Շուտով նոր կառավարությունը խորհրդարանին կներկայացնի իր գործունեության ծրագիրը, որում խոսք կգնա նաև արդյունաբերության արդիականացման, տեղական արտադրության և արտահանման խթանման, գործազրկության կրճատման և այլ կարևոր խնդիրների մասին: Բայց մեզ մոտ այսօր դեռևս համակարգային մոտեցման և նոր աշխատող մեխանիզմների կարիք կա այդ խնդիրները լուծելու համար:Կարծում եմ` կարելի է իրագործել մի ծրագիր, որը ես կանվանեի տնտեսության «հայականացում» («արմենիզացիա»): Շատ պարզ ասած, մենք պետք է սկսենք ներմուծվող մի շարք ապրանքների և ծառայությունների փոխարինումը տեղական արտադրանքով և ձգտենք արտասահմանյան նույնանուն ապրանքների հետ քիչ թե շատ մրցունակ տեղականի արտադրման ծավալների մեծացմանը և որակի բարձրացմանը:
Դա ենթադրում է բավական երկար գործընթաց, կառավարության, արդյունաբերողների, բոլոր տնտեսվարողների համատեղ աշխատանք: Առաջին հերթին, անհրաժեշտ կլինի մոնիտորինգի ենթարկել ներմուծվող բազմաթիվ ապրանքներ, տեղեկություններ ունենալ այդ ապրանքների գնի, որակի, անվտանգության, արտադրող երկրի, ճանապարհածախսի, մաքսատուրքի չափի և այլի մասին: Հետո ուսումնասիրել այդ ապրանքների արտադրության հնարավորությունը Հայաստանում (մարդկային ռեսուրսներ, տեխնիկական, հումքային բազա, օրենսդրություն, ինքնարժեք և այլն):
Շատ կարևոր է ճշգրիտ հաշվարկել փոխարինման դեպքում այստեղ առաջացող ավելացված արժեքը, այն բոլոր ուղղակի և անուղղակի մուտքերը տնտեսություն, որոնք գոյանում են տեղական արտադրության և դրա իրացման հետևանքով, ինչպես օրինակ` հարկերի, շրջանառու միջոցների, նոր աշխատատեղերի, նաև հմուտ աշխատուժի առաջացման տեսքով և այլն: Եթե տեսնում ենք, որ այդ ապրանքները հնարավոր է արտադրել Հայաստանում, ապա կառավարության և գործարարների համատեղ ջանքերով համապատասխան քայլեր ենք ձեռնարկում: Հետո սկսում ենք բարձրացնել այդ ապրանքների մրցունակությունը, մտածել լավ որակի, բրենդավորման, ճանաչելիության մասին: Իսկ դա կարող ենք անել` միայն արդիականացնելով արդյունաբերությունը, ներդնելով այդ ապրանքների առաջխաղացման նոր մեխանիզմներ, ինտեգրվելով համաշխարհային տնտեսության մեջ:
Որևէ ապրանքի արտադրության կամ ծառայության մատուցման անհնարինության կամ անարդյունավետության դեպքում հնարավոր պատճառներից մեկը համապատասխան որակավորում ունեցող աշխատուժի բացակայությունն է, որի վերացման ճանապարհներից մեկն է զարգացնել Հայաստանում outsourcing-ը, ինչը ենթադրում է հայտնի ներմուծվող ապրանքի կամ ծառայության, արտասահմանյան ընկերությունների և բրենդների, ֆրենչայզերների, տեղական ներկայացուցչությունների ինստիտուտի ստեղծումը: Դրա վառ օրինակներից է ՏՏ ոլորտի զարգացումը Հայաստանում: Մասնավորապես նաև արտասահմանյան ընկերությունների (օրինակ` SYNOPSYS-ը) տեղական ներկայացուցչությունների ստեղծմամբ էր պայմանավորված տվյալ ոլորտում որակյալ աշխատուժի առաջացումը: Էֆեկտիվ գործիքներից կարող է լինել նաեւ freelancing-ը՝ հատկապես հաշվի առնելով Սփյուռքի գոյությունը:
Կարդացեք նաև
Այսինքն, «հայականացումը» կարող է բերել տնտեսության արագ զարգացմանը, նվազեցնել առևտրային բալանսի բացասական սալդոն, ապահովել նոր աշխատատեղեր, փոխել աշխատուժի որակը, ստեղծել նոր ռեսուրսներ և այլն:
Չեմ ասում, որ պետք է կամ կարող ենք արտադրել ցանկացած ներմուծվող ապրանքի նմանակը, բայց գյուղատնտեսական, կենցաղի, քիմիայի, հանքարդյունաբերական ոլորտի հարյուրավոր ապրանքատեսակներ կարող ենք արտադրել այստեղ` Հայաստանում: Դա նաև չի նշանակելու, որ կառավարությունը պետք է պատնեշ դնի արտասահմանյան ապրանքների առջև, քանի որ դա կսահմանափակի մեր սպառողի ընտրության հնարավորությունը և հակասության մեջ կմտնի միջազգային առևտրի ընդունված նորմերի հետ: Նաև մրցակցության բացակայության դեպքում այստեղ արտադրվածը միանշանակ որակյալ չի լինի:
Զուգահեռ մենք նաև մի շատ կարևոր խնդիր կլուծենք: Բոլորս գիտենք, որ պատրաստի ապրանքի արտահանման գները աճում են ավելի արագ, քան բնական ռեսուրսների, հումքի գները: Իսկ Հայաստանն այսօր, ցավոք, առավելապես հումք արտահանող երկիր է՝ մոլիբդենի, պղնձի խտանյութեր և այլն: Ինչո՞ւ, եթե կարող ենք մշակել համապատասխան ծրագիր, ապահովել ներդրումների բարձր ծավալներ, կառուցել վերամշակման գործարաններն ու ապահովել շատ ավելի մեծ եկամուտ, արտարժույթի ավելի մեծ հոսքեր դեպի մեր երկիր: Ճիշտ է, այդ ծրագիրը մեծ գումարներ է պահանջում, բայց ռազմավարության առումով ուշ թե շուտ մենք դա պիտի իրագործենք:
«Հայականացումը» պետք չի դիտարկել միայն որպես ներմուծվող ապրանքների փոխարինում տեղական արտադրանքով (“импортозамещение”): Ինչպես ցույց է տալիս բազմաթիվ երկրների փորձը, միայն փոխարինումը դժվար թե բերի տնտեսության արդյունավետության բարձրացմանը: Մենք շոշափելի արդյունքների կհասնենք, եթե այդ փոխարինման ծրագիրը դառնա անցումային էտապ դեպի արտահանման ծավալների մեծացում: Կսովորենք մրցունակ ապրանքներ արտադրել, և այն, հուսով եմ, իր համեստ տեղը կզբաղեցնի այլ երկրների շուկայում:
Խաչատուր ՍՈՒՔԻԱՍՅԱՆ
«Հրապարակ»
