Չնայած, որ Հայոց Ցեղասպանության 100-րդ տարելիցը արագաբար մոտենում է, այս թեման, ցավալի է, բայց կարծես թե վրիպել է հասարակության տեսադաշտից և բավական քննարկման առիթ չի դառնում: Հայտնի է, որ ստեղծվել է տարելիցին նվիրված պետական հանձնաժողով, որը սեպտեմբերի 20-ին գումարեց իր II նիստը, և որը նախագահում է Սերժ Սարգսյանը, իսկ քարտուղարությունը վերստանձնել է Ցեղասպանության թանգարանի տնօրենը:
Գիտենք նաև, որ այսօր աշխատանքներ են կատարվել այլ երկրներում տեղական հանձնաժողովներ ստեղծելու կապակցությամբ, նախապատրաստվում է կայքի ստեղծում 7 լեզուներով, ինչպես նաև` փորձագիտական խմբի ձևավորում, որը կգործի հանձնաժողովին կից: Սակայն, դեռևս ամբողջովին հայտնի չէ թե հանձնաժողովը ի՞նչ է ուզում անել, ինչպիսի՞ ռազմավարություն է որդեգրել և ընդհանրապես, շատ քիչ քննարկում կա թե, իրապես, ի՞նչ է պետք անել, այդ թվում նաև լրատվական դաշտում: Հայտնի չէ նաև, թե ինչ ֆինանսավորում կա, կամ հարկավոր է լինելու բոլոր ծրագրերը իրականացնելու համար, և արդյոք արվում են համապատասխան քայլեր` ապահովելու համար անհրաժեշտ ֆինանսավորումը:
Մենք կփորձենք տալ մեր պատկերացումները, թե ինչ է պետք անել, ոչ միայն պետության, այլ նաև բոլորիս կողմից, ում այս հարցը հետաքրքրում է և հուզում` հուսալով, որ այն կդրդի որոշակի քննարկումների և առաջարկների: Առաջարկում ենք լուրջ աշխատանք երեք հիմնական և միմանց հետ փոխկապակցված ուղղություններով, որոնք հետևյալն են`
- Համահայկական քարոզարշավ՝ հավերժացնելու համար անհայտ պատմություններ:
Գրեթե, բոլորիս ընտանիքներում կան շատ տխուր և հուզիչ պատմություններ` թե ինչպես մեր պապի հայրը կամ մայրը կամ նրանց զավակները դարձել են զոհ կամ հրաշքով փրկվել են կոտորածից, կամ ինչպես են տեղահան արվել ու հայտնվել ինչ-որ մի երկրում: Այդ պատմությունները փոխանցվել են մեզ մեր տատերից ու պապերից, մեր ծնողներից, որոշ դեպքերում նաև ընտանեկան ֆոտոալբոմներով, բայց շատերս արդեն մոռանում ենք այդ պատմությունները: Եթե չենք սխալվում, առանձին փորձեր արվել են հավաքելու տարբեր պատմություններ Մեծ եղեռնից, բայց այդ ջանքերը երբեք համահայկական բնույթ չեն ունեցել ու լայն, ամբողջ աշխարհով չեն լուսաբանվել: Անհատական պատմությունների կատալոգը շատ կարևոր դեր կարող է խաղալ ոչ միայն պատմությունը պահպանելու տեսակետից, այլ` նաև հասցնելու այդ պատմությունները ամբողջ աշխարհին, տեղադրելով դրանք շատ մատչելի կայքում ու հիշեցնելով մեզ և ուրիշներին մեր պատմությունն ու նրա էջերը, հիշեցնելով մեր նախնիներին և ինչու չէ` մտորելու ներկայի և ապագայի մասին:
Կարդացեք նաև
2. Ստեղծել փաստերի արխիվ` մատչելի տարբեր լեզուներով, հիմնականում` հայերեն, թուրքերեն, ռուսերեն, անգլերեն, գերմաներեն, ֆրանսերեն, իսպաներեն: Սա վերաբերում է ինչպես հին ու հայտնի փաստերին, այնպես` նաև նորերին, որոնք դեռ պետք է բացահայտվեն: Զարմանալի է, որ մինչև օրս չկա մի կայք, որտեղ կարելի է գտնել բոլոր փաստերը: Ցեղասպանության թանգարանի կայքում, իհարկե, կան տարբեր լեզուներով փաստաթղթերի նմուշներ` թարգմանված և առանց բնօրինակի: Կարծում եմ, որ փաստաթղթերի այդ հավաքածուն ամբողջական չէ, քանի որ նրանց քանակը մնում է շատ քիչ: Օրինակ` գերմաներենից թարգմանված է ընդամենը 4 փաստաթուղթ:
Հաշվի առնելով վերջին 10 տարում ամբողջ աշխարհով մեկ տեղեկատվության ազատության կտրուկ աճը և արխիվների մատչելիությունը` հարկավոր է ստեղծել նոր նախաձեռնություն, որն ուղղված կլինի նոր արխիվային նյութեր և փաստաթղթեր հավաքելուն: Այս ամենը կարելի է տեղադրել առաջին կետում նշված կայքում` թե թարգմանությունները, և թե բնօրինակները: Նոր փաստերը հավաքելու դեպքում, կարելի է կազմակերպել բարձր գիտական և ներկայացուցչական մակարդակի միջազգային գիտաժողով` հրավիրելով աշխարհի տարբեր մասերից պատմաբաններ, տարբեր գիտությունների կարկառուն ներկայացուցիչներ, քաղաքական գործիչներ` հետապնդելով մի նպատակ` ևս մեկ անգամ բարձր ամբիոնից խոսել մարդկության պատմության ամենածանր հանցագործություներից մեկի մասին, ցույց տալ աշխարհին և Թուրքիային իր սեփական պատմության ցավոտ և արյունալի էջերն ու ստիպել, ճնշել՝ ընդունելու Ցեղասպանությունը:
3. Նախատեսել տարբեր միջոցառումների շղթա աշխարհի տարբեր կենտրոններում, և հատկապես Թուրքիայում, եթե, իհարկե, հնարավոր է գտնել աջակիցներ: Վերը նշված հին ու նոր նյութերը կարող են լավ հիմք հանդիսանալ այդ միջոցառումների համար և նպաստել Ցեղասպանության էլ ավելի լայն լուսաբանմանը: Կարծում ենք, որ չպետք է կենտրոնանալ միայն ցուցահանդեսների վրա: Անհրաժեշտ են նոր և բարձրորակ ֆիլմերի շարք և որոշ հին ֆիլմերի ցուցադրում, համերգներ, նոր գրքերի և հետազոտությունների մեծաքանակ հրատարակումներ: Ցանկալի կլիներ և ազդեցիկ, օրինակ` նախաձեռնել հանրաճանաչ դերասանների մասնակցությամբ գոնե մի քանի ֆիլմի նկարահանում, որոնք աշխարհով մեկ կցուցադրվեին` միաժամանակ մասնակցելով ամենահեղինակավոր և հանրահայտ կինոփառատոներին:
Բնականաբար, միջոցառումները դժվար թե ստիպեն Թուրքիային փոխել իր դիրքորոշումը, այնուամենայնիվ, եթե դրանք լինեն լավ կազմակերպված, մենք, գուցե, կտեսնենք նոր և ուժեղ ալիք` ուղղված Ցեղասպանության լայն ճանաչմանը: Հատկապես, ցանկալի կլիներ, որ նման նախաձեռնությունը կարողանար հասցնել այս պատմությունները և փաստերը Թուրքիայի երիտասարդությանը:
Առաջարկում ենք նաև և մեծ հույսով կոչ անում, օգտագործել այս պատմական պահը և փորձել վերաիմաստավորել մեր պատմությունն ու Մեծ Եղեռնի 100-ամյա տարելիցը` առաջիկա 100 տարվա տեսակետից: Խնդրում ենք, զերծ մնալ ողբերգական հիշողությունը օգտագործելու ինչ-որ շահերի կամ փոքր նպատակների համար: Չփորձել շահարկել Հայաստանի ժողովրդի և Սփյուռքի հիշողությունն ու զգացմունքները: Հարկավոր է մտածել, թե ինչպես կարող է այս մի պահը դառնալ առիթ` մտածել հայ ազգի համախմբման, արժանապատիվ ապագա, բարեկեցիկ պետություն ու առողջ հասարակություն ունենալու և աշխարհի կայացած պետությունների կողքին հպարտ կանգնելու մասին: Եթե Մեծ Եղեռնը և դրա ճանաչումը դարձել է հայի ինքնության դրսևորումներից մեկը, ապա հիմա ժամանակն է վերաիմաստավորել ինքնության գաղափարը և փորձել ձևավորել մի ամուր առանցք, որ կդառնա Հայ ազգի և պետության, Հայաստանի և Սփյուռքի միասնության համար իրական և անվերադարձ հնարավորություն:
Սույն մտքերը միահամուռ ուժերով կազմեցին աշխարհի տարբեր մասերում ապրող մի խումբ երևանցիներ`
Երվանդ Շիրինյան
Դավիթ Ամիրյան
Դավիթ Ասատրյան
Հովսեփ Ավագյան
Սարգիս Մնոյան
Լևոն Հովսեփյան
Գևորգ Սարգսյան
Ելիզավետա Շիրինյան
Ստեփան Գալստյան
Լևոն Քոչարյան
