Հատված արեւելագիտության ինստիտուտի տնօրեն ՌՈՒԲԵՆ ՍԱՖՐԱՍՏՅԱՆԻ հետ հարցազրույցից
-Ինչպե՞ս եք գնահատում Ամենայն Հայոց կաթողիկոս Գարեգին Բ-ի եւ Մեծի Տանն Կիլիկիո կաթողիկոս Արամ Ա-ի համատեղ հայտարարությունը, որով կոչ արվեց Թուրքիային ճանաչել Հայոց ցեղասպանությունն ու վերադարձնել բռնագրավված հայկական եկեղեցիներն ու եկեղեցապատկան կալվածքները:
-Մեր հոգեւոր հայրերի հայտարարությունը ցույց է տալիս, որ շատ լուրջ ենք վերաբերվում այս խնդրին եւ ոչ միայն խոսում ենք, այլեւ փորձում այն դարձնել իրական քաղաքականության մաս: Սա առաջին քայլերից մեկն է` գործընթացի մեջ միջազգային կառույցներին ներգրավելու համար: Պետք է գործընթաց ծավալել եվրոպական կառույցներում` Եվրախորհուրդ, ՅՈՒՆԵՍԿՕ, ԵՄ, օգտագործելով նրանց ընդունած իրավական փաստաթղթերը:
Իսկ Թուրքիան նրանց առաջ պարտավորություն է ստանձնել` պաշտպանել իր տարածքում գտնվող հոգեւոր, մշակութային ժառանգությունները: Այս փաստից էլ պետք է սկսենք: Իհարկե, աշխատանքը բարդ է, հանցագործը վերցրել է ու չի տալիս, մենք պետք է կարողանանք իրավունքի ուժով վերադարձնել գողացածը: Թերեւս մեր եկեղեցին գործնական աշխատանքներ տանում է այս ուղղությամբ, ճիշտն ասած, տեղյակ չեմ:
-Բայց արդյոք այս գործը պետք է թողնել եկեղեցո՞ւ ուսերին, թե՞ պետք է համադրվեն եկեղեցու եւ պետության ջանքերը:
-Իհարկե, ու դեռ ավելին, սա ոչ միայն Հայաստանի Հանրապետության, այլեւ համայն հայության խնդիրն է, իսկ Հայաստանը կարող է կատարել ուժերը համախմբողի դեր: Բայց այստեղ կան մի քանի կարեւոր խնդիրներ:
Նախ, առաջին փուլով պետք է պահանջենք, որ Թուրքիան հայկական եկեղեցիները ներառի իր մշակութային հուշարձանների ցանկում, որպեսզի դրանք լինեն պաշտպանված: Գտնվելով պետության հովանու ներքո՝ մեր եկեղեցիները չեն քանդվի, չեն պայթեցվի: Հետեւաբար այսօրվա մեր անհետաձգելի գործն է կանգնեցնել հայկական կոթողների վերջնական ոչնչացումը:
Սրանից հետո միայն կարող ենք դիմել միջազգային կառույցներին ու հիշեցնել Թուրքիայի ստանձնած պարտավորությունները: Իսկ դրա համար, կրկնում եմ, պետք է մեր ձեռքի տակ ունենանք մեր եկեղեցիների, հուշարձանների ամբողջական ցուցակը:
Բայց այսքանով էլ մեր աշխատանքը չի ավարտվում: Հաջորդ փուլում պետք է մտածենք, թե ինչպե՞ս կարող ենք հայ ժողովրդի կողմից հազարամյակների ընթացքում ստեղծված նյութական, մշակութային արժեքները վերադարձնել տիրոջը: Այս քայլը պետք է դիտարկվի ցեղասպանության հետեւանքների վերացման շրջանակներում: Ի վերջո, մեր նպատակն է վերականգնել այն իրողությունը, որը մինչ ցեղասպանությունը կար Արեւմտյան Հայաստանում: Այսինքն՝ հայ ժողովուրդը պետք է լինի իր հայրենիքում՝ Արեւմտյան Հայաստանում եւ տեր կանգնի իր ստեղծածին:
-Կարո՞ղ ենք ասել, որ Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցի նախաշեմին ակնհայտ են նոր շեշտադրումները, այսինքն, ի վերջո, ճանաչման եւ դատապարտման ռազմավարությունից անցում ենք կատարում պահանջատիրության, հատուցման:
-Այո, ու գնալով մեծանում է այն մարդկանց թիվը, ովքեր գիտակցում են դա: Բայց նկատենք, որ փոփոխվում է նաեւ Թուրքիայի ռազմավարությունը: Այն դառնում է ավելի խորամանկ ու ճկուն:
Այսօր թուրքերն աշխատում են ներազդել աշխարհի կարծիքի վրա: Այդ քայլերից մեկը դրսեւորվեց 2005-ին, երբ Էրդողանը նամակով դիմեց Ռոբերտ Քոչարյանին, առաջարկելով ստեղծել համատեղ հանձնաժողով: Առաջին անգամ Թուրքիայի ղեկավարը, որը մշտապես մերժել էր ցեղասպանության փաստը, ասաց` մենք չգիտենք եղե՞լ է, թե՞ ոչ, դրա համար եկեք ստեղծենք հանձնաժողով:
Եվ գիտե՞ք սա ինչ էր նշանակում, այն, որ թուրքերը առաջնորդվում են Արեւմուտքի աշխարհընկալման առանձնահատկություններով, որը պատրաստ է հարցականի տակ դնել ամեն ինչ: Բարեբախտաբար մենք ժամանակին ճիշտ կողմնորոշվեցինք ու չընկանք Հայոց ցեղասպանությունը հարցականի տակ դնող ծուղակի մեջ:
Կարդացեք նաև
Արմինե ՍԻՄՈՆՅԱՆ
«Հայոց աշխարհ»
