Հարցազրույց Ալվարդ Պետրոսյանի հետ
– Կտրուկ փոփոխությունների եւ հայկական դանդաղ հոսող ժամանակի մեջ ինձ մի հարց է հետաքրքրում. նորանկախ շրջանում, այսինքն՝ երկու տասնամյակ եւ ավելի մենք խոսում ենք ստեղծագործական միությունների ժամանակավրեպության, անգործության, ճահճացման մասին, բայց դրանք շարունակում են գոյություն ունենալ: Ի՞նչ դեր են կատարում, ո՞րն է նրանց օգտակար գործողության գործակիցը:
– Իմ ոլորտի մարդկանց՝ գրողների համար մի տեսակ տանիք է գրողների միությունը: Եվ ես այդ մարդկանց ըմբռնումով եմ մոտենում: Բայց առաջ այնտեղ միտք էր ձեւավորվում, իսկ հիմա չգիտեմ՝ ինչ է կատարվում այնտեղ: Ես հոգնել եմ մեր ստեղծագործական միության ղեկավար կազմից: Չգիտեմ՝ նրանք ինչ են անում, ինչ-որ ճոռոմ միջոցառումներ, մարաթոններ, իսկ գրականությունն իր ճանապարհով գնում է: Գիտեք, ԳՄ-ից կրկեսի հոտ պիտի չփչեր: Անձամբ ես չգիտեմ՝ գրողների համագումար լինելո՞ւ է, թե՞ ոչ: Բնականաբար, ինձ համար գրողների միությունը Լեւոն Անանյանը չի, իմ ընկերներն են: Մի քանի օր առաջ հեռուստատեսային մի հաղորդմամբ իմ թանկագին ընկեր Դավիթ Հովհաննեսին էի լսում, հզոր մարդ է նա, «Արեւիկ» հրատարակչության տնօրենն է, եւ երբեք ինքը ստամոքսի կռիվ չի տվել: Սա շեշտում եմ, քանի որ գրողների միության մեծ մասն այդպիսի վիճակում է գտնվում: Այնպիսի հուսալքություն էր իր մեջ, այնքան ողբերգական էր այդ ամենը, որ ինձ ցնցեց: Ու ես հասկացա, որ ինչ-որ բան ինչ-որ տեղ սխալ է, եթե Դավիթ Հովհաննեսն անհավատ է դարձել ու ոչ մի լավ բան չի ակնկալում: Պետություն, եթե քո արվեստագետներն են հուսալքվում, ո՞վ է քո վաղվա օրը կերտելու: Միտքը, հոգին չպիտի հուսալքվի: Ես այս տողերը հղում եմ հանրապետության նախագահին, որ նա ուշադիր լինի հասարակական կարծիքի հանդեպ: Ինքը չի կարող շատ տեղեկացված լինել, բայց իր կողքի, իր շրջապատի մարդիկ, որոնք ի պաշտոնե պարտավոր են իրեն տեղեկացնել, պիտի տեղեկացնեն: Սա խրուշչովյան մեկ սենյականոցի չափ երկիր է, հեշտ է մաքրելը:
Կարդացեք նաև
Վերջերս Հ1-ով մի գովազդ է գնում՝ «համազգային լոտո» են գովազդում: Ոնց թե՝ «համազգային լոտո», մտածում եմ: Համազգային խնդիր, մշակույթ, ողբերգություն, մեկ էլ հանկարծ՝ լոտո… Կացնահար եմ լինում, ախր բառը թռչնի պես է: Կամ՝ աչքիս առաջ տառասխալներով վազող տողեր են գնում-գալիս, անհավատալի անգրագիտություն է թափվում եթերից:
Երկու օր առաջ «Շողակաթ» հեռուստատեսությամբ (ի դեպ, հիացած եմ «Շողակաթ»-ի աշխատանքով, ուր ոչ մի պարապ վայրկյան չկա) Շուշիի ռեալական դպրոցի առջեւ՝ Արամ Ղարաբեկյանի համերգը եւս մեկ անգամ վայելեցի: Շուշիի բնակիչներն արիստոկրատներ էին, իրենք եկել էին շատ լուրջ երաժշտություն լսելու, իսկ երաժիշտներն ասես Վիեննայում համերգ տային: Ամեն ինչ բումերանգի հանգույն է՝ մեծարում ես, մեծարվում ես: Մշակույթը եւ թամաշան տարբեր բաներ են: Թամաշան շատ կարեւոր է ժողովրդական կենցաղավարության մեջ, բայց երբ այն գրավում է լուրջ մշակույթի տեղը, արդեն ահավոր է: Ի դեպ, հիմա նույնիսկ մեզ մատուցվող թամաշան ֆոլկլորային արժեք չունի:
– Հարցերը, որոնք Դուք բարձրացնում եք, որքանո՞վ կարող են ընթացք եւ լուծում ստանալ, եթե մեզանում մշակութային կենսոլորտ ասվածը գոյություն չունի: Ձեր ասած՝ թամաշան է դերակատարը: Կենսոլորտը լի է միջոցառում-թամաշա-շնորհանդեսներով, հատվածական նախաձեռնություններով, մինչդեռ բովանդակային խնդիրները հետին պլան են մղված: Մշակո՞ւյթ, թե՞ թամաշա՝ հարցին բազում հարցեր են հետեւում…
– Հարցեր ես էլ ունեմ եւ շատ, օրինակ՝ ինչո՞ւ պիտի Դանիել Երաժշտին միայն «Շողակաթ»-ով լսեմ: Ուխտավորի պես ընկած եկեղեցի առ եկեղեցի, գյուղ առ գյուղ ազգային մաքուր երաժշտությունն է ներկայացնում ժողովրդին: Իրենց նայում՝ Կոմիտաս ես հիշում եւ մյուս մեր մեծերին: Կամ՝ ինչո՞ւ ես պիտի այսօր մեծ դահլիճում Վահան Արծրունուն չլսեմ, ինչ օրապակաս ասեք՝ օպերայում, ֆիլհարմոնիկում, մարզահամերգայինում համերգներ է տալիս…
Ժամանակին մենք Երեւանում մշակութային հավաքույթների վայրեր ունեինք, ուր թիմերով հավաքվում էին: Մեկը նկարիչների միության կանաչ սրճարանն էր, ուր գնում, ծվարած նստում էինք, որ լսենք Լեւոն Ներսիսյանին, Կոստան Զարյանին, Երվանդ Քոչարին: Այն, որ իրենց հետ նույն օդն էինք շնչում, արդեն դպրոց էր, ճաշակի օրենսդիրներ կային: Այսօր ովքե՞ր են այդ օրենսդիրները… Լեւոն Անանյա՞նը պիտի որոշի, թե որ գործն է ներկայացվում մրցանակի: Ողբալի բան է, ոչ միայն նրա համար, որ ներկայացված գործերի մակարդակը լավը չի, այլեւ քսերոքս արված, մրոտ, թափթփված գործեր են հաճախ ներկայացվում՝ պետության նշանակալից մրցանակ ստանալու համար: Եվ ինչպիսի հավակնություններ…
Լավ արձան դրվեց Երեւանում՝ Նուռի արձանը: Վախ կա մեջս՝ հանկարծ սա էլ չթալանե՞ն, շատ արձաններ թալանվեցին, մետաղները պոկեցին-տարան: Ոչ գրքի համաշխարհային մայրաքաղաքը, ոչ այլ բան չեն կարող ընթերցասեր դարձնել սերնդին, ամբողջ մշակութային կենսոլորտը պիտի պարտադրի կարդալ, լսել, նայել: Մենք այդ մթնոլորտը «Շարմ»-ով չենք կարող ստեղծել: Ստեղծագործական միությունները կոչված էին դա անելու, բայց նրանք ընդամենը միջոցառումներ են անում, որոնց գրական աշխարհը մասնակից չէ: «Շարմը» երիտասարդ, համակրելի մարդկանց մի խումբ է, որն այսօր աղանդի է վերածվել: Մի քանի օր առաջ «Շարմ»-ն օպերայում իր 20-ամյակն էր նշում: Այնքան էր արժեւորված տվյալ երեւույթը՝ ոնց որ օպերային թատրոնին կամ հայ գրերին նվիրված հոբելյան լիներ: Ի՞նչ է «Շարմ»-ը, ի՞նչ է նշանակում «Շարմ»: Ինչո՞վ է պայմանավորված նրանց՝ այդքան լուրջ ներկայությունը մեր մշակույթի ոլորտում: Լավ կազմակերպիչներ են, մենեջմենթի գիտակներ, բայց որ նրանք մշակութային հարցեր վճռեն, ճաշակ ձեւավորեն… թույլ տվեք չհամաձայնվել: Ես սա շատ մեծ հետընթաց եմ համարում: Ուզածդ քաղաքակիրթ երկրում կան այդպիսի ակումբներ, ուր իրենց նախասիրությունների հանգույն՝ տուսովչիկները կարող են գնալ եւ զվարճանալ, իրենց ճաշակին համապատասխան հումորներ լսել: Բայց ամբողջ ժողովուրդը կապ չունի դրա հետ, ես էլ՝ նրա մի մասնիկը: Սա ասում եմ, որովհետեւ երիտասարդության մի մեծ զանգված շատ լուրջ սննդի կարիք ունի: Ես ինչու պիտի դրանց մեծարեմ, եթե Դանիել Երաժշտին, Սվետլանա Նավասարդյանին, Լիլիթ Պիպոյանին ու Վահան Արծրունուն չեմ կարող տեսնել մեծ դահլիճում: Եվ կամ ինչու պիտի Սամվել Կարապետյանի ղեկավարած Հայկական ճարտարապետությունն ուսումնասիրող հիմնադրամը տարածքի հետ կապված խնդիրներ ունենա: Նրանց ոչ թե օլիգարխները, այլ պետությունը պիտի տեր կանգնի: Իսկ երբ մեր օլիգարխները մի քիչ ճաշակավոր դառնան, գուցե հասկանան, որ կիսատ-պռատ իրեն երգչուհի համարող դուրսպրծուկին հովանավորելու փոխարեն՝ լավ կլինի այս լուրջ, իր ժողովրդի փառասիրությունը բավարարող մարդկանց հովանավորեն: Ի վերջո, մեր մեծահարուստները քարից եկեղեցիներ կառուցելու փոխարեն՝ ավելի լավ կլիներ հոգեւոր եկեղեցիները սարքեին:
– Դուք եք միշտ ասում՝ եկել է սերնդափոխության ժամանակը, երբ ոչ պրոֆեսիոնալ քաղաքական գործիչներին պիտի փոխարինեն պրոֆեսիոնալները, երբ տարբեր բնագավառներում պիտի առաջ մղվեն երիտասարդները՝ ժամանակին համընթաց մտածող, ինտելեկտուալ, գրագետ, ազգային մտածողությամբ…
– Ներողություն, Անահիտ, բայց «Շարմ»-ի տղերքով սերնդափոխություն չի կարող լինել, որքան էլ Բորիս Ելցինը նրանցով հիանում էր…
Մշակութային կենսոլորտի մասին ենք խոսում, ու մի դեպք հիշեցի, որ չեմ կարող չպատմել, գայթակղությունս շատ մեծ է: Տարիներ առաջ գրողներս այնքան էինք հղփացած մեր լեցուն կյանքով, որ Մերուժան Տեր-Գուլանյանին ասացի՝ արի գրողների միությունում «Երգում են գրողները» խորագրով համերգ կազմակերպենք: Մերուժը զարմացավ, ի դեպ՝ ինքը լավ երգում է: ԳՄ մեծ դահլիճում սքանչելի երեկո կազմակերպեցինք. ես երգում էի Ավետիս Ահարոնյանի խոսքերի վրա գրված «Նազոյի օրորը», որն արգելված էր այն ժամանակ: Որոշ գրական քաղքենիներ էլ կային, որոնցից մեկը մոտեցավ, թե՝ ամոթ չի, էս ի՞նչ եք անում: Հիշում եմ իմ պատասխանը՝ ինչից պիտի ամաչենք, երգում ենք, չենք բամբասում: Սա հենց այնպես չհիշեցի: Շատ սիրում եմ մեր առաջին տիկնոջը՝ Ռիտա Սարգսյանին: Ասել եմ, չէ՞, բարձրաձայն մտածող եմ: Վերջերս տիկին Ռիտան ինձ մի քանի երգեր է ուղարկել, որոնք ինքն էլ կատարում է, որոնցից վերջինի անունը ես դրել եմ «Տիրամոր գովք»: Շատ հետաքրքիր երգ է, խոսքերը Սրբուհի Ստամբոլցյանն է գրել: Հուսամ, որ այն հրապարակային կդառնա եւ կսիրվի: Իսկ մեր առաջին տիկնոջ երգելու եւ երգեր գրելու հետաքրքիր երեւույթը հանիրավի չի արժանանա քննադատության: Շատ հետաքրքիր բան է, որ մեր պստլիկ, դժվար երկրի առաջին տիկինը քաղքենու գոհունակությամբ չի նստած թագուհու գահին, իրեն չի բավարարում միայն Սերժ Սարգսյանի կինը լինելու փառասիրությունը, նա ինքնադրսեւորման իր առանձին հատվածն ունի, որը ստեղծագործելն է: Սա ինքնին այնքան դրական երեւույթ է: Մենք խոսում ենք մշակույթի մասին, ու ես այն մարդկանցից եմ, որ նրա հետ բարեկամությունը հաճախ չարաշահում եմ հօգուտ մշակույթի: Կարեւոր է՝ ովքեր են միջնորդողները, համոզողները: Այս կինը շատ նպատակային է եւ ինքնագոհ քաղքենի չէ: Նա չի բամբասում, արվեստագետի գրգիռներ ունեցող մարդ է եւ երգում է, երգ է ստեղծում, ինչին ուրիշ, չար հայացքով նայելը հեչ լավ բան չի: Աշխարհահռչակ իտալացի ակորդեոնահար Մարիո Պիետրոդարկին կատարել է նրա հեղինակած տանգոն սիրով եւ գնահատելով, ի՞նչ վատ բան կա: Հիմա էլ ցանկանում է ձայնասկավառակ ձայնագրել ու Ռիտա Սարգսյանի երգն այնտեղ ներառել: Այնպես որ՝ իզուր չհիշեցի գրողների միությունում մեր համերգի առիթով արված մեկնաբանությունս՝ երգում ենք, չենք բամբասում: Պիտի կարողանանք գնահատել դրականը: Գնահատել, ոչ թե կռապաշտորեն ընդունել:
ԱՆԱՀԻՏ ԵՍԱՅԱՆ
