Արամ Զ. Սարգսյանը պատրաստ է վաճառել իր տան կահ-կարասիից, միայն թե Հայաստանը կախված չլինի ՌԴ-ի քմահաճույքից:
– «Բարգավաճ Հայաստան» կուսակցության նախագահ Գագիկ Ծառուկյանի հայտարարությունը, որ ԲՀԿ-ն չի կարող ընդդիմություն լինել, հայաստանյան քաղաքական դաշտում վերադասավորումների ի՞նչ հնարավորություններ կստեղծի:
– Ես պատկանում եմ այն մարդկանց թվին, ովքեր ԲՀԿ-ն իր ստեղծման օրվանից համարել են իշխանական պրոյեկտ: Այն մարդիկ, ովքեր ԲՀԿ-ին փորձել են ընդդիմություն համարել, ուղղակի զրպարտել են այդ քաղաքական ուժին: Ինձ համար Ծառուկյանի հայտարարությունը միայն այդ իմաստն ունի: Մնացած առումներով, կուսակցության ընդդիմադիր կամ իշխանական լինելը հայտարարելով չի, գործով է: Երբ ընտրություններից հետո հայտարարում ես, որ այդ ընտրությունները կեղծվել են, ապա վերցնում ես մանդատները, նախկինում էլ իշխանության մաս էիր կազմում, ու երբ քեզնից բան են պահանջում, ասում ես՝ մենք փոքրամասնություն էինք, չենք կարողացել գործեր անել, մեզ շատ ձայն տվեք՝ մեծամասնություն դառնանք, այն ժամանակ էլ գործ կանենք, ես սա երբեք չեմ հասկացել: Եթե մարդն ասում է, որ այս ընտրությունները կեղծվել են, մանդատ չպետք է վերցնի: Ես, համենայնդեպս, այդպես եմ մտածում, այդպես եմ վարվել: Չեմ ասում, որ իմ մոտեցումը բացարձակ ճշմարտություն է, բայց տրամաբանության շարքը ես էդպես եմ տեսնում:
2005 թվականից հետո ես էլ հայտարարություններին չեմ նայում, գործին եմ նայում՝ ո՞րն է իրենց արած գործը, ո՞րն է տարբերությունը: ԲՀԿ-ն եւ ՀՀԿ-ն անհամեմատ ավելի շատ նմանություններ ունեն ընտրական գործընթացների, դրանց մասնակցության առումով, սեփական պահվածքի եւ ապրելակերպի, մարդկանց գնահատելու առումով, քան տարբերություններ:
Կարդացեք նաև
– Ինչո՞ւ Ծառուկյանը՝ ԲՀԿ-ի ընդդիմադիր լինելու մասին չխոսեց նախագահական կամ Երեւանի ավագանու ընտրությունների ժամանակ, այլ ընտրական այս փուլի ավարտից հետո:
– Ակնհայտ է, որ ընտրություններում սեփական ունեցած թվերն ամրագրելու համար թե ՀՀԿ-ն, թե ԲՀԿ-ն որոշակի իմիտացիաների են դիմում՝ նախապես իմանալով՝ ո՞ւմ եւ ի՞նչ թիվ է լինելու: Ես այն կարծիքին չեմ, որ այն թվերը, որոնք գրանցվեցին այս ընտրություններում, հասարակության քվեն են: Դրանք որեւէ կապ չունեն հասարակության հետ: Այն հասարակությունը, որը ծայրը ծայրին է հասցնում, որը երազում է փող ճարել ու դուրս գնալ՝ աշխատելու համար, չի կարող գործող իշխանությանը կամ դրա մաս կազմող որեւէ օլիգարխիկ կառույցի քվեներ տալ: Դա բացառված է: Հո մեր ժողովուրդը մազոխի՞ստ չի: Հետեւաբար, սա որոշակի պայմանավորվածություն է, իմիտացիա՝ այդ վիրտուալ իրականությունը մի քիչ իրականությանը մոտեցնելու համար:
– Ներկայիս իրողությունների պարագայում ՀԱԿ-ը՝ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի քաղաքագիտական վերլուծությունից հետո, ինչպե՞ս պետք է դուրս գա ստեղծված իրավիճակից: Թեեւ ՀԱԿ փոխնախագահ Լեւոն Զուրաբյանն «Ազատություն» ռադիոկայանի հետ զրույցում պնդել էր, որ ԲՀԿ-ն ընդդիմություն է:
– 2008-ի նախագահական ընտրություններից հետո ՀԱԿ-ը լուրջ գործունեություն ծավալեց Հայաստանում, եւ որ այսօր իրավիճակ է փոխվել, ու ամեն ընտրություն իր հետ մի նոր բան է բերում՝ դրանում մեծ է նաեւ ՀԱԿ-ի լուման: Բայց դրանից հետո, երբ ՀԱԿ-ը հասարակական զանգվածներին, իր ընտրազանգվածին, իր համակիրներին թողնելով մի կողմ՝ փրկության ելքը տեսավ մի երրորդ ուժի, կառույցի միջոցով, ես այդ հարցում իմ տեսակետն ասել եմ եւ մնում եմ դրան:
Առաջին նախագահն ասել է՝ ժամանակը ցույց կտա: Հարգում եմ առաջին նախագահին, իր անցած ճանապարհը, առավել եւս՝ պատերազմի ժամանակ եւ դրանից հետո ԼՂՀ բանակցային գործընթացում ունեցած իր ավանդը: Ժամանակն իսկապես ցույց կտա, թե այդ քաղաքականության առումով ով էր ճիշտ, ով՝ սխալ:
Ես չեմ գտնում, որ ՀԱԿ-ն է մեղավորը, որ երկիրը սոցիալական, տնտեսական եւ քաղաքական առումներով հայտնվել է այս վիճակում: Եվ ՀԱԿ-ը ոչ էլ մրցակից է մեզ համար, ուստի այդ դաշտում չէի ցանկանա խորանալ:
– Երեւանի ավագանու նախընտրական փուլում ընտրություններին մասնակից ընդդիմադիր քաղաքական ուժերը խոսում էին միավորման, համատեղ ջանքերով Երեւանում իշխանությունը վերցնելու մասին, սակայն ստացվեց՝ ինչպես միշտ՝ ընդդիմադիրները չհաղթահարեցին փորձությունը եւ լուրջ արդյունքներ չկարողացան գրանցել: Ինչո՞ւ մեր ընդդիմադիրներն անցյալից դասեր չեն քաղում:
– Նախ պետք է պարզել՝ ովքե՞ր են ընդդիմադիրները, ապա նոր գտնել, թե ինչո՞ւ իրար հետ չեն համագործակցում: Իմ կարծիքով՝ վերջին գործընթացները նաեւ որոշակի պարզություն մտցրին այդ հարցում: Ստացվում է այսպես. որոշ կազմակերպություններ հայտարարում են, որ այդ միավորումը կլինի իրենց առանցքի շուրջ, իրենք էլ պայմանավորվում են իշխանությունների հետ: Ուստի իրենց առանցքի շուրջ միավորման դեպքում դու ինչ-որ մեկի խաղի պայմաններին կողմ ես, իրենց հետ պայմանավորվածություններից դուրս ես, իրենց աջակցողների ու նաեւ իրենց համար իշխանական պրոյեկտ ես կամ ընդդիմություն չես: Այս պարագայում ցանկացած ուժի մասնակցությունն այս ընտրություններին ուղղակի դնելու էր նման իրավիճակների մեջ, ինչը տեղի ունեցավ որոշակի քաղաքական ուժերի հետ:
– «Դեպի ապահով Հայաստան» առաջին քայլը սկսվեց գազի գնի հավանական բարձրացմամբ: Որոշ վերլուծաբաններ գտնում են, որ Հայաստանում կարող է սոցիալական բունտ հասունանալ, մինչդեռ մեր պատմությունը վկայում է, որ Հայաստանում բունտը սոցիալական չի լինում:
– Այն ժամանակ, երբ ՌԴ-ի ազդեցությունն ու տնտեսական հնարավորությունները Հայաստանում մեծանում էին՝ սկսած «Գույք պարտքի դիմաց»-ից ու դրա մեղավորից, մինչեւ Իրան-Հայաստան գազամուղը, երբ մենք տեսակետներ էինք հայտնում, շատ մարդիկ մեզ մեղադրում էին արեւմտամետության մեջ եւ իրենց համարում էին հայամետ: Այսօր առաջին հերթին այդ մարդիկ պետք է պատասխանեն՝ ինչո՞ւ է այդպես:
Ռուսները Եվրոպային ավելի թանկ են գազ վաճառում, բայց նույնիսկ Եվրոպա գնացող մեր հայրենակիցները ձմռանը ցախ ու աթար չեն վառում: Խնդիրն այստեղ այլ հարթության մեջ է: Ես ուզում եմ, որ մեր երկիրն այնպիսին լինի, որտեղ պարզ կենցաղային պայմանները՝ ծածկ, ջերմություն, ապրելու, առողջ լինելու իրավունքները լինեն՝ ինչպես Եվրոպայում են: Այդ պատճառով է, որ ես գտնում եմ՝ Հայաստանը պետք է ստորագրի Ասոցացման համաձայնագիրը եւ գնա այդ ուղղությամբ: Այդ պարագայում եւ Հայաստանի նկատմամբ ժողովրդավարության պահանջներն են ավելի խիստ դառնալու, եւ այդ դեպքում է, որ մարդիկ ավելի բարեկեցիկ են ապրում: Կասեք, որ Եվրոպայում պատերազմ չկա, շրջափակում չկա: Սա էլ իր ելքն ունի: Իսրայելը շատ ավելի վատ վիճակի մեջ է, հատկապես Սիրիայի հետ գործընթացներից հետո ամբողջ իսլամական աշխարհն է Իսրայելին պատերազմ հայտարարել: Բայց Իսրայելում էլ ցախ ու ցան չեն այրում:
Մենք մեր գործընկերների հետ մեր տնտեսական հարաբերությունների վերանայման լուրջ խնդիր ունենք: Իսրայելի գործընկերը ԱՄՆ-ն է, Հայաստանինը՝ ՌԴ-ն. տեսեք այնտեղ՝ այդ պայմաններում ինչպե՞ս են լուծվում անվտանգության եւ սոցիալական խնդիրները, մեզ մոտ՝ ինչպես: Եթե խնդիրն ավելի կոպիտ հարթության մեջ դիտարկենք՝ զուտ ֆորպոստային, ապա նայեք Հյուսիսային եւ Հարավային Կորեաների օրինակը: Կարելի է կոպիտ ասել, որ առաջինը ՌԴ-ի ֆորպոստն էր, քանի որ իրենց Կիմ Չեն Իրը իր գնացքով միայն Մոսկվա էր գնում ու գալիս, այլ երկիր չկար: Կարելի է կոպիտ ասել, որ Հարավային Կորեան էլ ԱՄՆ-ի ֆորպոստն է: Տեսեք՝ որտեղ ոնց են ապրում: Սրանք օրինակներ են, որոնցից պետք է հետեւություններ անել: Ես չեմ ասում, որ ՌԴ-ի հետ մեր հարաբերությունները պետք է խզել, որ ՌԴ-ի նման գերտերությանը հարեւան չհամարել: Ես ուզում եմ, որ մեր հարաբերությունները ՌԴ-ի հետ լինեն այնպիսին, ինչպիսին ԱՄՆ-Իսրայել հարաբերություններն են: Մերձավոր Արեւելքում Իսրայելն ԱՄՆ-ի քաղաքականությունն է թելադրում, քաղաքական օրակարգ է որոշում: Մեր տարածաշրջանում ՌԴ-ն Հայաստանում իր բազաները դնելով՝ ստիպում է, որ իր քաղաքականությունը մենք տարածենք: Սա լուրջ մտածելու եւ քննարկելու թեմա է: Այս խնդրից Հայաստանի իշխանությունները պիտի հետեւություններ անեն՝ ուզում են, թե ոչ:
– Գազի սակագինը քաղաքակա՞ն խնդիր է:
– Միանշանակ: Եթե դուք ձեր սոցիալական խնդիրներով կախված եք ձեր հարեւանից, եւ եթե առավոտյան ինչ-ինչ պատճառով այդ հարեւանին սրտաբաց չեք բարեւում, երեկոյան ինքն ինչ-որ բան անելու է: Ավելի լավ, թող այդ լծակը մեր վրայից դուրս գա:
– Այսինքն՝ Հայաստանի կոմպլեմենտարիզմն այստեղ պետք է վերջանա՞:
– Ժամանակն է, որ կոմպլեմենտարիզմը դիտվի իբրեւ սեփական ժողովրդի շահերը սպասարկելու օբյեկտիվ, պրագմատիկ, իրական միջոց, ոչ թե առերեւույթ տրվելու: Չի կարելի տրվել մոնոպոլիաներին՝ ներքին, թե արտաքին: Չի կարելի սեփական անկախության նույնիսկ չնչին հատիկը զիջել 49 տարվա պայմանագիր ստորագրելով, ու ընդդիմադիր հայամետ ուժերն էլ կողքից դա ողջունեն, հոդվածներ գրեն ու հարցազրույցներ տան:
– Հայաստանն այլընտրանքային էներգետիկ աղբյուրներ չունի, եթե հրաժարվենք ռուսական գազից կամ փորձենք «ատամներ ցույց տալ» ՌԴ-ին, ի՞նչ իրավիճակում կհայտնվենք, ինչպե՞ս դուրս կգանք դրանից:
– Մենք չենք կարող հրաժարվել ռուսական գազից եւ ոչ էլ պիտի ատամներ ցույց տանք: Եթե կան հարաբերություններ, դրանք երկու կողմի մեջ են: Իրենք էլ մեզնից կախված խնդիրներ ունեն: Եթե գազը միջազգային շուկայի գներով է, ուրեմն ռազմաբազաների համար էլ պիտի վճարվի աշխարհում ընդունված գներով: Մենք կարող ենք ՌԴ-ին գործող միջազգային գներից մի փոքր էժան տալ, Ադրբեջանի նման՝ «Գաբալայի» համար 300 միլիոն չասենք: Բայց դա պիտի անենք: Եվ երկրորդ. եթե մենք չունենք գազ, եւ գազն այդքան թանկ է, պետք է էներգիայի ալտերնատիվ միջոց գտնենք: Մեր պահանջարկը սպասարկելու համար հրաշալի հնարավորություն ունենք: Հայաստանն այս տարածաշրջանում նախկին ԽՍՀՄ միակ երկիրն է, որն ատոմակայան ունի: Նոր ատոմակայան կառուցելու մասին երկար խոսակցություններ էին գնում: Կան շահագրգիռ երկրներ, մասնավորաբար՝ ԱՄՆ-ը եւ Ֆրանսիան բացեիբաց հետաքրքրություն են հայտնել, դրանից չօգտվելն անհեթեթություն է: Հայաստանն իր տնտեսության զարգացման առաջնային ճյուղ պետք է ճանաչի ատոմային էներգետիկան: Առաջնահերթություն տա դրան՝ հարկային առավելություններ շնորհելով: Ճգնաժամից հետո մարդիկ հասկացան, որ պետությունը պետք է միջամտի տնտեսությանը: Առաջնահերթություն է պետք սահմանել, գայթակղել է պետք, որ արեւմտյան ու ֆրանսիական այն ընկերությունները, որոնք ցանկություն են հայտնում Հայաստան գալ՝ գան: Այդ գումարի գոնե 50 տոկոսը պետք է մենք՝ հայերս, հավաքենք՝ լինի դա «Հայաստան» հիմնադրամով, թե այլ կերպ: Ինքս պատրաստ եմ վաճառել տանս կահ-կարասիից ու ներդնել այդ գումարը, ակցիա էլ չեմ ուզում, բայց որ անկախանանք, որ կախված չլինենք որեւէ մեկի քմահաճույքից:
– Հայաստանի ներկայիս քաղաքական իշխանությունն ու կառավարությունն ունե՞ն դա իրականացնելու ռեսուրսը:
– Կառավարությունում մտավոր ռեսուրսը տեսնում եմ, նաեւ նոր ներգրավված տնտեսագետների դաշտում, որոնց տնտեսագիտական գիտելիքներից օգտվել եմ իմ վարչապետ եղած ժամանակ, ինչի համար այսօր էլ շնորհակալ եմ: Այլ խնդիր է կամքի եւ կախվածության հարցը, իրենց անձի եւ գործունեության հանդեպ համապատասխան երկրների ունեցած «կոմպրոմատների» հարցը: Ինչքանո՞վ են իրենք անկախ այդ երկրներից այս հարցում, կարո՞ղ են, թե՞ ոչ: Եթե դա կա, Հայաստանի փրկությունն իշխանափոխության մեջ է:
– Իշխանափոխություն ասելով նկատի ունեք անհապա՞ղ, թե՞ հաջորդ ընտրական փուլում:
– Ինչքան շուտ, այնքան լավ: 2008-ին ՀՀԿ-ի համար ու էնտեղ համախմբված քրեաօլիգարխիկ եւ նմանատիպ այլ պիտակավորումներով անձանց, Հայաստանում գործող «վերնախավ» համակարգի համար, ովքեր լավ են ապրում, ակնհայտ էր, որ իրենց ունեցվածքն ու ազդեցությունը պահելու միակ միջոցը Ռոբերտ Քոչարյանից հետո Սերժ Սարգսյանն էր, այսօր որեւէ մեկին պարզ չէ, թե Սերժ Սարգսյանից հետո ով է: Առավել եւս Րաֆֆի Հովհաննիսյանի «բարեւի» քարոզարշավից հետո, երբ Սերժ Սարգսյանն այնպիսի խնդիրներ ունեցավ, որ հազիվ պահեց իշխանությունը, իրեն իրավահաջորդ տանելը չափից ավելի դժվար է լինելու: Այստեղ այդ փոփոխությունը գալու է: Ժամանակները փոխվում են: Եթե 2008-ին 5-6 հազար մարդ էր համացանցով հետեւում մամուլին, այսօր այդ թիվն անցնում է 500 հազարը:
– Ինչո՞ւմ եք տեսնում ընդդիմադիր ուժերի, մասնավորաբար, «Հանրապետություն» կուսակցության դերը:
– «Հանրապետությունը» վերջին երկու ընտրություններին չմասնակցեց, դա մեր ամենածանր շրջանն էր: Դուրս էինք եկել ՀԱԿ-ից եւ հարվածներ էինք ստանում հենց ՀԱԿ-ից, թեեւ որեւէ կերպ չպատասխանեցինք դրանց, եւ իշխանական դաշտից: Երբ դաշտում այնպիսի իրավիճակ է, որ կասկածում են՝ ով է ընդդիմադիր, ով՝ ոչ, ես չեմ կարող դուրս գալ այդ դաշտ, ասել, որ ես սեւ չեմ, մոխրագույն չեմ, իմ խնդիրը սեփական ունեցվածքը չի: Առավել եւս խորհրդարանական ընտրություններից հետո, երբ ոչինչ չէր փոխվել, դրանք ճանաչվել էին կեղծված, ու ես էլ մանդատ էի դրել, անիմաստ համարեցի: Նաեւ՝ պայքարի մեջ էին մտել ընդդիմադիր մարդիկ՝ Րաֆֆի Հովհաննիսյանը, Հրանտ Բագրատյանը, եւս լրացուցիչ մեկի մասնակցությունը ոչինչ չէր տալու, ավելի խանգարելու էր այդ մարդկանց: Նույնը՝ քաղաքապետի ընտրություններին: Այո, երբ կուսակցությունը չի մասնակցում ընտրություններին՝ ետ է մնում, բայց մենք հաշվեցինք այդ չմասնակցության առավելություններն ու թերությունները. այստեղ մարդիկ են, ովքեր կյանքի փորձ ունեն՝ թե իշխանական, թե ընդդիմադիր գործունեության: Մենք գերադասեցինք մեր ուժերը չփոշիացնել այդ գործընթացի վրա, դրանք համախմբել, ամրապնդել՝ հետագայում ավելի լուրջ գործընթացի մասնակցելու համար: Մենք հակված ենք ամենալուրջ մասնակցությունն ունենալ առաջիկայում տեղի ունենալիք հերթական կամ արտահերթ ընտրության: Դա որեւիցե անգամ չի բացառում համագործակցությունը, երբեք չի ենթադրվում՝ մեր անձի շուրջ: Մենք գնում ենք փոփոխության եւ ներքաղաքական, եւ տնտեսական կյանքի, եւ աշխարհաքաղաքական մոտեցումների:
Զրույցը՝ ՆԵԼԼԻ ԳՐԻԳՈՐՅԱՆԻ
«Առավոտ» օրաթերթ
