվածը ավելացնել, մենք փորձում էինք շատ փող ծախսել, շատ փող տրամադրել սոցիալապես անապահով մարդկանց, որպեսզի նրանք ծախսեն այդ փողը եւ խթանեն տնտեսական աճը։ Բայց դա բերեց նրան, որ մեր արտաքին պարտքը 18 տոկոսից կրկնապատկվեց, դարձավ 37 տոկոս։
«Ազատություն». – Բայց մարդիկ ավելի լավ էին ոնց որ թե, չէ՞, այդպես չէ՞ր։
Տիգրան Սարգսյան. – Այո, բայց հավերժ չես կարող այդպես ապրել, որովհետեւ կընկնես Հունաստանի օրը, որովհետեւ գալու է մի պահ, երբ որ քեզ ասելու են՝ «պարտքերը հետ տուր»։
«Ազատություն». – Նախկին նախագահն էլ ասում է՝ «մեր ժամանակ ավելի լավ էր», չէ՞՝ այդ նկատի ունենալով։
Տիգրան Սարգսյան. – Դե ընդհանրապես նախկինները միշտ ասում են, որ իրենց ժամանակ ավելի լավ էր։
«Ազատություն». – Բայց, իբրեւ տնտեսագետ, համաձայն չե՞ք Քենսիի այդ տեսությանը, որ, ենթադրենք, երբ որ մասնավոր ոլորտում ներդրումները, ծախսերը կրճատվում են, պետությունը պետք է փոխհատուցի դրանք իր ծախսերի ավելացմամբ, իր ներդրումների ավելացմամբ։
Տիգրան Սարգսյան. – Մենք ճգնաժամի ժամանակ հենց այդպես էլ վարվեցինք, բայց դա չի կարող երկար տեւել։
«Ազատություն». – Մենք ճգնաժամում չե՞նք հիմա, պարոն Սարգսյան։
Տիգրան Սարգսյան. – Բայց ճգնաժամի այն առավել սուր փուլը, որ տեղի ունեցավ, մենք այն ժամանակ մեղմեցինք ճգնաժամը, որովհետեւ ավելացրեցինք թոշակները, ավելացրեցինք նպաստները եւ պետության ծախսերը եւ փորձեցինք այդ բացասական սուր ալիքը մեղմել։ Բայց ապագայում հարց է առաջանում, որ դու պետք է ապրես այն եկամուտներով, որ դու ունես, եթե դու ավելի շատ ես ծախսում, նշանակում է՝ դու ուրիշի հաշվին ես ծախսում։ Այն, ինչ որ Հունաստանում տեղի ունեցավ, այն, ինչ որ Պորտուգալիայում տեղի ունեցավ։ Վերջը գալիս է մի պահ, ասում են՝ «հիմա փողերը վերադարձրեք», ու դա գցում է ավելի մեծ ճգնաժամի մեջ, որովհետեւ ինչ է ստիպված անում այդ ժամանակ պետությունը՝ կրճատում է բյուջեի ծախսերը, աշխատատեղեր է փակում, ֆինանսավորում է դադարեցնում։
«Ազատություն». – Թույլ տվեք չհամաձայնել: Հունաստանում տնտեսության 70 տոկոսը հանրային ոլորտն էր, չէ՞, մեզ մոտ քանի տոկոսն է հանրային։ Իրենց մոտ ողջ տնտեսության 70 տոկոսը հանրային սեկտորն է, այսինքն՝ հանրային ոլորտի աշխատողներ են, եւ այդպես էր, հիմա նոր սկսում են կրճատել։ Մեզ մոտ հակառակն է, կարծում եմ, չէ՞՝ հանրայինը 30 տոկոս, այն էլ, չունենք էլ, չգիտեմ, ինչպես է, Դուք վարչապետ եք, գիտեք։
Տիգրան Սարգսյան. – Ներկայացնեմ Ձեզ մեր բյուջեի ծախսային կառուցվածքը։ Շատ պարզ կառուցվածք է. եթե վերցնենք, 1 տրիլիոն ծախսային բյուջե ունենք, ահռելի մասը՝ դա 550 հազար թոշակառուների թոշակն ենք վճարում, սոցիալական նպաստները՝ 114 հազար ընտանիք, որ սոցիալապես անապահով է, դրանցից 100 հազարը ստանում են թոշակներ, դա աշխատավարձն է, որ պետական չինովնիկներ, պետական ապարատում աշխատող մարդիկ, որոնք մոտավորապես մի 150 հազար հոգի են, բանակի ծախսերն են, եւ ճյուղային ծախսեր՝ դպրոցներն են, ճանապարհաշինարարություն, ոռոգման համակարգ, խմելու ջուր եւ այլն։
«Ազատություն». – Մենք 550 հազար թոշակառո՞ւ ունենք, պարոն վարչապետ։
Տիգրան Սարգսյան. – Այո։ Երեք միլիոն բնակչություն ունենք, 500 հազար էլ՝ թոշակառու։
«Ազատություն». – Շատ չի՞ մի քիչ թոշակառուների թիվը։
Տիգրան Սարգսյան. – Դե մենք, այսօր, մեր հասարակությունը ծերանում է, եւ թոշակառուների թիվը աշխատողների հետ համեմատած` այդ ցուցանիշը մեզ մոտ վատանում է՝ մեկ աշխատողին այսօր մեկ թոշակառու է…
«Ազատություն». – Եվ դա գնալով պիտի վատանա։
Տիգրան Սարգսյան. – Այո։
«Ազատություն». – Քանի որ արտագաղթը շարունակվում է…
Տիգրան Սարգսյան. – Չէ, արտագաղթի խնդիրը չի այստեղ, բնակչության ծերացումը միայն արտագաղթով չի բացատրվում, դեմոգրաֆիական ալիքներ գոյություն ունեն, ծնելիություն խնդիրն է կարեւորը։
Լողացող փոխարժեքը՝ հանուն թոշակառուների
«Ազատություն». – Պարոն վարչապետ, երբ Դուք Կենտրոնական բանկի նախագահ էիք, երկար ժամանակ դրամի փոխարժեքը մնում էր շատ բարձր դոլարի նկատմամբ:
Տիգրան Սարգսյան. – Ուժեղանում էր դրամը:
«Ազատություն». – Այո, ուժեղանում էր: Եվ Դուք դրանով չէի՞ք օժանդակում հայրենական ոչ թե արտադրողներին, այլ` ներկրողներին, որ, ինչպես գիտենք, նրանք հենց այսօր կազմում են մեր օլիգարխիայի գրեթե ճնշող մեծամասնությունը: Դուք դրանով ինքներդ չէի՞ք նպաստում, անուղղակիորեն, որ նրանց տնտեսական վիճակը միշտ ավելի լավ լինի, բարվոք, քան այն արտադրողների, որոնք փորձում են ինչ-որ մի բան անել, ստեղծել արտադրություն, արտահանել, իսկ արտահանումը շատ թանկ էր, քանի որ դրամը շատ ավելի թանկ էր արտարժույթի նկատմամբ: Ճի՞շտ եմ ասում, այդպե՞ս է, թե՞ ոչ:
Տիգրան Սարգսյան. – Ճիշտ եք ասում, դասական տնտեսագիտական ճշմարտություն եք ասում, որ եթե ուզում եք խթանել արտահանումը, պետք է այնպես անեք, որ արժեզրկվի ձեր արժույթը:
«Ազատություն». – Այո, բայց ինչո՞ւ Դուք չարեցիք:
Տիգրան Սարգսյան. – Հիմա, բայց ես ուզում եմ Ձեր մեղադրանքներին պատասխանել:
Չարեցինք շատ պարզ պատճառով:
Առաջինը` մենք մեր երկրում վարում ենք լողացող փոխարժեքի քաղաքականություն; Ի՞նչ է դա նշանակում: Դա նշանակում է, որ մենք կարեւորում ենք ոչ թե փոխարժեքը, այլ` գնաճը, կարեւորում ենք այն 550 հազար թոշակառուներին, այն 100 հազար սոցիալապես անապահովներին, նրանց ավելի շատ ենք կարեւորում եւ ասում ենք, որ «պետությունը իրավունք չունի ձեր գրպանը մտնել, արժեզրկել այն փողը, որ ձեզ տալիս են», որովհետեւ ինֆլյացիան առաջին հերթին իրենց է խփում, չէ՞: Իսկ փոխարժեքը արդեն տնտեսվարող սուբյեկտների ռիսկն է, նրանք կարող են արդյունավետ իրենց ռիսկը կառավարել: Սա` առաջինը: Ուրեմն, եթե մենք թույլ տայինք, որպեսզի այդ սոցիալապես ծանր վիճակում արժեզրկվեր մեր բնակչության եկամուտները, դա նշանակում է, որ աղքատությունը կտրուկ կբարձրանար: Այդ տարիներին աղքատությունը կտրուկ նվազել են նաեւ դրա շնորհիվ, որովհետեւ ռեալ եկամուտները թոշակառուների, մեր քաղաքացիների չէին նվազում, այլ հակառակը` ովքեր որ ստանում էին դրամով աշխատավարձ, դրամով թոշակ, դրամով եկամուտներ, իրենց կենսամակարդակը տարեցտարի բարձրանում էր, վճարունակությունը իրենց բարձրանում էր:
«Ազատություն». – Կարո՞ղ եմ մի հակաճառություն: Բայց չէ որ այդ 550 հազար, որ ասում եք, թոշակառուների զավակները ապրում են արտերկրում, եւ նրանք ուղարկում են դոլարային արտահայտությամբ կամ հենց ռուբլու արտահայտությամբ թրանսֆերթներ: Դուք, փաստորեն, ուժեղացնելով…
Տիգրան Սարգսյան. – Բոլորի՞ն: Եթե այդպես լիներ…
«Ազատություն». – Չէ, ես չգիտեմ մի թոշակառու, որ առնվազն մի հորեղբոր տղա կամ, չգիտեմ, ինչ-որ մի թոռ չունենա այնտեղ…
Տիգրան Սարգսյան. – Եթե այդպես լիներ, Հայաստանում աղքատ մարդ չէր լինի:
«Ազատություն». – 300 հազար, լավ, այդպես ասենք, գոնե այդքան կունենան, չէ՞: Հիմնա կանում ծերերը, ինչո՞ւ է այդքան շատ ծեր մարդ այստեղ` որովհետեւ նրանք մնում են այստեղ, իսկ իրենց զավակները դրսում աշխատում, ուղարկում են:
Տիգրան Սարգսյան. – Պատասխանը շատ պարզ է. եթե նրանք ունեն դոլարային եկամուտներ, եւ ես Հայաստանում ունեմ քաղաքացի, որը չունի դոլարային եկամուտ, ես պետք է պաշտպանեմ նրան, ով չունի դոլարային եկամուտ:
«Ազատություն». – Բայց այդպիսի մարդ շատ քիչ կա, պարոն վարչապետ:
Տիգրան Սարգսյան. – Հիմա, Դուք ո՞ւմ կպաշտպանեիք… Ես Հայաստանի Հանրապետության վարչապետ եմ` ո՞ւմ պետք է պաշտպանեմ` դրամային եկամուտ ունեցող Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացուն: Դուք պատկերացնո՞ւմ եք, եթե ես սկսեմ պաշտպանել դոլարային եկամուտ ունեցող Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացուն: Բա այն քաղաքացիները, որոնք մեր պետության քաղաքացիներն են, որոնք թոշակ են ստանում, սոցիալական նպաստ են ստանում, բա ինձ չեն ասի՞` «պարոն վարչապետ, էս ի՞նչ ես անում, տալիս ես 50 հազար դրամ թոշակ ու ամեն ամիս էլ թոշակս արժեզրկում ե՞ս»: Արդար չէ, չէ՞:
Ես պատասխանատու եմ հայկական դրամի համար, ոչ թե դոլարի համար: Եթե մարդիկ ունեն դոլարային եկամուտ, նշանակում է` ունեն այդ եկամուտը դրսից, ես պետք է մտածեմ այն մարդկանց մասին, որոնք չունեն դոլարային եկամուտ:
Հիմա Դուք ասում եք` «մտածեք այն մարդկանց մասին, ովքեր ունեն դոլարային եկամուտ»:
«Ազատություն». – Բա նրանք ձեր քաղաքացիներն են, այդ մարդիկ:
Տիգրան Սարգսյան. – Բայց առաջին հերթին ո՞ւմ նախապատվություն տամ:
«Ազատություն». – Ներողություն, ամբողջ Հայաստանը թրանսֆերթների… 2 միլիարդ դոլար միայն…
Տիգրան Սարգսյան. – Ոչ, եթե այդպես լիներ, Հայաստանում աղքատություն չէր լինի: Եթե Հայաստանի Հանրապետության բոլոր քաղաքացիները դրսից դոլար ստանային, աղքատություն չէր լինի մեր երկրում: Բայց մեր երկրում հիմա աղքատության տեսակարար կշիռը 35 տոկոս է, այն էլ` Համաշխարհային բանկի մեթոդաբանությամբ հաշված, երբ որ զամբյուղը հաշվում է 39 հազար դրամ, բայց 39 հազար դրամով ընտանիք պահել հնարավոր չի, չէ՞: Հասկանալի է, եթե մենք կենսամակարդակի ավելի բարձր պահանջարկ ունենք, կարելի է համարել, որ աղքատությունը շատ ավելի բարձր է Հայաստանի Հանրապետությունում: Բա մենք այդ մարդկանց մասին պետք է մտածենք, որոնք դոլարային եկամուտ չունեն, եւ դա է մեր համար մեկ, առաջնային խնդիրը: Այսպես:
«Ազատություն». – Պարոն վարչապետ, ամեն տեղ, ամեն երկրում աշխատում են ամեն կերպ իրենց ազգային տարադրամը, մի տեսակ, արժեզրկել, հատկապես միջազգային վալյուտաների նկատմամբ: Մեզ մոտ երկար ժամանակ դա չէր արվում: Մի քիչ տարօրինակ է, չգիտեմ, ես այդպես էլ չհասկացա Ձեր պատճառաբանությունը:
Տիգրան Սարգսյան. – Պարզ պատճառով չէր արվում, ապագայում էլ կարող է այդպես լինի: Եթե արտասահմանից եկող դոլարների քանակը ավելի շատ է, եւ ձեր վճարային հաշվեկշիռը դրական է, ձեզ մոտ ձեր ազգային արժույթը սկսում է ուժեղանալ դոլարի նկատմամբ:
«Ազատություն». – Եթե չկա միջամտություն:
Տիգրան Սարգսյան. – Հա, միջամտությունը չպետք է լինի, որովհետեւ փոխարժեքի քաղաքականությունը եթե լողացող է, միջամտություն չպետք է լինի, շուկան պետք է որոշի:
«Ազատություն». – Բայց դուք երբեմն առնում եք, չէ՞, դոլար եք առնում, կամ հակառակը` վաճառում եք:
Տիգրան Սարգսյան. – Առնում ենք, որպեսզի թույլ չտանք կտրուկ տատանումներ: Բայց սկզբունքը շատ պարզ է` շուկան պետք է որոշի ապրանքի գինը:
«Ազատություն». – Տեսնենք` մեր ունկնդիրները, հեռուստադիտողները համոզվեցի՞ն, թե՞` ոչ:
Տիգրան Սարգսյան. – Բա Դուք ուզում եք բարդ տնտեսագիտական թեմաները ոտի վրա…
«Ազատություն». – Չէ, դա բարդ չի, դա շատ պարզ է:
Տիգրան Սարգսյան. – Եթե շատ պարզ է, ուրեմն` պետք է պահպանենք Սահմանադրությունը: Սահմանադրությամբ ֆիքսված է, որ մենք նախապատվությունը տալիս ենք գնաճին, ոչ թե փոխարժեքին:
«Ազատություն». – Դուք ուզում եք, որ գնաճ չլինի՞:
Տիգրան Սարգսյան. – Իհարկե: մենք նախապատվությունը տալիս ենք գների մակարդակին, եւ սա աքսիոմատիկա է մեզ համար, որովհետեւ դա ֆիքսված է Սահմանադրության մեջ, դա ֆիքսված է մեր օրենքներում:
Եթե մարդիկ կան, որոնք ասում են` «եկեք այնպես անենք, որ գնաճը դարձնենք երկրորդային, եւ կարեւորը փոխարժեքն է, խթանենք արտահանումը», այդ դեպքում մենք պետք է գնանք, մեր թոշակառուներին, դրամով աշխատավարձ ստացող մեր քաղաքացիներին բացատրենք` ինչի՞ ենք մենք մտնում իրենց գրպանը, որպեսզի խթանենք արտահանումը:
«Ազատություն». – Բայց ուզենք, թե չուզենք` դրանից օգտվում են ներկրող մեր գործարարները, որոնք կազմում են մի ահռելի, այսպես…
Տիգրան Սարգսյան. – Իսկ ներկրողները մեր թշնամիներն են: Արտահանողները մեր բարեկամներն են, ներկրողները մեր թշնամիներն են…
«Ազատություն». – Ո՞վ է ասում, ես չեմ ասում` թշնամիները: Խոսքը նրա մասին է, որ իրենք հայտնվում են արտոնյալ վիճակում եւ շատ հաճախ նրանք հենց մոնոպոլ դիրքերում են հայտնվում:
Տիգրան Սարգսյան. – Երեք տարի արտոնյալ վիճակում հայտնվել են ներկրողները, արդեն ութ տարի է` արտոնյալ վիճակում են արտահանողները: Հիմա, երեք տարի եթե դրամը արժեքավորվել է, հիմա արդեն ութ տարի է` արժեզրկվում է, հիմա ինչի՞ չենք խոսում:
«Ազատություն». – Էլի բարձր է դրամը, չէ՞, այդպես չի՞: Կարծեմ ԱՄՀ-ն եւ ՀԲ-ն էլի ասում են իրենք, որ էլի դեռ…
Տիգրան Սարգսյան. – Շուկան է թելադրում: Մեզ համար կարեւորը փոխարժեքը չի` գնաճն է: Մեր ժողովուրդը արդարացիորեն բողոքում է ոչ թե փոխարժեքից, այլ` գնաճից, որովհետեւ մարդիչկ մեզանից պահանջում են, ասում են` «պարոն վարչապետ, գները Հայաստանում բարձր են, օրեցօր բարձրանում են, ուրեմն` էնպես արեք, որ գները չբարձրանան»: Եվ ոչ մեկ մեզ չի ասում` փոխարժեքը բարձր է կամ փոխարժեքը ցածր է: Մեզ ասում են` գներն են բարձր:
«Ազատություն». – Դրանով դուք պայքարում եք սղաճի դեմ, որովհետեւ հստակ դրված է…
Տիգրան Սարգսյան. – Հստակ է, դա քննարկման առարկա չի, եթե քննարկման առարկա է, պիտի փոխենք Սահմանադրությունը, օրենքները:
Կոռուպցիայի դեմ «խստագույն պայքար է գնում»
«Ազատություն». – Պարոն վարչապետ, հիմա օլիգարխիայի հարցին անդրադառնանք: Ես դա բնորոշում եմ, բոլորն են բնորոշում, իբրեւ տնտեսական եւ քաղաքական շահերի սերտաճում: Մենք ունենք այդպիսի մարդիկ հենց մեր կառավարության կազմում, որոնք բավական լավ դիրքերում են. լինելով բարձրաստիճան պաշտոնյա` ունեն լավ բիզնեսներ: Շատ դեպքերում դա շատ նորմալ կարող է լինել, եթե նա իր ընկերության կառավարումը հանձնում է ինչ-որ մի խորհրդի, բացարձակապես կապ չունի այդ ընկերության հետ, եւ լուրջ վերահսկողություն է իրականացվում` արդյոք շահերի բախում կա՞ իր գործունեության ընթացքում, թե՞` ոչ: Ես չեմ կարծում, որ մենք առայժմ ունենք այդ վերահսկողության մեխանիզմները:
Երբ գալիս էի, ճանապարհին մի տաքսու վարորդին հարցրեցի, թե ի՞նչ հարց կուզենար տալ վարչապետին: Վարորդը ասաց` «կարող ես իրեն փոխանցել, որ մի բան անեն, կաշառակերության դեմն առնեն»: Հարցրեցի` «ինչպե՞ս, Դուք ի՞նչ եք առաջարկում»: Ասաց` «ես չեմ առաջարկում, որ մարդու ձեռքը կտրեն, ոտքը կտրեն, ինչպես արաբական երկրներում, բայց երբ բռնում են, պետք է դատեն եւ պատժեն, որպեսզի մյուսներն էլ տեսնեն»: Ես հարցրեցի` իսկ կարելի՞ է, որ մի որեւէ իշխանավոր բիզնես ունենա: Ասում է` իհարկե, կարելի է, կարող են ունենալ, բայց եթե դա վերահսկվում է: Ուղղակի հասարակ տաքսիստ էր:
Տիգրան Սարգսյան. – Ճիշտ է ասում տաքսիստը, այո, եթե կա կաշառակերություն, կան բացահայտումներ, պետք է լինի պատիժ, եւ մարդիկ պետք է հասկանան, որ Հայաստանում կոռուպցիայի դեմ խստագույն պայքար է գնում: Լրիվ համաձայն եմ: Սա` առաջին:
Երկրորդ` այդպիսի դեպքեր ունենք արդեն, ունենք պետական չինովնիկներ ձերբակալված, քրեական գործեր եւ այլն… միգուցե նրանց քանակը շատ չէ, բայց ունենք այդ գործընթացը:
Պետք է ավելի թափանցիկ, վերահսկելի լինի, որ ունենանք հաջողություն: Սա էլ ակնհայտ է:
Եվ երրորդը` կարեւոր է, որպեսզի մարդիկ եթե ունեն բիզնեսում մասնակցություն, օրինակ, ես ունեմ, ուրեմն դա պետք է լինի հրապարակային, մարդիկ պետք է իմանան, որ Հայաստանի Հանրապետության վարչապետը բիզնեսի սեփականատեր է:
Ես դա չեմ թաքցնում: «Արցախ» ՀԷԿ-ում ես ունեմ բաժնետոմսեր, եւ ամեն տարի իմ հայտարարագրում ես գրում եմ, որ այսքան բաժնետոմս ունեմ, այդ բաժնետոմսերը այսքան եկամուտ են բերել, «Արցախ» ՀԷԿ-ը այսպես է կառավարվում, մարդիկ էլ հետեւում են ՀԷԿ-ին, նայում են, թե վարչապետի փայը ՀԷԿ-ում ինչքան է, տարեցտարի ինչքանով է ավելանում, եւ բոլորն էլ նույնը պետք է անեն:
Այսինքն` եթե դու կառավարության անդամ ես, չի նշանակում, որ դու չես կարող որեւէ բան ունենալ: Կարող ես ունենալ, բայց դա պետք է լինի վերահսկելի, դու իրավունք չունես քո պաշտոնական դիրքը չարաշահես, որպեսզի քո բիզնեսին տաս մրցակցային առավելություն, եւ քո այդ շահերը պետք է բացահայտ լինեն հասարակության համար: Դրա համար առաջին քայլը արել ենք, մեխանիզմներ են ստեղծում, որ եթե մարդը ազնիվ, պարկեշտ մարդ է, ունի ունեցվածք, իրեն չասեն, որ «դու օլիգարխ ես, չարաշահում ես քո պաշտոնը», ինքը ասում է` «ես ազնիվ ձեւով ծառայում եմ իմ ժողովրդին, սա էլ իմ ունեցվածքը, կնայեք, հինգ տարվա ընթացքում իմ ունեցվածքը արդա՞ր ձեւով է ավելացել, պակասե՞լ է… հետեւեք, վերահսկեք ձեր պետական չինովնիկներին»:
Մեխանիզմները ներդնում ենք, առաջին քայլերը արել ենք, հանրությունն էլ արձագանքում է առաջին քայլերին:
«Ազատություն». – Բայց մի խնդիր կա, երբ նախարարներից մեկը բիզնես շահ ունի, իր անունով չի դա, այլ իր ընտանիքի անդամի, այդ արտադրանքը տվյալ դեպքում այդ նախարարությունում կիրառվում է:
Տիգրան Սարգսյան. – Եթե այդպիսի փաստեր կան, դա պաշտոնական դիրքի չարաշահում է, պետք է դառնա հսկողության առարկա: Դրա համար ստեղծել ենք Էթիկայի հանձնաժողով, եթե ահազանգ կա, դա անկախ մարմին է, որը ոչ մեկին չի ենթարկվում, բացի օրենքից, հրապարակային գործունեություն պետք է իրականացնի եւ հանրությանը պետք է պատասխանի բոլոր ահազանգերի վերաբերյալ:
Եթե որեւիցե պաշտոնատար անձի վերաբերյալ կա այդպիսի կասկած, օրինակ, վարչապետը իր ՀԷԿ-ի գործերը առաջ տալու համար կառավարության որոշում է ընդունել, որը ակնհայտորեն բերում է «Արցախ» ՀԷԿ-ի շահութաբերության ավելացմանը, այդ հարցը պետք է դառնա հրապարակային քննարկման առարկա, որովհետեւ ժողովուրդը գիտի, որ վարչապետը «Արցախ» ՀԷԿ-ում սեփականություն ունի, փայաբաժին ունի:
«Ազատություն». – Դուք Ձեր օրինակն եք բերում, Ձեր մասին չէ խոսքը, այլ` ուրիշների:
Տիգրան Սարգսյան. – Ուրիշի դեպքում էլ պետք է նույնը լինի, ուրիշն էլ պետք է իր հայտարարագրում գրի` ինչ ունի, ընդ որում` ոչ միայն իր անձնական, այլ իր հետ փոխկապակցված անձանց վերաբերյալ է հայտարարագիր տալիս, որպեսզի ես, օրինակ, չտանեմ իմ անունով ձեւակերպեմ, ասեմ` «նայեք, վարչապետը ոչինչ չունի, ուրեմն իմ կինն էլ պետք է հայտարարագիր ներկայացնի»: Իմ հետ փոխկապակցված անձինք էլ պետք է հայտարարագիր ներկայացնեն Էթիկայի հանձնաժողովին, եւ հանձնաժողովը հանրությանը ահազանգերի վերաբերյալ պետք է պատասխանի, ասի` «այն, որ դուք վարչապետի հասցեին ինչ-որ բաներ էիք ասում, մենք ուսումնասիրել ենք եւ հրապարակային ձեզ պատասխանում ենք` դա համապատասխանում է իրականությանը, թե` ոչ»:
Հիմա մենք այս մեխանիզմը ներդրել ենք, եւ կամաց-կամաց մեր հանրությունը պետք է դրան սովորի, որովհետեւ սա զսպող շապիկ է: Եթե բիզնեսմենը ուզում է դառնալ նախարար, ինքը պետք է իմանա, որ ինքը, իր հետ փոխկապակցված անձինք հայտարարագրեր պետք է ներկայացնեն, հանրությունը դա հանելու է, քննարկելու է, կասկածներ է ունենալու, պահանջելու է, որ դու արդարանաս… քաղաքական պաշտոնը այդպես է, ինքը պետք է պատրաստ լինի միշտ պաշտպանվելու:
«Ազատություն». – Դուք պատրա՞ստ եք պաշտոնից հեռացնելու այն նախարարին, որը այդ պահանջները չկատարի:
Տիգրան Սարգսյան. – Միանշանակ, դա մեր օրենսդրության պահանջն է:
«Ազատություն». – Պարոն վարչապետ, մինչեւ հիմա հանե՞լ եք նախարար գործից:
Տիգրան Սարգսյան. – Իհարկե, այս տարիների ընթացքում 18-20 նախարար ենք փոխել, բայց խնդիրը նախարարների փոխելու մեջ չէ, այլ` թե ինչպես ես փոխում նախարարին: Դա պետք է անպայման արդար լինի: Որովհետեւ եթե այսօր մամուլում կարդաք, թե իմ հասցեին ինչեր են գրում, այսինքն` դա նշանակում է, որ բոլորս պետք է գնանք կախվենք, կամ մեզ առնվազն պետք է կախաղան հանեն: Որովհետեւ բազմաթիվ անհեթեթ մեղադրանքներ, հերյուրանքներ [կան]… Եթե մենք չլինենք արդար, ոչ մեկը չի ուզենա գա, կառավարությունում աշխատի, եթե ամեն մեկի վերաբերյալ մի հոդված գրեցին ու մենք էլ հանեցինք էդ մարդուն գլխատեցինք, էլ ո՞վ կգա այս կառավարությունում աշխատելու:
«Օֆշորային» պարզաբանումներ
«Ազատություն». – «Նաիրիտ»-ի մասին եմ ուզում հարցնել, պարոն վարչապետ: Կա ոմն Հարություն Առաքելյան, ով պնդում է, թե «Նաիրիտ»-ում պետական միջոցների խոշոր չափերի գումար` 31 միլիոն դոլարի հափշտակություն է տեղի ունեցել, եւ ասում է, որ այդ մասին դիմում է ներկայացրել Ազգային անվտանգության ծառայություն եւ գխավոր դատախազություն: Ըստ այդ պնդումների` գոյություն ունի մի այսպես կոչված օֆշորային ընկերություն` Rhinoville Property Limited-ը, որը նվեր է ստացել գործարանի պետական գույք հանդիսացող բաժնետոմսերի 90 տոկոսը` իբրեւ թե Կենտրոնական բանկի կողմից, եւ հետո այդ Rhinoville Property Limited-ը բաժնետոմսերը գրավ է դրել ԱՊՀ միջպետական բանկում եւ ստացել 70 միլիոն դոլարի վարկ, որից ընդամենը 39 դոլարն է մուտքագրել պետական բյուջե: Եվ Դուք այն ժամանակ եղել եք ԱՊՀ միջպետական բանկի ռոտացիոն նախագահը: Եվ նա պնդում է, որ մնացած գումարները անհետացել են, ի դեպ, միայն նա չէ, ուրիշ այդպիսի հոդվածներ էլ են տպվել: Խնդրում եմ, ասեք, ինչպե՞ս եք սրան արձագանքում, սո՞ւտ է սա, ճի՞շտ է, թե՞ մասամբ սուտ է:
Տիգրան Սարգսյան. – Այս բոլոր փաստաթղթերը մեր մամուլում հրապարակվել են: Առաջինը` Կենտրոնական բանկը ընդհանրապես կապ չունի եւ չի ունեցել ոչ Rhinoville Property Limited-ի հետ, ոչ էլ այդ գործարքի հետ: Երբ առեւտրային մի քանի բանկեր սնանկացել են, իրենց բաժնետոմսերը անցել են Կենտրոնական բանկին` այն գումարների դիմաց, որ իրենք չեն կարողացել մարել Կենտրոնական բանկի նկատմամբ իրենց պարտավորությունները: Այդ սնանկ բանկերը «Նաիրիտ»-ի ակցիաները փոխանցել են Կենտրոնական բանկին, ԿԲ-ն էլ իր որոշումով այդ ակցիաները նվիրաբերել է Հայաստանի Հանրապետության կառավարությանը: Սա է տեղի ունեցել 1996 թվականին: Կառավարությունը ստացել է բաժնետոմսերի հարյուր տոկոսը եւ հետագայում գտել է ներդրող, որի հետ պայմանագիր է կնքել, եւ այդ ներդրողը իրականացրել է որոշ գործառույթներ: Սա է ամբողջ պատմությունը:
Որքան էլ այդ անձնավորությունը փորձում է կապել ԿԲ-ի հետ, ԿԲ-ն այդ գործարքի հետ ոչ մի կապ չունի, ԿԲ-ն չի կարող գործարան կառավարել: Առաջին սուտը այդտեղից է գալիս:
Կառավարությունը բազմաթիվ բանակցություններ է վարել ինվեստորների հետ, բազմաթիվ ինվեստորներ են եկել Ռուսաստանից, որպեսզի «Նաիրիտ»-ում ներդրումներ անեն եւ բաժնետոմսերը ձեռք բերեն: Մի քանի այդպիսի պայմանագրեր են ստորագրվել, մի քանիսը չի ստացվել, այդ ընկերությունները, որ եկել են, ժամանակավոր աշխատել են, գնացել են, ի վերջո պայմանագիրը կնքվել է այդ Rhinoville ընկերության հետ, որը պարտավորություններ է ստանձնել ներդրումներ անելու վերաբերյալ, եւ այդ ներդրումների իրականացման գործընթացում եղել են պրոբլեմներ, խոչընդոտներ, նրանց չի հաջողվել ամբողջությամբ իրականացնել իրենց ծրագիրը:
«Ազատություն». – Բայց ասում են, որ այդ 31 միլիոնը անհետացել է, չկա:
Տիգրան Սարգսյան. – Բայց ինչո՞ւ 31 միլիոն, եթե կարելի է 200 միլիոն ասել, այդ թիվը որտեղի՞ց է:
«Ազատություն». – Որովհետեւ ասում են` 39 միլիոնը իբրեւ թե վերադարձվել է բյուջե, բայց մնացածը չկա: Այդ 70 միլիոնը որ վերցրել են Միջպետական բանկից, մի մասը մուծել է, մյուսը չկա, ո՞ւր է:
Տիգրան Սարգսյան. – Կառավարությունը այդ բաժնետոմսերի 90 տոկոսը վաճառել է 39 միլիոնով, եւ այդ գումարը կառավարությունը ստացել է: Այսինքն` 90 տոկոսը անցել է Rhinoville-ին, որը դարձել է սեփականատեր եւ պետք է ծրագիր իրականացներ «Նաիրիտ»-ը առողջացնելու ուղղությամբ: Արդեն ուրիշ խնդիր է այն, թե ինչու Rhinoville-ը չի իրականացրել առողջացման ծրագիրը:
«Ազատություն». – Այստեղ խնդիր կա, Դուք տեսնում եք, չէ՞: Եվ այս [«Նաիրիտի» հարցով] հանձնաժողովը, որ ստեղծվում է Դաշնակցության նախաձեռնությամբ, համամի՞տ եք, որ ստեղծվի այն:
Տիգրան Սարգսյան. – Դա Ազգային ժողովի լիազորություններն են, ես չեմ ուզում, որ գործադիրը միջամտի Ազգային ժողովի լիազորություններին: Բայց եթե Ազգային ժողովը ստեղծի այդ հանձնաժողովը, մենք սիրով կհամագործակցենք:
«Ազատություն». – Պարոն վարչապետ, hetq.am կայքում հրապարակվել է, որ Կիպրոսում գրանցված WLISPERA HOLDINGS LIMITED օֆշորային ընկերության բաժնետերերն են Հայաստանի Հանրապետության վարչապետ Տիգրան Սարգսյանը, Արարատյան թեմի առաջնորդ Նավասարդ արքեպիսկոպոս Կճոյանը եւ ադամանդագործ Աշոտ Սուքիասյանը: Ինձ այլեւս չի հետաքրքրում մնացած տեղեկությունները` ո՞վ ում է «քցել», ի՞նչ է արել, դա կարեւոր չէ, կարեւորն այն է, որ պնդում են, թե Դուք օֆշորում ինչ-որ ընկերություն ունեք գրանցված, այն էլ` Ձեր անունով, այն էլ` հոգեւորականի հետ, ով ընդհանրապես պետք է բիզնեսի հետ կապ չունենար: Խնդրում եմ պարզաբանեք` ի՞նչ է սա:
Տիգրան Սարգսյան. – Ես վերջին մի ամիսը պարզաբանումներով եմ զբաղված: Առաջինը` ես արել եմ հրապարակային հայտարարություն, որ ես ոչ միայն Կիպրոսի, այլ աշխարհի որեւիցե օֆշորային գոտում ձեռնարկություն չեմ գրանցել, չեմ ստեղծել: Երկրորդ` ես որեւիցե մեկին չեմ լիազորել, որ իմ անունից որեւիցե օֆշորային գոտում ձեռնարկություն գրանցի: Սա ի սկզբանե իրականությանը չհամապատասխանող երեւույթ է: Նշանակում է, որ այն մարդիկ, որոնք օգտագործել են իմ անունը` ստեղծելով ձեռնարկություն, կատարել են օրենսդրությամբ հետապնդվող արարք: Դրա համար ես դիմել եմ իրավապահ մարմիններին եւ նրանց էլ եմ տեղյակ պահել. ոչ միայն քաղաքական հայտարարություններ եմ արել մեր քաղաքացիների, մեր պատգամավորների համար, նաեւ իրավապահներին ասել եմ, որ այսպիսի բան գոյություն ունի: Ավելին` հիմա մարդիկ ասում են, թե տպվել է, ինձանից բացատրություն են պահանջել, որ այդ գործարքը տեղի է ունեցել 2010 թվականի մայիսի էսինչ օրը, որ Դուք գնացել եք Կիպրոս եւ այնտեղ ստեղծել եք ձեռնարկությունը: Այդ օրը ես Պրահայում եմ եղել եւ ամբող օրը գտնվել եմ նաեւ զանգվածային լրատվական միջոցների հսկողության տակ` ոչ միայն Հայաստանից եկած լրագրողների, այլ նաեւ Չեխիայի լրագրողների: Ուզենայի էլ, ես չէի կարող Պրահայից թռնել Կիպրոս, ձեռնարկություն գրանցեի, հետո ետ գայի: Ակնհայտ է, որ սա կեղծարարություն է:
Հիմա այս բացատրությունները, հասկանալի է, որ չեն բավարարում: Հիմա ես էլ ի՞նչ գործողություն պետք է անեմ, որպեսզի ապացուցում, որ ես օֆշորային գոտում չեմ եղել, ձեռնարկություն չեմ գրանցել, ավելին` ասեմ, որ օֆշորային գոտում կարելի է ստեղծել ձեռնարկություն եւ հենց Ձեր անուն, ազգանունով:
«Ազատություն». – Բայց ես դատի կտամ Կիպրոսում այդ գրանցողին…
Տիգրան Սարգսյան. – Բայց օֆշորային ձեռնարկությունները հենց դրա համար են, եթե չկարողանան գնան, օֆշորային ձեռնարկություններ գրանցեն, այդ օֆշորը չի լինի: Որպեսզի մենք այս ամբողջը պարզենք, իմանանք այդ անօրինականությունը ինչպե՞ս է եղել, ո՞վ է արել, իրավապահ մարմինները պետք է զբաղվեն դրանով: Ես ի՞նչ պետք է անեի… պետք է դիմեի իրավապահ մարմիններին` պահանջելով, որ նրանք բացահայտեն մեղավորներին եւ պատժեն:
«Ազատություն». – Պարոն վարչապետ, եթե գաղտնիք չէ, Ձեր ունեցվածքը որտե՞ղ է` Հայաստանո՞ւմ, թե՞ դրսում:
Տիգրան Սարգսյան. – Ես շուրջ 13 տարի ներկայացնում եմ հայտարարագիր իմ եկամուտների մասին, տող առ տող գրված են իմ եկամուտների մասին, իմ խնայողությունները հայկական բանկերում են:
Ոսկին դուրս է բերվել մինչեւ 1998 թվականը
«Ազատություն». – Հիմա ոսկու մասին խոսենք, պարոն վարչապետ: Հայաստանը քանի՞ տոննա ոսկի ուներ, եւ դուք վաճառել եք այդ ամենը, երբ ոսկին շատ էժան էր: Իմիջիայլոց, դա ճիշտ է` երբ վաճառվել է Հայաստանի ոսկու չգիտեմ որքան մասը, դա չգիտեմ, բայց գիտեմ, որ գինը շատ ցածր է եղել, մոտավորապես 200 դոլար էր, հիմա` 1600, 1700 դոլար: Կորուստ ենք ունեցել ահագին:
Տիգրան Սարգսյան. – Ոչ: Դա լավ թեմա է եւ շտամպ` «ոսկի՛ն վաճառեց»… երբ բացատրում ես, թե իրականում ինչն ես վաճառել, ոնց ես վաճառել, ոչ մեկը չի ուզում լսի, չեն էլ լսում: Հայաստանի ոսկու հիմնական մասը վաճառվել է մինչեւ 1998 թիվը, այսինքն` Հայաստանի տարածքից ոսկին դուրս էր բերվում արտասահման, հիմնականում` Շվեյցարիա, եւ վաճառվում էր այն նպատակով, որ մեր երկիրը ունենա արտարժույթ: Դա, իհարկե, բանկային գաղտնիք է, բայց ես ասում եմ, որ ֆիզիկական ոսկու ծավալները Հայաստանի Հանրապետության տարածքից դուրս են բերվել մինչեւ 1998 թվականը եւ վաճառվել են: Արդյունքում 1998-ից հետո էլ արդեն փոքրիկ մասեր էին մնացել, երբ մեր պետությունը դիմում էր Կենտրոնական բանկին, ասում էր` «մենք մեր գանձարանում ունենք մի քանի կիլո ոսկի, խնդրում եմ այդ ոսկիները վաճառեք, որովհետեւ մեզ պետք է ոչ թե ոսկի, այլ կանխիկ գումար»: Երբ այդ ոսկիները դուրս են բերվել, վաճառվել են, Հայաստանի Հանրապետության կենտրոնական բանկը Շվեյցարիայում բացել է ոսկով հաշիվ: Դա դեպոզիտային ոսկու հաշիվ է, որը ենթադրում է, որ ձեր դեպոզիտը ապահովագրված է ոսկու ծավալներով, եւ ձեր դեպոզիտի գինը որոշվում էր ոսկով: Այդ դեպոզիտային հաշիվները եկամտաբեր հաշիվներ չէին, որովհետեւ այդ շվեյցարական բանկին դուք պարտավոր էիք վճարել նման հաշիվ ունենալու համար, որովհետեւ ձեր հաշվի երաշխիքը ոսկին էր, բանկային ոսկին: Հիմա Հայաստանի Հանրապետության կենտրոնական բանկը ձեռք է բերել ոսկով դեպոզիտային հաշիվ 180, 200, 220 դոլար գնով եւ վաճառել է 400 դոլար գնով: Արդյունքում ստացել է 3 միլիարդ 600 միլիոն մաքուր շահույթ: Այսինքն, ԿԲ-ն շատ լավ բան է արել, առել է էժան ոսկի, վաճառել է թանկ: Արդյունքում 3 միլիարդ 600 միլիոն կանխիկ գումար փոխանցել է պետական բյուջե:
«Ազատություն». – Բայց որ մի քիչ էլ սպասեիք, հիմա 30 միլիարդ դոլարով կվաճառեիք…
Տիգրան Սարգսյան. – Իհարկե, բա որ էդքան խելոք մարդիկ լինեին, իմանային` երբ առնենք, երբ վաճառենք, ու միշտ հաղթեն, այդ մարդիկ աշխարհի ամենահարուստ մարդիկ կլինեին:
«Ազատություն». – Բայց ոսկու գինը բարձրանում էր, ոսկու պաշարները գնալով նվազում են, եւ ավելի դժվար է արդյունահանելը:
Տիգրան Սարգսյան. – Ոչ, որպես տնտեսագետ` Ձեզ հավաստիացնում եմ, որ ոսկին ամենամեծ տատանողականություն ունեցող արտարժույթն է, եւ ոսկու գինը միշտ չէ, որ բարձրանում է: Հիմա աշխարհը ճգնաժամի մեջ է, մարդիկ հուսալի ակտիվներ են որոնում, եւ ոսկու գինը սպեկուլյատիվ թռել է: Եթե այդ հանճարները լինեին, որ [ճգնաժամի ժամանակ վաճառվեր ոսկին] Հայաստանը աշխարհի ամենահարուստ երկիրը կլիներ, գիշեր-ցերեկ սպեկուլյացիայով կզբաղվեր, էժան կառներ, թանկ կծախեր: Հիմա ես պնդում եմ, որ մեր քաղաքացիները շատ պարզ մի բան ֆիքսեն` մենք ոսկով հաշիվ ենք ունեցել, եւ երբ ես ԿԲ-ի նախագահ եմ եղել, մենք առել ենք էժան, ծախել են թանկ, ստացել ենք 3 միլիարդի եկամուտ: Իհարկե, շատ ավելի լավ կլիներ, եթե մենք շարունակեինք առնել… հիմա բոլորը հետին թվով շատ խելոք են` «պարոն վարչապետ, սպասեիք էլի մի երկու տարի էլ, 1600-ով կծախեիք»: Բայց մեզ այդ գումարը անհրաժեշտ էր 2003 թվականին, եւ մենք չէինք կարող սպասել:
«Ազատություն». – Որոշումը Դո՞ւք եք անձամբ կայացրել:
Տիգրան Սարգսյան. – Որոշումը կայացրել է ԿԲ-ի խորհուրդը, ընդ որում` խորհուրդը կայացրել է ինստիտուցիոնալ որոշում, որոշել է, որ այսուհետեւ ոսկու շուկայի սպեկուլյացիաներով ԿԲ-ն չպետք է զբաղվի, որովհետեւ տատանողականությունը շատ մեծ է, ռիսկայնությունը մեծ է, կարող ենք կորուստներ ունենալ:
«Ազատություն». – Կառավարությունը, նախագահը կապ չե՞ն ունեցել:
Տիգրան Սարգսյան. – Ոչ: Եվ ԿԲ-ի խորհուրդը որոշել է, որ այն պահին, երբ ոսկու գները կհատեն 400 դոլարի գիծը, մեզ համար դա խիստ կարեւոր է, որովհետեւ մենք արդյունքում կապահովենք 3 միլիարդ 600 միլիոնի շահույթ, ինչը խիստ անհրաժեշտ է պետական բյուջե տեղափոխելու համար, ինչը եւ տեղի է ունեցել: Մենք այն ժամանակ ապահովել ենք բավականին բարձր եկամտաբերություն եւ շատ լավ գործարք ենք կատարել: Բայց մարդիկ կարող են ասել` էլի առեք ու ծախեք ոսկի, եթե ոսկին միշտ թանկանալու է…
«Ազատություն». – Ես խորհուրդ կտամ չառնել, որովհետեւ շատ թանկ է:
Տիգրան Սարգսյան. – Ինքներդ Ձեզ հակասում եք, նոր ասում էիք`ոսկին թանկանում է:
«Ազատություն». – Այս պահին թանկ է, հետո կարող է էժանանա:
Տիգրան Սարգսյան. – Բա այն ժամանակ որ մենք 400 դոլարով ծախեցինք, մենք ուրախացանք, բա հիմա որ վաղը ոսկին դառնա 3000 դոլար, Դուք չե՞ք ասի` ինչո՞ւ ԿԲ-ն չառավ 1700-ով:
«Ազատություն». – Ես չեմ ասի, որովհետեւ 1700-ը անիրատեսական թիվ է:
Տիգրան Սարգսյան. – Դուք չեք ասի, ուրիշները կասեն: 2003 թվականին ո՞վ կենթադրեր, որ ոսկու գինը կհասնի 1700-ի, կամ այն տարիներին ո՞վ կենթադրեր, որ ճգնաժամ է լինելու:
«Ազատություն». – Բայց չէ որ ասում էին` այդ տնտեսական «փուչիկը» պետք է պայթեր:
Տիգրան Սարգսյան. – Ոչ, ակնհայտ չէր, եթե ակնհայտ լիներ, ուրեմն մնացած պետությունների ղեկավարները այդքան հիմար չեն` կիմանային դրա մասին: Ճգնաժամը անկանխատեսելի է: Եթե կանխատեսելի լիներ, ճգնաժամ էլ չէր լինի:
Զուգարանները՝ անհաջող փորձ
«Ազատություն». – Բայց կա նաեւ կառավարություն, որը կարողանում է քիչ թե շատ կանխատեսել, թեթեւացնել այդ ճգնաժամը: Կարծում եմ, որ մենք էլ արդեն պիտի կարողանանք այդ ամեն ինչը անել եւ մի քիչ էլ խթանել տնտեսությունը։ Բայց հիմա անցնեք մի ուրիշ հարցի` ատկատներ: Խորհրդարանում Վերահսկիչ հանձնաժողովի նախագահը հրապարակեց թվեր, եւ պարզվում է, որ 110 դրամանոց մալուխը գնել են 1007 դրամով, եւ սա միակ դեպքը չէ։ Կամ՝ զուգարանները։ Օրինակ ինչո՞ւ պիտի այդքան փող ծախսենք այդ երգող զուգարանների վրա։
Տիգրան Սարգսյան․ – Տաթեւի ճոպանուղին ինչո՞ւ է պետք կառուցել։
«Ազատություն»․ – Չէ՝ դա նորմալ է․․․
Տիգրան Սարգսյան․ – Եթե ճոպանուղին նորմալ է, բա ճոպանուղու կողքը մի նորմալ զուգարան չպե՞տք է լինի։
«Ազատություն»․ – Չէ, պետք է լինի, բայց գինը շատ թանկ է։
Տիգրան Սարգսյան․ – Հայեցակարգը հետեւյալն է․ աշխարհի լավագույն ճոպանուղին է, աշխարհի ամենաերկարներից մեկն է, արդյունքում Հայաստանի, Սյունիքի մարզի տուրիստական գրավչությունը կտրուկ ավելացել է։ Ոչ ոք սա կասկածի տակ չի դնում։ Ինչո՞ւ՝ որովհետեւ մենք ասացինք, որ պետք է ունենանք հենց այսպիսի գերազանցության կենտրոններ, որոնք աշխարհի լավագույնը պետք է լինեն։ Հիմա մարդիկ կարող են ասել՝ աղքատ երկիր ենք, ինչո՞ւ է պետք աշխարհի լավագույնը․․․ բայց եթե աշխարհի լավագույնը չես անում, չես կարողանում տուրիստներին բերել։ Հիմա եթե աշխարհի լավագույնն ես անում, ամեն ինչ պետք է լավագույնն անես, մարդիկ գան ծառայություններից օգտվեն։ Համար մեկ պրոբլեմը ո՞րն է այսօր տուրիստների համար․ բոլորը գալիս են, ասում են՝ զուգարան չկա։ Տուրիզմ առանց զուգարանների հնարավոր չէ զարգացնել։ Հիմա էկոնոմիկայի նախարարությունը անհաջող փորձ է արել․ անհաջող փորձ։ Ասել է՝ պետք է մի հայեցակարգ ներդնել Հայաստանում, որպեսզի լինեն ինքնածախսածածկվող զուգարաններ, որպեսզի վրան գովազդներ լինեն, բանկոմատներ մեջը տեղադրվեն, վճարովի լինի, եւ այդ զուգարանները դառնան բիզնես, որ իրենք եկամուտ ստանան՝ ծախսերը փակեն։ Ու մարդիկ պիլոտային պրոյեկտ են արել, բերել են առաջին երկու այդպիսի զուգարանները, այդ պիլոտային պրոյեկտը պետք է աշխատեցնեն, որպեսզի հետո ցույց տան, որ սա շահավետ բիզնես է, եւ մարդիկ ներդրումներ կատարեն։
«Ազատություն»․ – Ասածս այն է, որ կարելի էր այդ նույն գնով կարելի էր մի 15 այդպիսի զուգարան սարքել։
Տիգրան Սարգսյան․ – Դա ինքնածախսածածկվող է։ Գինը չէ կարեւոր, կարեւորը կառավարման համակարգն է, որ ինքը ծածկի այդ ծախսերը։
«Ազատություն»․ – Դուք հիմա ասում եք, որ այո, երեւի այնքան էլ հաջող գնում չի եղել։
Տիգրան Սարգսյան․ – Ինքը անհաջող պրոյեկտ է եղել, որովհետեւ մենք պետք է կարճ ժամանակում ապահովեինք, որ ինքը եկամուտները բերեր, կառավարման համակարգը ներդնեին։ Հիմա այդ կառավարման համակարգը ձգձգվում է։
Ընդհանրապես այդ մշակույթը՝ Հայաստանի Հանրապետությունում մեծ դիմադրողականություն կա։ Մարդկանց ասում ես՝ այ այսպիսի ստանդարտներ կան, ասում են՝ ի՞նչ իմաստ ունի լավ զուգարան ունենալը։ Պետք է այս կեղտոտ ավանդույթը շարունակե՞նք, կեղտոտ զուգարաններ, որ տուրիստները չեն ուզում մտնել այդ զուգարաննե՞ր․․․ Եթե անում ենք, պետք է լավագույնը անենք։ Այլ խնդիր է, որ մենեջմենթն է մեզ մոտ վատ եղել։ Պետք է մենեջմենթի խնդիրը լուծենք, որպեսզի Հայաստանում տուրիստների համար ստեղծենք նորմալ պայմաններ, սա է խնդիրը։ Հիմա որ անհաջող է եղել ծրագրի ներդրումը, դա չի նշանակում, որ պետք է գիշեր-ցերեկ քարկոծենք։ Մենք ունենք տասնյակ անհաջող ծրագրեր հազարավոր ծրագրերի մեջ։
«Ազատություն»․ – Չե՞ք կարծում, որ կոռուպցիայի շատ մեծ ռիսկեր կան այ հենց այսպիսի օրինակների մեջ։
Տիգրան Սարգսյան․ – Բայց դրա մասին առաջինը խոսեց հանրապետության նախագահը, չէ՞։ Ասաց, որ այսպիսի երեւույթներ գոյություն ունեն Հայաստանի Հանրապետությունում եւ դրանց վերջը պետք է տալ։
Այսինքն, մենք ինչո՞վ ենք տարբերվում նախորդ իշխանություններից․ եւ սա ունի դրական եւ բացասական կողմեր։
Դրականն այն է, որ եթե մենք ինքներս խոսում ենք մեր թերությունների մասին, մեր բացթողումների մասին, դա է երաշխիքը, որ մենք այդ խնդիրները լուծելու ենք։
Բայց սրա բացասական կողմը այն է, որ եթե մենք ինքներս դրա մասին խոսում ենք եւ այդ տեղեկատվությունը սկսում է լայնորեն տարածվել, հանրության մեջ տպավորություն է ստեղծվում, որ ամեն ինչ թալանեցին, տարան՝ ոչ մի բան չմնաց։ Իրականում այդպես չէ, որովհետեւ իրականում այդ բոլոր երեւույթների տեսակարար կշիռը տարեցտարի նվազում է, ոչ թե ավելանում ի շնորհիվ նրա, որ մենք դրա մասին խոսում ենք։
Հայաստանը դեմ է «Հայրենակիցներ» ծրագրին
«Ազատություն»․ – Պարոն վարչապետ, հիմա արտագաղթի թեմային անդրադառնանք։ Գիտեմ, որ Դուք էլ այդ մասին շատ եք խոսել, նաեւ ընդդիմությունն է շատ հաճախ խոսում։ Բոլորը կարծես մտահոգ են, բայց արտագաղթը շարունակվում է։ Ես սա անվանում եմ ամենամեծ կորուստը երկրի համար։ Հիմա, պատկերացրեք, այնպիսի չափերի է հասել, որ, օրինակ, Շիրակի մարզի Բայանդուր գյուղի գյուղապետը՝ Հովակիմ Սարգսյանը, հրաժարականի դիմում է գրել եւ գնացել է Ռուսաստան։ Ի՞նչ կասեք, եթե արդեն գործող գյուղապետն է գնում, բա գյուղացի՞ն ինչ անի։ Կա նաեւ «Հայրենակիցներ» ծրագիրը․ ինչ-որ չափով կարող է նաեւ այս ծրագիրը դեր է կատարել, մարդիկ ասում են՝ «գնանք Ռուսաստան, այնտեղ կապրենք, փող կաշխատենք»․․․
Տիգրան Սարգսյան․ – Այս հարցը ինձ տվել են Ազգային ժողովում, ես հրապարակային Ազգային ժողովում մեր պաշտոնական դիրքորոշումը հայտնել եմ, որ մեր վերաբերմունքը այդ ծրագրի իրականացմանը Հայաստանի Հանրապետությունում բացասական է, ավելին՝ մենք դրա մասին տեղյակ ենք պահել նաեւ մեր ռուս գործընկերներին բոլոր մակարդակներով, նաեւ միջկառավարական հանձնաժողովի օրակարգում է եղել, եւ մենք պաշտոնական դրա մասին տեղյակ ենք պահել եւ թույլ չենք տվել, որպեսզի գրասենյակ բացվի Հայաստանի Հանրապետությունում։
«Ազատություն»․ – Գյումրիում ռուսների հյուպատոսն է ասել, որ շուտով կբացվի, կվերաբացվի այդ ծրագիրը։
Տիգրան Սարգսյան․ – Այդ ծրագիրը կա։ Դա Ռուսաստանի Դաշնության պետական ծրագիրն է։ Խնդիրը կայանում է նրանում, որ նրանք ուզում էին, որ մենք ունենանք համաձայնագիր իրենց հետ, որպեսզի Ռուսաստանի միգրացիայի ծառայությունը Հայաստանի Հանրապետությունում բացի իր օֆիսները եւ կարողանա իր օֆիսների միջոցով այդ ծրագիրը իրականացնել։ Եվ մենք դրան կատեգորիկ դեմ ենք արտահայտվել, եւ այսօր էլ Ձեզ հավաստիացնում եմ, որ մենք դրան դեմ ենք։
Եվ երկրորդ՝ արտագաղթը բազմագործոն երեւույթ է եւ լրջագույն մարտահրավեր Հայաստանի Հանրապետության համար։ Դրա համար մեր կառավարության ծրագիրը, որ մենք ներկայացրեցինք Ազգային ժողովի հաստատմանը, թիրախավորել է երեք խնդիր։ Դա՝ աշխատատեղերն են, աղքատությունն է եւ արտագաղթը։
«Ազատություն»․ – Դա շատ ընդհանուր է, եթե կարելի է մի բան ասեք, որը, ասենք, կկանխի դա։
Տիգրան Սարգսյան․ – Դա բարձր կենսամակարդակն է։ Մարդիկ պետք է ունենան աշխատանք, բարձր եկամուտ եւ իրենց աշխատանքով կարողանան իրենց հայրենիքում ապրել։
«Ազատություն»․ – Դուք պատրաստվում եք գյուղերում աշխատատեղե՞ր բացել։
Տիգրան Սարգսյան․ – Այո, գյուղերում պատրաստվում ենք աշխատատեղեր բացել, եւ դրա համար էլ հիմա Համաշխարհային բանկի հետ մի ծրագիր ենք իրականացնում 55 համայնքներում։ Օգնում ենք, որպեսզի գյուղերում կոոպերատիվներ գործեն։ Այս պահի դրությամբ այդ ծրագիրը շուրջ 23 միլիոն դոլար է, եւ մենք լրացուցիչ եւս 31 միլիոն դոլար կստանանք, որպեսզի կրկնապատկենք համայնքների թիվը։ 55 համայնքով սկսել ենք, այս պահի դրությամբ համայնքների թիվը 17-ով էլ ավելացրել ենք։ Կստանանք եւս 30 միլիոն՝ համայնքների թիվը կկրկնապատկենք։
Կոռուպցիան՝ միակ խանգարող ցուցանիշ
«Ազատություն»․ – Իսկ «Հազարամյակի մարտահրավերները» ի՞նչ եղավ։
Տիգրան Սարգսյան․ – Առաջինը նշենք, որ Հազարամյակի ծրագիրը, որ իրականացվեց Հայաստանի Հանրապետությունում, հենց Հազարամյակների Վաշինգտոնի գրասենյակի կողմից գնահատվում է որպես լավագույնը աշխարհում, եւ ֆինանսական միջոցներն էլ, որ օգտագործվել են, տվել են խիստ դրական արդյունքներ, որովհետեւ ոռոգման համակարգերն ենք վերականգնել, խմելու ջուր, ջրամբարներ, «Ջրից դեպի շուկա» ծրագիրն ենք իրականացրել եւ այլն։ Ծրագիրը դադարել է քաղաքական պատճառներով, որովհետեւ Հազարամյակների գրասենյակը ունի հստակ չափանիշներ, թե որ երկրներին է տրամադրվում այդ ֆինանսական օժանդակությունը։ Հիմա՝ մի քանի չափանիշով Հայաստանը չի համապատասխանում այդ գրասենյակի կողմից ներդրված չափանիշներին, եւ այս պահի դրությամբ այդ ցուցանիշների մեծամասնությունը շտկված է, մնացել է մի ցուցանիշ՝ դա կոռուպցիայի դեմ պայքարի ցուցանիշն է, եւ եթե այդտեղ էլ մենք արձանագրենք հաջողություն, մենք նորից կդառնանք շահառու։
Ինտեգրացիոն գործընթացները «փոխլրացնող» են
«Ազատություն»․ – Պարոն վարչապետ, դառնանք արտաքին քաղաքական խնդրի՝ ԵվրազԷՍ եւ Մաքսային միություն եւ Եվրամիության ասոցիացված պայմանագիր։ Մենք երկընտրանքի առջեւ ենք հայտնվել։ Իսկ գուցե չունե՞նք այդպիսի երկընտրանք։ Ինչքան հետեւում եմ Ձեր, նախագահի հայտարարություններին, կարծեք թե Հայաստանը չի պատրաստվում հրաժարվել Եվրոպայի հետ խորացված համագործակցության հեռանկարից։ Այսինքն դա նշանակում է, որ մենք այնուամենայնիվ չեն միանա Մաքսային միությանը, այդպես չէ՞։
Տիգրան Սարգսյան․ – Սա ամենակարեւորագույն մեր հարցերից մեկն է։ Մեր քաղաքական դիրքորոշումը հետեւյալն է։ Առաջին՝ մենք չենք ուզում հակադրել եվրասիական ինտեգրացիոն գործընթացները Եվրամիության հետ իրականացվող ծրագրերին եւ մշտապես այդ քաղաքական հայտարարությունը մենք արել ենք։
Մենք ուրախ ենք, որ նաեւ մեր ռուս գործընկերները ունեն նմանատիպ դիրքորոշում։ Նրանք էլ են ասում, որ սրանք ոչ թե իրարամերժ ծրագրեր են, այլ` փոխլրացնող։
Եվ մենք, այդ քաղաքական դիրքորոշումը ունենալով, շարունակում ենք մեր աշխատանքը մեր երկրում գործընկերների հետ ե՛ւ Եվրոպական միության, ե՛ւ ԵվրազԷՍ-ի հանձնաժողովի հետ, որը ներկայացնում է պարոն Խրիստենկոն։
Եվ մենք ունենք երկու կողմերի հետ էլ երկխոսություն, եւ քայլ առ քայլ գնում ենք առաջ։ Եթե առաջանում են կնճռոտ հարցեր, ապա սկսում ենք բանակցություններ, որպեսզի շտկենք այդ կնճռոտ հարցերը։ Սա է մեր ռազմավարությունը, եւ մենք փորձելու ենք այնպես անենք, որ այս համադրելիությունը ապահովենք։
Գազի գնի սուբսիդավորումը՝ ռուսական գրանտով
«Ազատություն»․ – Իսկ գազի գների աճը կապված չէ՞ այդ Մաքսային միությանը միանալու կամ չմիանալու հետ։
Տիգրան Սարգսյան․ – Մենք Ռուսաստանի հետ ունենք ռազմավարական հարաբերություններ եւ դա գաղտնիք չէ, որովհետեւ մենք Հայաստանում ունենք ռազմական բազաներ, մենք բոլոր բնագավառներում սերտացնում ենք մեր հարաբերությունները, եւ հասկանալի է, որ գազի գնի թանկացումը մեզ համար ցավոտ խնդիր է, որովհետեւ Հայաստանում աղքատության խնդիր գոյություն ունի, սոցիալական լարվածություն, եւ հասկանալի է, որ գազի գների բարձրացումը մեզ շատ բացասական հարված է հասցնում։
Դրա համար մեր նախագահը, երբ որ բանակցել է Ռուսաստանի Դաշնության նախագահի հետ, այս խնդիրը օրակարգում եղել է, եւ մեր խնդրանքը եղել է, որ Հայաստանում գազի գների բարձրացումը լինի այնպիսին, որ հաշվի առնեն այս բոլոր գործոնները։ Հանձնարարական է եղել նախագահների կողմից, ստեղծվել են աշխատանքային խմբեր, եւ հանձնարարականի իմաստն եղել է, որ Ռուսաստանի Դաշնությունը ունի բանաձեւ, որով որոշվում են գազի գները։
Քաղաքական որոշումը եղել է այն, որ Հայաստանի համար դա պետք է լինի մինիմալ գներով։ Հիմա այդ մինիմալ գների բանակցությունները որ եղել են, այս պահի դրությամբ 189 դոլար գինն է, գումարած 30 տոկոս, որ իրենք վճարում են որպես մաքսային վճար, որի արդյունքում գինը դառնում է 270 դոլար։
Ձեռք ենք բերել պայմանավորվածություն, որ մենք Ռուսաստանի Դաշնության հետ բանակցություններ կիրականացնենք` գտնելու եղանակներ, որպեսզի մեր ռազմավարական գործընկերները օգնեն կոմպենսացնել այս 30 տոկոսը։ Այսօր այդ բանակցությունները շարունակվում են, ես հանդիպեցի նաեւ Մինսկում Ռուսաստանի վարչապետի՝ պարոն Մեդվեդեւի հետ։ Այս հարցը նույնպես քննարկեցինք, որ գտնենք բանաձեւը՝ ինչպես ստանանք օժանդակություն գրանտային ձեւով։
Մենք ունենք դրական արձագանք մեր ռուս գործընկերների կողմից ու մեխանիզմների վերաբերյալ է քննարկումը գնում, որովհետեւ սա նաեւ խնդիր է, որ Ռուսաստանի Դաշնության ներսում պետք է քննարկվի։ Եթե Ռուսաստանի Դաշնությունը Հայաստանին գրանտ է տալիս, նա էլ պետք է իր պառլամենում հիմնավորի, թե ինչ ձեւով է այդ գրանտը մեզ տալիս, եւ պետք է ունենա բավարար հիմնավորումներ, որպեսզի նաեւ իրենց պատգամավորները դրական արձագանքեն։
Վարչապետը նախագահ դառնալու ծրագիր չունի
«Ազատություն»․ – Վերջին հարցը․ Դուք եւս հինգ տարի կհամբերե՞ք վարչապետ լինել, մինչեւ նախագահի ժամկետը ավարտվի, թե՞ ուրիշ ծրագրեր ունեք։ Սովորաբար վարչապետերը այդքան երկարակյաց չեն լինում, եթե պատահի այնպես, որ Դուք հեռանաք այս պաշտոնից, ինչո՞վ կզբաղվեք, կպատրաստվե՞ք նախագահական ընտրություններին, կառաջադրվե՞ք, թե՞` մասնավոր բիզնես։ Ի՞նչ եք պատրաստվում անել վարչապետի պաշտոնից հետո։ Ի վերջո հավերժ չեք լինելու այս պաշտոնում։
Տիգրան Սարգսյան. – Լավ հարց է, բայց Ձեզ մի գաղտնիք բացեմ։ Վարչապետի պաշտոնը այնպիսի պաշտոն է, որ դուք երբեք ժամանակ չունեք մտածելու ձեր անձնական ապագայի մասին։ Որովհետեւ դուք գիշեր-ցերեկ մի հոսանքի մեջ եք, որ պետք է լուծեք ամենօրյա պրոբլեմներ եւ մտածեք երկրի ապագայի մասին։ Որովհետեւ այսօր մենք այնպիսի ծրագրեր ենք մշակում, որոնք երկարաժամկետ ծրագրեր են՝ 5, 10, 15 տարվա ծրագրեր են։ Նույն Ձեր ասած խնդիրները՝ Եվրամիության հետ հարաբերությունները, ԵվրազԷՍ-ի հետ հարաբերությունները, Թուրքիայի հետ հարաբերությունները, Պարսկաստանի․․․
Ես կարծում եմ նաեւ մեր նախորդ վարչապետերը երբեք ժամանակ չեն ունեցել եւ վարչապետի ճակատագիրն է այդպես, որ երբեք ժամանակ չի ունենում իր անձնական կարիերայի մասին մտածել։
Բայց մի բան էլ ակնհայտ է, որ երբ վարչապետերի երկարակեցության խնդիրը քննարկվում է, միշտ աշնանային եւ գարնանային սեզոնները որ սկսվում են քաղաքական, սկսում են այն խոսակցությունից, որ շուտով լինելու է հրաժարական։ Երբ ես նշանակվեցի Կենտրոնական բանկի նախագահ, ասացին՝ «դե, այս է, մի քանի ամսից հանելու են իրեն»։ Դա տեւեց 10 տարի։ Երբ ես վարչապետ նշանակվեցի, ասացին՝ «հա, մի վեց ամիս հետո, պարզ է, իրեն հանելու են»։
Հիմա, եթե հանկարծ վարչապետը սկսի դրա մասին մտածել, ինքը չի կարող արդյունավետ աշխատել, դա վտանգավոր է։ Դրա համար այդպիսի հարց իմ օրակարգում գոյություն չունի։ Գոյություն ունի միայն մեկ հարց․ քրտնաջան, ամենօրյա աշխատանք, որի արդյունքները պետք է դառնան տեսանելի մեր քաղաքացիների համար։
«Ազատություն»․ – Իսկ նախագահ չե՞ք ուզում դառնալ, չունե՞ք այդպիսի ծրագիր։
Տիգրան Սարգսյան․ – Ոչ, բացարձակապես ոչ։
«Ազատություն»․ – Դուք Ձեզ համարում եք ավելի շատ քաղաքական գործի՞չ, թե՞ տեխնոկրատ, որը, ասենք, գիտելիքների մի որոշակի համալիր ունի, տիրապետում է որոշակի գիտելիքների եւ պարզապես կիրառում է իր այդ գիտելիքները տվյալ աշխատանքը կատարելու համար։ Դուք այդպես էլ կարծեք թե չմտաք կուսակցական կյանքի մեջ։
Տիգրան Սարգսյան․ – Ես ավելի շատ ինձ համարում եմ մարդ, որը ամեն օր մտածում է ինչպես լուծել անլուծելի խնդիրներ։
«Ազատություն» ռադիոկայան
