Հարցազրույց ԱԺ նախկին նախագահ Տիգրան Թորոսյանի հետ
– Ինչպե՞ս եք գնահատում Ռամիլ Սաֆարովի արտահանձնման, դրա արդյունքում տեղի ունեցած իրադարձությունների հետևանքով ստեղծված իրավիճակը: Ձեր կարծիքով` համարժե՞ք էին արդյոք Հայաստանի արձագանքները կատարվածին:
– ԼՂ հակամարտության կարգավորման գործընթացի տևական ճգնաժամի պայմաններում, ինչի մասին «168 ժամի» էջերում առիթ ունեցել եմ գրելու, այդ իրադարձությունը լուրջ խթան դարձավ թե ներքին, թե միջազգային ասպարեզներում հակամարտությանը կրկին անդրադառնալու համար: Ավելին, քանի որ խնդրի առանձնահատկությունը ենթադրում է առնչություններ հակամարտության կարգավորման տարբեր բաղադրիչների` քաղաքական, իրավական, քարոզչական, պատմական և այլն, գործընթացի վրա, այդ իրադարձության և արձագանքների հետևանքները գնահատելը շատ վաղ է:
Հիմնական աշխատանքները դեռևս առջևում են: Սակայն, իհարկե, կարելի է գնահատել անմիջական արձագանքները: Այդ առումով բողոքի գործողությունները տարբեր երկրներում կարևոր նշանակություն ունեցան` ուշադրություն հրավիրելով կատարվածի վրա, սակայն ԱԺ քննարկումը և հայտարարության ընդունումն ընդհանուր առմամբ հիշեցրեց խորհրդային ժամանակները` հոխորտանք, անհասցե ցասում և դիմում աշխարհի խորհրդարաններին, թեև ակնհայտ է, որ որևէ մեկը դրան չի արձագանքելու:
Կարդացեք նաև
Մինչդեռ դա լավ առիթ էր ղարաբաղյան խնդրի կարգավորմանն անդրադառնալու, գործնական քննարկումներ անելու և առաջարկություններ մշակելու համար: Ավելին, ԱԺ-ն իրավունք չուներ չանդրադառնալու 2008թ. ապրիլին խնդրի կարգավորման վերաբերյալ իր ընդունած հայտարարությամբ արված առաջարկությունների կատարմանը:
– Իսկ ի՞նչ եք կարծում` արդարացվա՞ծ էր արդյոք ՀՀ-ի կողմից Հունգարիայի հետ դիվանագիտական հարաբերությունները կասեցնելու քայլը:
– Կարծում եմ` այո: Իհարկե, ձևականորեն, Հունգարիայի իշխանությունները որևէ իրավական նորմ չեն խախտել և իրենք չեն ընդունել ծանր հանցագործություն կատարածին և ըստ դատավճռի` առնվազն 20 տարի ներման իրավունք չունեցողին այդ իրավունքը շնորհելու որոշումը: Սակայն ակնհայտ է, որ նրանք չէին կարող չիմանալ Ադրբեջանում տիրող իրավիճակը, վերաբերմունքը հանցագործի նկատմամբ: Ի վերջո, քնած մարդուն միայն իր ազգային պատկանելության համար սպանած ճիվաղին հերոսացնելու քայլերն Ադրբեջանը վաղուց էր սկսել:
Հունգարիայի կառավարությունը չէր կարող չիմանալ Ադրբեջանի իշխանությունների բնույթը` Ալիևն ու իր կլանը մեկ անգամ չէ, որ կոպտորեն խախտել են ներքին օրենսդրության ու միջազգային պայմանագրերի, այդ թվում` և ՄԱԿ կանոնադրության նորմերը: Հետևաբար Բուդապեշտում հասկանում էին, որ արտահանձնման դեպքում իրենք նպաստում են մարդկության դեմ կատարվող ամենածանր հանցագործունեություններից մեկի` պետական մակարդակով ռասիզմի քարոզչության, խրախուսման և իրականացման գործողություններին Ադրբեջանում:
Ակնհայտ է, որ հանցագործության կատարմանը նպաստելը մեղսակցություն է: Ադրբեջանի արդարադատության փոխնախարարի` ներում չշնորհելու խոստման վերաբերյալ նամակի հրապարակումը չի կարող արդարացում լինել, քանի որ կան բազմաթիվ փաստեր շատ ավելի բարձր մակարդակով Ադրբեջանի ուխտադրժության վերաբերյալ: Ճիշտ հակառակը, նման նամակի առկայությունը վկայում է, որ Բուդապեշտում տեղյակ էին նման վտանգի մասին և փորձել են իրենց ապահովագրել: Հունգարիայի իշխանությունները ևս մեկ կոպիտ սխալ են թույլ տվել, հավանաբար ենթադրելով, որ մի քանի օրում արձագանքը կմարի, և իրենք հանգիստ կվայելեն գործարքի արդյունքները:
Թե Հունգարիայի ԱԳ նախարարի նամակը ՀՀ ԱԳ նախարարին, թե այդ գերատեսչության դիմումը Շվեյցարիայի ԱԳՆ-ին` Հայաստանի հետ առաջացած կնճիռը հարթելու հարցում միջնորդություն ստանձնելու վերաբերյալ, վկայում են, որ Հայաստանի քայլը համարժեք էր, և Բուդապեշտը փորձում է հաշտեցման եզրեր որոնել և դուրս գալ անպատվաբեր իրավիճակից: Իհարկե, վաղ թե ուշ հարաբերությունները կվերականգնվեն, սակայն շատ կարևոր է, որ Հայաստանն առավել արդյունավետորեն օգտագործի ստեղծված իրավիճակը:
– Տեղի ունեցածից հետո գնահատականներ հնչեցին, թե հայկական դիվանագիտությունը կարող է շահեկանորեն օգտագործել Սաֆարովի գործը` ԼՂ հակամարտության բանակցություններում: Կիսո՞ւմ եք այդ գնահատականները:
– Ինչպես արդեն նշեցի, հիմնական անելիքներն առջևում են: Կատարվածը Ի. Ալիևի թերևս ամենակոպիտ սխալն էր ղարաբաղյան խնդրի կարգավորման հարցում: Պետական ամենաբարձր մակարդակով ռասիզմի խրախուսումը ծանր մեղադրանք է ցանկացած երկրի համար, և այն կարող է անշրջելի բարդությունների հանգեցնել, Ադրբեջանի համար: Սակայն դա հնարավոր է միայն ամենօրյա լայնածավալ անդրկուլիսյան աշխատանքի դեպքում, որը նպատակ պետք է ունենա կատարվածը փաստաթղթային արձանագրումների վերածելու տարբեր միջազգային կազմակերպություններում:
Ընդ որում, խոսքը բացարձակապես առանձին անհատների ելույթների կամ հայտարարությունների մասին չէ, որոնք որևէ արժեք չունեն խնդրի կարգավորման տեսակետից, այլ այդ կազմակերպությունների ընդունած պաշտոնական փաստաթղթերի: Իհարկե, այդպիսի աշխատանքը կարող է հաջողությամբ պսակվել, եթե առկա է շարունակական աշխատանք` հիմքեր ստեղծելով նման իրադարձությունների օգտագործման համար: Իհարկե, դա անելը չափազանց բարդ է, թեև կան օրինակներ, որոնք վկայում են, որ անհնարին չէ:
Ընդ որում, բարդությունը կապված չէ այն բանի հետ, որ Ադրբեջանը մեծ գումարներ է ծախսում ԼՂ խնդրի լուծման նպատակով, այլ, որ պահանջվում է լուրջ շարունակական մասնագիտական աշխատանքի կազմակերպում ու իրականացում: Ավելին, նման աշխատանքի բացակայության դեպքում անգամ այսպիսի աղաղակող իրադարձությունը ոչ միայն չի ունենա անհրաժեշտ ազդեցություն կարգավորման գործընթացի վրա, այլև ժամանակի ընթացքում կարող է այն աստիճան աղավաղվել, որ օգտագործվի հակառակ ուղղությամբ:
Ժամանակին այդպիսի աշխատանքի անտեսման պատճառով է, որ այսօր հաճախ օտարների ընկալումները մեծապես աղավաղված են հակամարտության գնահատման տեսակետից էական նշանակություն ունեցող մի շարք հարցերում` ով է սկսել պատերազմն` այն հակադրելով խաղաղ, իրավական գործողությունների, ինչու և ինչպես է պատերազմը դուրս եկել ԼՂԻՄ-ի սահմաններից, ինչ է տեղի ունեցել Սումգայիթում և Բաքվում, երբ և ինչ պայմաններում է անցկացվել անկախության հանրաքվեն, և այլն: Հետևաբար, Սաֆարովի արտահանձնումը դեռևս միայն մեծ հնարավորություն է ստեղծել կարգավորման գործընթացում շատ կարևոր շեշտադրումներ ավելացնելու համար: Թե ինչպես կօգտագործվի այդ հնարավորությունը, ցույց կտան ժամանակը և արդյունքները:
– Իսկ ինչպե՞ս եք վերաբերվում ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ձևաչափով ընթացող բանակցությունները բոյկոտելու, ՀՀ-ի կողմից Լեռնային Ղարաբաղի անկախությունը ճանաչելու մասին կոչերին:
– Իհարկե, Մինսկի խմբի համանախագահների աշխատանքում կարելի է և անհրաժեշտ է մատնանշել լուրջ թերություններ, ինչը փորձել եմ անել մի շարք հոդվածներում: Սակայն, միաժամանակ, ակնհայտ է, որ միջնորդներին պետք է ստիպել, որ նրանք գործեն արդյունավետորեն, քանի որ նրանք հաճախ փորձում են նաև առաջ մղել իրենց երկրների շահերը: Հայաստանը չի կարող և չպետք է անվերապահ դրական վերաբերմունք ունենա միջնորդների նկատմամբ:
Ոչ միայն այն պատճառով, որ նրանց դիրքորոշումը երբեմն լղոզված է ու հակասում է բանակցային փաստաթղթի սկզբունքներին: Բանակցությունների տեսությունում կա մի կանոն, ըստ որի, երբ կողմերից մեկը մշտապես գոհ է և պատրաստակամ զիջումների, շատ հաճախ զիջումների զգալի մասը հենց այդ կողմի հաշվին է արվում: Հետևաբար` մենք առաջին հերթին պետք է ճշտենք միջնորդների հետ հարաբերությունները կառուցելու մեր մոտեցումները:
Սակայն բոլորովին այլ հարց է բանակցություններից դուրս գալը: Ցավոք, ՀՀ-ում շատ հաճախ, քաղաքական գործիչների և «քաղաքագետների» ճնշող մեծամասնությունն անում է բացարձակապես չհիմնավորված, մերկապարանոց «առաջարկություններ»: Պատահական չէ, որ բանակցությունները բոյկոտելու կոչ անողներն իրենց նեղություն չեն տալիս մատնանշելու, թե դրանից հետո ինչ պետք է անել խնդրի կարգավորման ուղղությամբ: Հայաստանը ոչ Ռուսաստանն է, ոչ էլ Միացյալ Նահանգները, որ գործի ուժի դիրքերից:
Ավելին, լուրջ վերաբերմունքի դեպքում դժվար չէ հասկանալ, որ Ադրբեջանի փորձերը` խնդրի կարգավորման գործընթացն այլ հարթություն տեղափոխելու ուղղությամբ, առաջին հերթին նպատակ ունեն պարզապես ազատվելու «Մադրիդյան սկզբունքների» թակարդից, որի մեջ անիմաստ ինքնավստահության և տգիտության պատճառով հայտնվել է Ալիևը: Այդ փաստաթղթի հիմքում միջազգային իրավունքի երեք նորմեր են, այդ թվում` ինքնորոշման իրավունքը, ինչը մեծ դժվարությամբ, բայց տանում է դեպի ԼՂ-ի անկախություն:
Ու քանի դեռ բանակցային փաստաթղթի հիմքում այդ սկզբունքներն են, Ադրբեջանն ամեն ջանք գործադրելու է բանակցային այս փուլն ավարտելու և նոր նախագծի անցնելու համար: Հայկական կողմերի անելիքը ճիշտ հակառակն է` սկզբունքները պահպանել բանակցությունների հիմքում: Այլ բան է, որ Հայաստանը հենց բանակցությունների հիմքում գտնվող ինքնորոշման իրավունքն օգտագործելով վճռականորեն պետք է պահանջի այդ իրավունքը կրող ԼՂՀ-ի ներկայացուցչի մասնակցությունը բանակցություններին` օգտագործելով նաև վերջին իրադարձությունները:
Այսինքն, Հայաստանը ոչ թե պետք է իրականացնի Ադրբեջանի երազանքը` բանակցություններից հեռանալով արխիվ ուղարկի բանակցային նախագիծը, որի հիմքում ինքնորոշման իրավունքն է, այլ ամեն ջանք գործադրի, որ ԼՂ-ն մասնակցի բանակցություններին: Ինչ վերաբերում է ԼՂՀ անկախության ճանաչմանը, ապա այս հարցը պահանջում է ավելի նուրբ մոտեցում: Ակնհայտ է, որ Հայաստանի ճանաչումը միայն մեկ օղակն է միջազգային ճանաչման ճանապարհին, որի ապահովումը մեր գերխնդիրն է: Այդ գերխնդրի հստակ պատկերացումն ու մշակումն է, որ կարող է ցույց տալ, թե երբ պետք է անել այդ քայլը` գերխնդրի տեսակետից առավել արդյունավետություն ապահովելու համար: Մեկ քայլ պարունակող «առաջարկություններ» անելը նման բարդ խնդրի դեպքում կամ միամտություն է, կամ պարզունակ քաղաքական շահարկում:
«168 ԺԱՄ»
