Չնայած մարդն իրեն համարում է բոլոր իրերի չափանիշը, հաճախ նաև երևույթների չափանիշը, միևնույն է, տերևաթափը սկսվում է առանց մարդու կամքը հարցնելու: Մարդը հաստատ չգիտի ինչ է մտածում ձուկը իր մասին կամ մտածում է արդյո՞ք: Չիմանալով հանդերձ, սակայն, նա միևնույն է իրեն համարում է ձկների տիրակալ: Միակը, որ ունի ես, իրեն շրջապատող` իր կարծիքով անես աշխարհում:
Ես գիտեմ, որ ճշմարտությունը որոնելը վտանգավոր բան է, բայց միևնույն է դժվար է կանգնեցնել մարդկային հետաքրքրասիրությունը` անհայտի սահմանն անցնելու… Չնայած որ զարմանալի Թումանյանը երազում էր հասնել և միանալ անեսին , երբ ասում էր.
Դու Աստվա˜ծ ես, դու անհու˜ն ես, անանուն ես ու անես: Ուրեմն որտե՞ղ է գտնվում ու ձևավորվում մարդու եսը, և ինչու՞ է Աստված մահկանացուին ներշնչել եսով, երբ ինքը` Աստված, անես է…
Թերևս եսը ձևավորվում է մարդու մարմնում, ցանկություններում կամ անսանձ երևակայության մեջ, որ նրան հրահրում է տիրելու, տիրապետելու, ուրիշներին իրեն ենթակա դարձնելու իր թաքուն, հաճախ չգիտակցված մղումներին:
Տեսնես հիմա որտեղ է, ինչ եզերքներում է թափառում մեր գյուղացի, երևելի իմաստուն Իսոյի Անդրիասի անհանգիստ եսը, որի գերեզմանի հետ կատարվածը իմ մանկության, թերևս ամենամղձավանջային պատկերն է, որ մինչև հիմա էլ այցելում է ինձ հիվանդագին տեսիլքի պես: Երբ նա մահացավ, նրան թաղեցին ժամանակավոր, այսինքն` հող չլցրին դագաղի վրա: Գերեզմանափոսը ծածկեցին տախտակներով, նոր միայն հողով, որպեսզի Ռուսաստանի հեռավոր խորքերում ծառայող նրա թոռնիկը տեղ հասներ, վերջին հրաժեշտը տար իր պապին: Աշնանային զրնգուն օր էր, երբ գյուղի տղամարդիկ թոռնիկի համար բացեցին պապի գերեզմանը: Մենք, երեխաներին հատուկ հետաքրքրասիրությամբ, խցկվեցինք մեծերի արանքներում, որ տեսնենք, թե ինչպես են բացում դագաղը: Բայց առաջին պահին ոչ ոք չհասցրեց տեսնել մահացածի դեմքը: Հաստատ պապի դեմքը չտեսավ նաև լացող զինվոր թոռնիկը, քանի որ տեղի ունեցավ աներևակայելի մի բան. բացված դագաղից միանգամից դուրս հորդեցին հազարավոր սև գլխով, սրճագույն թիթեռներ և մի պահ ամպի պես կախվելով հավաքվածների գլխին` անմիջապես էլ անշնչացած թափվեցին գետին:
Ի՞նչ էր դա, մինչև հիմա էլ չգիտեմ, գուցե այդ տարաշխարհիկ թիթեռների մեջ էր մահացածի եսը, որոնք սակայն նույնպես հող դարձան: Եվ հիմա, վերհիշելով այդ սարսռեցնող տեսարանը, մտածում եմ, որ թերևս եսի գոյատևը միաժամանակն է, ինչպես և անգոյի գոյատևը` անեսը:
ՄԵՐՈՒԺԱՆ ՏԵՐ-ԳՈՒԼԱՆՅԱՆ
