Ըստ ՀԴԿ նախագահ Արամ Սարգսյանի՝ ով համաձայնի Հայաստանի հետ ԼՂՀ-ին էլ ընդգրկել իր միության կազմում, այդ կողմն էլ պետք է գնալ
– Գազի գնի թանկացման մասին տեղեկատվությունից հետո մամուլում տարբեր քննարկումներ եղան, կարծիքներ հնչեցին, այդ թվում նաեւ՝ հակառուսական: Դուք, իբրեւ ռուսական կողմնորոշման ուժի ղեկավար, ինչպե՞ս եք վերաբերվում գազի գինը բարձրացնելու ռուսական կողմի որոշմանը եւ դրանից բխող Հայաստանի՝ դեպի Եվրոպա կողմնորոշման ամրացմանը:
– Աշխարհաքաղաքական լուրջ գործընթացներ են գնում, աշխարհի քաղաքական քարտեզն է փոխվում, նոր բարքեր են ձեւավորվում. եթե մենք մեզնից ինչ-որ հետաքրքրություն ենք ներկայացնում, ապա ոչ Հայաստան երկիրը, այլ տարածքը: Մենք դարձել ենք «ախորժակ առաջացնող» տարածք: Կովկասն՝ ընդհանրապես, արդեն առնվազն մեկ տասնամյակ է՝ դարձել է աշխարհաքաղաքական կենտրոններից մեկը: Եթե մենք խելոք էինք, պետք է հասկանայինք, որ նաեւ այս հանգամանքը պետք էր ճիշտ օգտագործել: Պետք է հասկանայինք, որ եթե կա շահ այս տարածքի նկատմամբ, ապա այդ շահը պետք է ճիշտ իրականացվի, նաեւ՝ ի շահ մեզ: Դա էլ չենք արել:
Սիրիայում, արաբական աշխարհում ընթացող գործընթացները նաեւ այլ աշխարհաքաղաքական գործընթացների առումով անընդհատ անդրադառնում են մեր տարածաշրջանին: Կնշանակի, որ այն պետությունը, որը շահագրգիռ է, որպեսզի իր Հարավը ամրապնդված լինի, պետք է այստեղ մեծ ծրագրեր իրականացնի: Ռուսաստանն այդ տեսանկյունից, այո, իրականացնում է շատ խոշոր ծրագրեր, որոնք այս պահին ի նպաստ են մեզ, որովհետեւ չենք կարողացել եւ դեռ չենք կարողանում մեր ազգային պետական անվտանգության համակարգն այնպես ձեւավորել, որպեսզի սեփական ուժերով անհոգ ապրենք: Ուրեմն ինչ-որ մեկի կարիքն ունենք: Այս առումով ինձ վրա այս դիսկուրս կոչվածը երբեմն զավեշտալի տպավորություն է թողնում. թվում է, թե խոսում են մարդիկ, որոնք հեռու են հայաստանյան իրողություններից եւ «դրսին» անընդհատ ինչ-որ պահանջներ են ներկայացնում՝ ինչո՞ւ մեր նկատմամբ էսպես չեք վարվում, ինչո՞ւ արդարացի չեք: Եղբայր, դուք նայեք, թե ի՞նչ եք արել եւ ինչի՞ եք արժանի: Ու երբ քննարկում են տարբերակ, որ Ռուսաստանը շարունակի մեր ազգային անվտանգության համակարգը ձեւավորել՝ մենք էլ գնանք այլ ուղղությամբ, առնվազն անհասկանալի է: Բայց դեռ բերեք տեսնենք, թե ի՞նչ է առաջարկում Եվրոպան: Ի վերջո, երբ բոլորը խոսում են Ասոցացման համաձայնագրի կամ Մաքսային միության պայմանագրի մասին, այդ փաստաթղթերը մեր սեղանին դեռ դրված էլ չեն: Փաստորեն, դեռ չիմանալով, թե մեզ ով եւ ինչ է առաջարկում՝ կռիվ ենք տալիս: Եկեք ի վերջո հասկանանք, թե ի՞նչ է մեզ առաջարկվում, ոչ թե իրար վրա հարձակումներ սկսենք: Ու եթե կարիքը կա, որ մեր անվտանգության համակարգը ձեւավորված մնա ՌԴ-ի հետ, ուրեմն ինչ-որ հարցերում, իհարկե, պետք է սահմանափակենք մեր ախորժակը այլ ուղղություններ գնալու առումով: Այլ հարց, որ գործընկերոջ հետ պետք է համագործակցել՝ ասելով, որ սա իր շահն էլ է, որ միակողմանի չէ: Ու երբ բոլորը խոսում են, թե մեր տնտեսությունը տվել ենք ՌԴ-ին՝ չտայիք, ինքներդ տնօրինեիք, զարգացնեիք, ու այժմ որեւէ խոսք չէր էլ լինի, ոչ ոք էլ չէր պարտադրի, որ դա տայիք իրենց: Դա չենք արել, հիմա էլ բողոքում ենք՝ ինչո՞ւ ՌԴ-ն մեր նկատմամբ արդարացի չէ: Շատ պարզ: Իր շահն է այդպիսին: Մենք բոլոր պետությունների հետ պետք է մեր փոխհարաբերություններն ունենանք: Այլ հարց է՝ ո՞ւմ հետ եւ ի՞նչ չափով:
Կարդացեք նաև
– Նախագահ Սարգսյանի չմասնակցությունը ՀԱՊԿ-ի ոչ պաշտոնական գագաթնաժողովին գազի գնի բարձրացմա՞մբ էր պայմանավորված:
– Գազի գինը բարձրացել է ապրիլի 1-ից, իրենք թաքցրել են: Հանկարծակիի չեն բերել, որպեսզի Հայաստանն էլ դեմարշ անի: Ինչ մնում է ՀԱՊԿ-ին, Հայաստանն այսօր ուղղակի այլընտրանք չունի, որ ՀԱՊԿ-ից հրաժարվի, դեմարշներ անի: Ի վերջո, այն ներդրումները, որոնք հիմա ՌԴ-ն անում է Հայաստանում, ահռելի գումարներ են: Ընդամենը վերջերս Գյումրիում վերաբացվեցին լոկոմոտիվային եւ վագոնային դեպոները, որտեղ 40 միլիոն դոլարից ավելի ներդրում է եղել: Թողնենք, որ դա ՌԴ-ին շատ անհրաժեշտ է, մեզ էլ է, չէ՞, անհրաժեշտ: Ես զրուցեցի աշխատողների հետ՝ շատ գոհ են, որովհետեւ կայուն աշխատանք եւ աշխատավարձ ունեն եւ իրենց ընտանիքները հենց Գյումրիում կարող են պահել: Սահմանի ամրապնդումը՝ ժամանակակից զենքերով համալրումը, որը նույնպես ահռելի գումարներ է, մեր շահից էլ է բխում, ու դրանով նաեւ Ադրբեջանի «ախորժակը» փակվեց: Դա էլ է փաստ: Մենք այս ամենը պետք է ճիշտ գնահատենք: Այլ հարց, որ կարող էինք մենք անել, բայց եթե չենք արել՝ իրատես լինենք:
– Ինչո՞ւ այս տարիների ընթացքում Հայաստանի իշխանությունները չհասկացան կամ չկարողացան անվտանգության այնպիսի համակարգ ձեւավորել մեր ուժերով, որ այսօր հիմնական հույսը մեզ վրա դնեինք եւ ոչ թե ՌԴ-ի:
– Շատ պարզ պատճառով. առաջին իշխանությունը իր գլխավոր խնդիրը դրեց թալանը, իսկ պատերազմը շահեցինք, որովհետեւ ժողովուրդը՝ հայությունն էր կանգնած: Երկրորդ իշխանությունը, որը ուներ բոլոր հնարավորությունները դիվերսիֆիկացնելու, մեր տնտեսությունը զարգացած դարձնելու, ուղղությունները որոշելու, դրանց աջակցություն ցուցաբերելու եւ այլն, փոխարենը մի ռախիտ կառույց ձեւավորեց, որի անունն է՝ մենաշնորհ, օլիգարխիա եւ ստվեր: Երրորդ իշխանությունը, որը հինգ տարի կառավարել է եւ ուներ բոլոր հնարավորությունները դեմոնտաժելու եղածը, չարեց: Եթե ընդամենը մի Փակ շուկայի հարցն այս իշխանությունն այսքան բողոքի ալիքի եւ իշխանությունների հասցեին արդեն հնչող վիրավորանքների ներքո չի ուզում կարգավորել, որպեսզի չոռ չասի ինչ-որ մեկին… Այս ամբողջը, բնականաբար, անհետեւանք չի մնում: Հիմա ո՞ւմ վրա հույս դնենք:
Իշխանություններն անընդհատ քեֆեր են անում իրենց ինչ-որ հաղթանակների համար, էլ չեմ ասում, թե որտե՞ղ են այդ քեֆերն անում, մենք էլ ուրիշներից նեղանում ենք, թե՝ արդարցի չեն մեր նկատմամբ: Մեղավորը մենք ենք: Մեր ունեցած ներուժը չենք օգտագործում բացարձակ: Չենք օգտագործում նաեւ դրսի մեր ներուժը, դասական սփյուռքի պոտենցիալը: Ես կարծում եմ՝ մեր փրկությունը կլինի միայն այն ժամանակ, երբ իշխանության ներսի մարդկանց, առաջին դեմքերի գաղափարախոսությունն ու փիլիսոփայությունը փոխվի. եթե նրանք չմտածեն, որ իրենք չլինեն իշխանության, ապա երկիրը փուլ կգա, այլ մտածեն, որ եթե իրենք չեն կարողանում, ապա պետք է փոխարինվեն նրանցով, ովքեր կարող են: Չեմ ասում՝ հենց հիմա վեր կենան եւ հեռանան: Բայց միջոցներ ձեռնարկեն: Այսօր գլուխ են գովում, որ ընդդիմություն չկա, մենք պիտի մեր ընդդիմությունը լինենք: Ո՞վ ասաց՝ չկա, կամ ինչո՞ւ չեղավ: Ընդդիմությունն ամբողջ ժողովուրդն էր եւ ի՞նչ: Ո՞ր ընդդիմադիր քայլին իշխանությունն իրականում արձագանքեց: Իշխանությունն ամայացրեց ընդդիմադիր դաշտը: Այո, ամայացած չի կարող մնալ, եւ պետք է ձեւավորվի նաեւ նոր որակի ընդդիմադիր դաշտ:
– ՌԴ արտգործնախարարի հայտարարությունը՝ «ստատուս քվոյի», «ադրբեջանական տարածքների վերադարձի» եւ Հայաստանի «տնտեսական շրջափակման» մասին, բուռն ընկալվեց: Ի՞նչ եք կարծում, ՌԴ-ն ԼՂ հարցի կարգավորումն իբրեւ խաղաթուղթ կօգտագործի՞ Հայաստանի դեմ:
– Մենք զարմանալի հատկություն ունենք. գործողությունները, որոնք ի նպաստ են մեզ, չենք նկատում, հենց մեկը մի խոսք է ասում՝ սկսվում է աժիոտաժը: Լավրովի վրա ինչո՞ւ ենք նեղանում: Ինչու Հայաստանը պաշտոնապես հայտարարե՞լ է, որ ԼՂՀ-ն դուրս է Ադրբեջանի կազմից եւ որոշո՞ւմ է ընդունել դրա վերաբերյալ: Իսկ ինչի՞ հիման վրա պիտի Մամեդյարովի հետ հանդիպման ժամանակ Լավրովը չխոսի դրա մասին: Ինքներս պետք է հրամցնենք: Քաղաքական տեսակետից ամեն մի պետություն իր շահն ունի, եւ մենք ամեն օր դա տեսնում ենք՝ Իրաքում, Սիրիայում, Լիբիայում եւ այլուր:
Իսկ ԼՂ հարցի հետ կապված՝ ես վերջերս նաեւ Ղարաբաղում եմ հանդիպումներ ունեցել եւ տեսակետս արտահայտել. 25 տարի է՝ բոլորը փորձում են Ղարաբաղի հարցը լուծել առանց Ղարաբաղի մասնակցության: Ինչքա՞ն պիտի Ղարաբաղը նորից դիմանա դրան: Բոլորը կարծես մոռացել են, որ Ղարաբաղի ոչ թե կոնֆլիկտի հարց է լուծվելու, այլ Ղարաբաղի հիմնահարցը: Ղարաբաղն այսօր ինքն իր անունից դա անպայմանորեն պետք է ներկայացնի աշխարհին: Հիշեցնի, որ իր հարցը տարածքային ամբողջականության սկզբունքը չէ, անգամ ինքնորոշման իրավունքը չէ, այլ իրավական խնդիր է: ԼՂՀ-ն պետք է ասի, որ ինքը այդ երկու սկզբունքները չի քննարկում, ինչքան էլ դա տարօրինակ լինի մեր որոշ, այսպես ասած, քաղաքագետների համար, որովհետեւ ԼՂՀ-ի ձեւավորումն օրինական ճանապարհով իրականացվել է բոլորովին այլ հարթության մեջ, որտեղ տարածքային ամբողջականության հարցն առաջ է եկել միայն այն ժամանակ, երբ 1992-ին Հայաստանը ՄԱԿ ընդունվելու ժամանակ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի շնորհիվ վերապահում չի արել, որ ԼՂ-ն այլեւս Ադրբեջանի կազմում չէ, քանի որ օրինական ճանապարհով դուրս է եկել: ԼՂՀ-ն ձեւավորվել է իրավական նորմերին եւ սկզբունքներին համապատասխան, օրինական է նրա ձեւավորումը: Իսկ ինքնորոշման իրավունքը գալիս է այն պահին, երբ նրանք որոշեն, թե ինչ են անելու՝ անկա՞խ են մնալու, Հայաստանի մա՞ս են կազմելու: Մինչ այսօր մենք այդ կոնցեպտը չենք զարգացրել, ու որ լրջորեն քննարկում ենք տարածքային ամբողջականության կամ ինքնորոշման հարցը, ինքներս մեզ թակարդն ենք գցում:
Քննարկվում էր նաեւ Մաքսային միության կազմի մեջ մտնելը. եկեք դա էլ համեմատության մեջ դնենք, սա էլ է հնարավորություն: Եվրոպան մեզ առաջարկում է ավելի սերտորեն համագործակցել, առեւտրատնտեսական հարաբերությունները զարգացնել. եկեք ասենք՝ դուք գիտե՞ք, որ ԼՂՀ-ն մաս է կազմում մեր ընդհանուր տնտեսական տարածքի, մեր մաքսային տարածքի, եւ մենք ունենք ընդհանուր դրամ: Եթե Հայաստան-Եվրոպա փոխհարաբերությունները ձեւավորվելու են, մասնակից է լինելու նաեւ ԼՂՀ-ն: Համաձա՞յն եք: Նույնը պետք է ասել նաեւ Մաքսային միության ղեկավարությանը: Պարզ ասեմ՝ ով համաձայնվի, այնտեղ էլ պետք է գնանք: Սա մեր հիմնական խաղաթուղթն է, եւ կարծում եմ՝ այն իրավիճակ է փոխելու:
Հարցազրույցը՝
ՆԵԼԼԻ ԳՐԻԳՈՐՅԱՆԻ
«Առավոտ» օրաթերթ
