Սայլակների վրա կողք կողքի շարված դիակները, ճնշող ու ծանր պատերը, հերթով դասավորված տարբեր չափսի կտրող գործիքները, դիահերձարանի ահասարսուռ մթնոլորտն ինը տարի անց էլ հանգիստ չեն տալիս 27-ամյա Արմեն Ստեփանյանին, ով փորձում է մոռանալ այն սարսափները, որի միջով ստիպված էր անցնել այլընտրանքային զինծառայության ժամանակ:
«Ամեն անգամ դիակներին մոտենալիս սարսափում էի, աչքերիս առաջ ամեն ինչ լողում էր, սևանում, ուշաթափվելու աստիճան»,- ասում է Ստեփանյանը (անուն ազգանունը փոխված է): Նա Հայաստանում գրանցված «Եհովայի վկաներ» կազմակերպության 440 անդամներից մեկն է, ով կրոնական համոզմունքներով պայմանավորված հրաժարվել էր պարտադիր զինվորական ծառայությունից:
«Վախը մի կողմից, ստորացումն ու նսեմացված արժանապատվությունս` մյուս կողմից, ես միշտ ինքս ինձ հարցնում եմ` ի՞նչ էին մտածում պաշտոնյաները 18-ամյա երիտասարդին որպես այլընտրանքային ծառայություն դիահերձարան ուղարկելով»,- «Մեդիալաբին» պատմում է նա` հավելելով, որ ծառայության ժամանակահատվածում հոգեկան լուրջ խնդիրներ ունեցավ և ստիպված էր ամիսներ անց ուղղակի փախուստի դիմել:
2003 թվականի դեկտեմբերին Եվրախորհրդի անդամակցությամբ պայմանավորված Հայաստանում ընդունվեց «Այլընտրանքային ծառայության մասին» օրենքը: Այն պիտի հնարավորություն տար կրոնական կազմակերպությունների ներկայացուցիչներին այլընտրանքային ծառայություն անցնելու հայրենիքում, սակայն չէր ապահովում միջազգայնորեն ընդունված չափանիշներ, ինչի հետևանքով երիտասարդները հրաժարվում էին այդ ծառայությունից:
Կարդացեք նաև
Հելսինկյան քաղաքացիական ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակի ղեկավար Արթուր Սաքունցի դիտարկմամբ` չնայած օրենքի ընդունմանը, Հայաստանում այլընտրանքային ծառայությունն ամբողջովին վերահսկվում էր զինվորական կառույցի կողմից.
«Հայաստանում այլընտրանքային անվան ներքո զինվորական ծառայություն է իրականացվել»,- նշում է նա:
2013-ի մայիսի 8-ին Հայաստանի կառավարությունը որոշեց պետական միջոցներից գումար հատկացնել «Խաչատրյանը և այլք ընդդեմ Հայաստանի» գործով Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի (ՄԻԵԴ) վճռի պահանջները կատարելու համար:
Գործով դիմումատուները «Եհովայի վկաներ» կրոնական կազմակերպության անդամներ էին, ովքեր այլընտրանքային ծառայության ժամանակ ու հետագայում իրենց հանդեպ կիրառված անօրինականությունների վերաբերյալ հայց էին ներկայացրել ՄԻԵԴ: 2012-ի նոյեմբերին Եվրադատարանը հայցը բավարարեց` պետությանը պատավորեցնելով 17 դիմումատուներին ընդհանուր առմամբ 112 հազար եվրո փոխհատուցել:
Հայկ Խաչատրյանն այլընտրանքային ծառայությունն անցել է Վարդենիս քաղաքի հոգեբուժարանում, որտեղ անցկացրած հինգ ամիսները կիսամարդկային է որակում:
«Այլընտրանքային ծառայողներին բուժօգնություն չէր ցուցաբերվում, նորմալ սնունդ չէր հատկացվում, աշխատանքի բնույթը անհեթեթ էր, ռեժիմը՝ բանտային, վերաբերմունքն էլ` ահավոր: Տղաներից ոմանց հոգեվիճակի վրա ազդում էին այդ պայմանները, ամեն մեկը չէր, որ կարող էր դիմանալ, հոգեկան հիվանդներին խնամել»,- «Մեդիալաբին» պատմում է նա:
Նա 2004 թվականին բուհն ավարտելուց հետո զինկոմիսարիատ էր դիմել` նշելով, որ պատրաստ է անցնել քաղաքացիական ծառայություն, որովհետև իր կրոնական համոզմունքը թույլ չի տալիս զինվորական ծառայություն անցնել:
«Եկավ օրը, բարձրաստիճան պաշտոնյաների մի խումբ կար, որը զրուցում էր այլընտրանքային ծառայություն անցնողների հետ: Ես չեմ ուզում նրանց ազգանունները հնչեցնել, բայց նրանք այնպես էին խոսում այլընտրանքային ծառայության մասին, որ կարծես քաղաքացիական ծառայություն անցնելը նվաստացուցիչ մի բան է: Արդեն այդտեղից սկսվեց խտրականությունը մեր նկատմամբ»,- պատմում է Խաչատրյանը:
«Մեր արածը մի գործ չէր, ամեն ինչ պիտի անեինք` հիվանդների խնամք, շինարարություն, ձմռանը փողոցների մաքրում: Ինչ ասում էին, մենք պետք է անեինք,- հավելում է նա:- Ասում էինք՝ վատ ենք, չենք կարողանում աշխատել, չէին հավատում, ասում էին՝ սիմուլյանտություն եք անում, չեք ուզում աշխատել: Տղաներից մեկն ընկել էր, ուսի ոսկորը կոտրվել էր, այդ տղային այդպես էլ բուժօգնություն չցուցաբերեցին, ինքնուրույն ապաքինվեց»:
Հայաստանի հելսինկյան կոմիտեի նախագահ Ավետիք Իշխանյանն ասում է` «Այլընտրանքային ծառայության մասին» օրենքը չէր համապատասխանում Եվրոպայի խորհրդի սահմանած չափանիշներին.
«Օրենքը չպետք է պատժիչ բնույթ ունենար, այլընտրանքային ծառայողները պետք է զերծ լինեին ուժային գերատեսչության միջամտությունից, այլընտրանքային ծառայության ժամկետները զինվորական ծառայությունից շատ մեծ չպետք է լինեին:
Բայց առնվազն երկու կետ հակասում էր այդ չափանիշներին. մեկն այն էր, որ ծառայության ժամկետը 42 ամիս էր, իսկ վերահսկողությունն իրականացնում էր պաշտպանության նախարարությունը: Հիվանդության դեպքում էլ այլընտրանքային ծառայողները բուժվում էին զինվորական հոսպիտալներում»,- հավելում է Իշխանյանը:
Հայկ Խաչատրյանն իր իրավունքների կոպիտ խախտում համարում է այն, որ խղճի ու դավանանքի իրավունքներն են ոտնահարվել, քանի որ պարզ է դարձել, որ այլընտրանքային ծառայություն անցնողներն իրականում զինվորական հսկողության տակ են:
«Զինվորական ռեժիմ էր՝ առավոտյան պարտադիր պետք է վազք լիներ: Խաբված էի զգում ինձ, ոտնահարում էին իմ իրավունքները, նրանց չէր հետաքրքրում, թե մենք ի´նչ ենք մտածում»,- նշում է նա ու պատմում, որ ժամանակ առ ժամանակ իրենք տեսնում էին, որ ռազմական ոստիկանության կամ պաշտպանության նախարարության աշխատակիցներն այցելում էին հոգեբուժարան, տնօրենից հարցուփորձ անում իրենց մասին:
«Ոչ պաշտոնական աղբյուրներից նաև տեղեկացել էինք, որ մենք համարվում ենք մոտակայքում գտնվող զորամասի ծառայողներ, պարզապես այս հաստատությունում ենք ծառայում: Այսինքն՝ գործը քաղաքացիական էր, բայց մենք այդ համակարգի ծառայողներ էինք համարվում: Երբեմն լինում էր, որ բանակի աշխատակիցները գալիս էին ստուգայցի, ներկա-բացակա անցկացնում»:
Ըստ Խաչատրյանի` իր և ծառայակից ընկերների համար այս հանգամանքները պատճառ դարձան, որ նամակ գրեն հոգեբուժարանի տնօրինությանը՝ նշելով, որ չեն խուսափում ծառայությունից, բայց չեն կարող շարունակել, քանի որ այն զինվորական բնույթ է կրում, ինչը դեմ է իրենց խղճին ու համոզմունքներին: 2005 թվականի մայիսի 25-ին նրանք դուրս եկան հոգեբուժարանից ու գնացին տուն:
«Հստակ էր, որ նրանք պայմանները միտումնավոր անտանելի էին դարձնում, որ չկարողանանք այլընտրանքային ծառայություն անցնել»,- ասում է Խաչատրյանը:
Հոգեբուժարանն ինքնակամ լքելու համար այլընտրանքային ծառայողների նկատմամբ քրեական գործ հարուցվեց` զինվորական ծառայությունից խուսափելու հոդվածով, քանի որ Հայաստանի Քրեական օրենսգրքով այլընտրանքային ծառայության վայրն ինքնակամ լքելու համար պատիժ սահմանված չէր:
2005 թվականի օգոստոսի 30-ին նրանց կալանավորեցին: Դատարանը նրանց դատապարտեց 3 տարվա ազատազրկման, սակայն գլխավոր դատախազությունը քրեական գործը կարճելու որոշում կայացրեց ու նամակով իրազեկեց, որ երիտասարդները կարող են իրենց իրավունքների խախտման համար անհրաժեշտ փոխհատուցում պահանջել և ստանալ իրենց զինվորական գրքույկները:
Հայաստանի դատարաններում փոխհատուցման հայցերը մերժվելուց հետո 2006 թվականի մարտի 31-ին Հայկ Խաչատրյանն ու մյուսները դիմեցին ՄԻԵԴ: 2012 թվականի նոյեմբերի 27-ին ՄԻԵԴ-ն ընդդեմ Հայաստանի վճիռ կայացրեց:
Հայաստանի արդարադատության նախարար Հրայր Թովմասյանն այս գործերի վերաբերյալ «Մեդիալաբին» պարզաբանում է, որ Եվրոպական դատարանի վճիռը չի առնչվում խղճի, դավանանքի իրավունքի խախտմանը:
«Եվրոպական դատարանը որոշեց, որ խախտվել էր այդ մարդկանց ազատության իրավունքը: Մեր Քրեական օրենսգրքով նախատեսված չէր այլընտրանքային զինվորական ծառայությունից խուսափելու մասին հոդված, Քրեական օրենսգրքում կար զինվորական ծառայությունից խուսափելու հոդված: Նրանց մեղադրանք էր առաջադրվել, և նրանք կալանավորվել էին այդ հոդվածով»,- ասում է նախարարը՝ միաժամանակ հավելելով, որ մտահոգիչ է, երբ պետությունը նման պարտություն է կրում ՄԻԵԴ-ում:
Մանրամասն՝ կարդացեք այստեղ
