Իրավամբ, զարմանալի է, որ դեռ Գարեգին Նժդեհի մասին ֆիլմը չդիտած՝ շատերը քննադատում են Հրաչ Քեշիշյանին անորակ ֆիլմ նկարելու համար: Ես ֆիլմերից գլուխ չեմ հանում, բայց պատմական դեպքերի և դեմքերի մասին ֆիլմերում կարևորում եմ պատմությունը չկեղծելու հրամայականը: Ավելին՝ երբ դու գիտակցաբար կեղծում ես պատմությունը, հանցագործություն ես գործում:
Հայկական իրականության մեջ, որը հավանաբար գալիս է խորհրդային տարիներից, պատմական դեմքերին ներկայացնում են կա՛մ որպես 100 տոկոս հայրենասեր (մարդկությունը դեռ չի ստեղծել մի գործիք, որը, ինչպես ջերմաչափը, կչափեր հայրենասիրության աստիճանը), կա՛մ դավաճան, սև կամ սպիտակ: «Զանգեզուր» ֆիլմում, օրինակ, Նժդեհը դավաճան է: Քեշիշյանի ֆիլմում, ենթադրաբար, Նժդեհը կներկայանա որպես հերոս, քանի որ նժդեհականությունը դրված է այսօրվա գործող վարչակարգի գաղափարախոսության հիմքում:
Անշուշտ, շատ հարցեր կան, օրինակ՝ ի՞նչ կապ կարող է լինել Նժդեհի ազգայնականության և ֆուտբոլի համազգեստի վրայից Մասիս սարը ջնջող ու հայ-թուրքական արձանագրությունները ստորագրող ռեժիմի միջև: Բայց իրականությունն այն է, որ Սերժ Սարգսյանն ու ՀՀԿ-ն այսօր, հանգամանքների բերումով, նժդեհական գաղափարախոսության կրողն են՝ պաշտոնապես:
Հրաչ Քեշիշյանի ֆիլմը կարելի է գնահատել, ու առաջինը պիտի գնահատի ժամանակը, ինչպես նաև՝ կինոգետներն ու պատմաբանները միայն այն դիտելուց և մարսելուց հետո: Բայց, ամեն դեպքում, կան մի քանի «բայց»-եր, որոնց մասին կարելի է գրել նախքան ֆիլմի էկրան բարձրանալը՝ բոլորովին էլ չքննադատելով ռեժիսորին ու չծաղրելով Նժդեհին, ինչը, ցավոք, տեղ է գտել մեր իրականության մեջ, առաջին հերթին՝ վիրտուալ տիրույթում:
«Բայց» առաջին. ինքնին շատ վատ է, որ Նժդեհի մասին նախընտրական շրջանում են ֆիլմ նկարում, ու շատ ավելի վատ է, որ նախընտրական շրջանում են էկրան հանում: Կարելի էր, անհրաժեշտ էր ֆիլմը ներկայացնել ավելի հանդարտ ժամանակ: Հավանաբար, ֆիլմի ստեղծողներին աժիոտաժ է պետք, որպեսզի նաև արդարացնեն (ասում են՝ աստղաբաշխական) գումարների ծախսը, որ նրանք պոկել են անհատներից կամ պետությունից:
Կարդացեք նաև
«Բայց» երկրորդ. շատերը կասկածի տակ են դնում ֆիլմի անաչառությունը, քանի որ գումարը տրամադրել են իշխանական շրջանակի մարդիկ, այսինքն՝ ժամանակի թելադրանքով և պաշտոնապես նժդեհական գաղափարախոսություն ընտրած մեծահարուստներ, իսկ ինքը՝ Քեշիշյանը, ևս իշխանական շրջանակների մարդ է, հետևաբար՝ չի կարող ֆիլմում ներկայացնել Նժդեհի մասին ոչ շահեկան, բայց իրական պատմությունները:
Դրվագ, որ թաքցվում է Նժդեհի կյանքից
Ինձ ավելի շատ հենց դա է հետաքրքրում: Նժդեհի կյանքի և գործունեության ամենահետաքրքիր պահերից մեկը նրա՝ Արցախից նահանջն էր 1920թ. գարնանը, մի դրվագ, որը խնամքով թաքցվում է նրա երկրպագու պատմաբանների կողմից: Արդյոք այդ դրվագը, որը չափազանց կարևոր է, տեղ գտե՞լ է ֆիլմում: Եթե այո, ապա ինչպես է այն մեկնվել:
Ինչպես հայտնի է, նախորդ դարի 20-ական թվականների մեր երեք նշանավոր զորավարները՝ Անդրանիկը, Դրոն և Նժդեհը, ամենածանր պահին չեն կարողացել օգնել Արցախին, որը խորհրդայնացվում և դրվում էր Խորհրդային Ադրբեջանի իշխանության տակ:
Դեռ 1918թ. ուշ աշնանը Անդրանիկը, կորուստներ կրելով, կարողացավ ճեղքել քրդերի ու մահմեդականների դիմադրությունը և Գորիսից հասնել Բերձոր (այն ժամանակ՝ Աբդալլար)՝ այնտեղից Շուշիի հայ բնակչությանը օգնելու մտադրությամբ: Սակայն ճանապարհին Անտանտի դաշնակից ուժերը՝ բրիտանացիներն ու ֆրանսիացիները, Անդրանիկից պահանջեցին դադարեցնել գրոհը՝ բացատրելով, որ 1919թ. Փարիզում սպասվում է Խաղաղության վեհաժողով, որտեղ պիտի որոշվեն սահմանների և վիճելի տարածքների հարցերը:
Անդրանիկը ենթարկվեց Դաշնակիցների հորդորին: Ճի՞շտ էր Անդրանիկի կեցվածքը՝ միանշանակ դժվար է ասել: Սակայն փաստ է, որ նա նահանջեց: Պատմաբանը կամ ռեժիսորը, նկարագրելով զորավարի անցած ուղին, իրավունք չունի նրա կյանքի այս դրվագը մոռացության տալ:
Դրոն արեց ավելին: Նա օգնության հասավ արցախցիներին այն օրերին, երբ ատամ կրճտացնող թշնամիներով շրջափակված էր Արարատյան դաշտավայրը: Արցախահայության մի հատված, հիմնականում մանր բուրժուազիան և Շուշիի քաղաքային բնակչությունը, համաձայն էր Ղարաբաղը թողնել խորհրդայնացվող Ադրբեջանի կազմում՝ դա համարելով նոր ջարդերից խուսափելու միակ միջոցը: Ավելի մեծ հատվածը՝ գյուղական բնակչությունը, լսել անգամ չէր ուզում այդ մասին: Իրականությունն այն է, որ բոլշևիկները և ազերի-թուրքերն ու Օսմանյան բանակի մնացորդները կռվում էին արցախահայության դեմ, և Դրոն, Չանախչի գյուղում խորհրդակցելով տեղի զինվորականների հետ, որոշեց նահանջել, քանի որ ուժերն անհավասար էին: Ասում են, որ Դրոն ասել է, թե ինքը չի կրակի ռուս զինվորի վրա: Սա էլ է վիճելի. իրականությունն այն է, որ վերջին հայ նշանավոր զորավարը, որը գլխիկոր ու անսահման տխրությամբ հեռացավ Արցախից, Դրոն էր:
Գարեգին Նժդեհը, որ Կապանի կողմերից իր զինվորներով օգնության էր հասել Հադրութի ժողովրդին, նույնպես նահանջեց՝ այդ նահանջը բացատրելով նրանով, որ իր զինվորները վարուցանք՝ գյուղատնտեսական աշխատանքներ պետք է կատարեն: Ահա հենց այս դրվագն է, որ խնամքով թաքցվում է Գարեգին Նժդեհի՝ սխրանքներով ու հակասություններով լի կյանքից:
Արդյո՞ք այն տեղ է գտել աղմկահարույց ֆիլմում: Մի քանի օր էլ սպասենք:
«Օրակարգ»
Իմ շատ հարգելի հոդվածի հեղինակ: Ես տեղյակ չլինելով տվյալ պատմության
մանրամասնություններին, Ձեզ հետ ոչ մի հարցում չեմ վիճում: Բայց մի՞ թե այսօր
ավելի հրատապ հարց չկա մեկնաբանության, երբ բոլորիս աչքի առջև
վերարտադրվում է,՝ մի հանցավոր, անառակաբարո, կործանարար վարչակարգ: Դուք
համոզվա՞ծ էք, որ մեր երկիրը ևս հինգ տարի կդիմանա նրանց կամայակատարություններին: Այ ինչի մասին պետք է,՝ ասել, խոսել, գոռալ, լացել,
ըմբոստանալ, թույլ չտալ: