Հատված` օգոստոսի 11-ին «Նուվել դ’Արմենի» ամսագրին տված Ռուբեն Հայրապետյանի հարցազրույցից
– Հունիսի 17-ի այդ օրը Դուք ինչպե՞ս իմացաք լուրը (խոսքը` «Հարսնաքար» ռեստորանում տեղի ունեցած միջադեպի մասին է) :
– Տնօրենն ինձ զանգեց: Այդ օրը և ռեստորանն էր աշխատում… երկու տեղ հարսանիք կար: Մենեջերը հարսանիքի տեղից իջնում է, իմանում է, որ կռիվ է եղել, ու զանգում է ինձ:
– Իսկ Դուք Ձեր տա՞նն էիք:
Կարդացեք նաև
– Այո:
– Եվ ի՞նչ արեցիք:
– Ավելին չեմ կարող ասել, որովհետև նախաքննությունը դեռ ընթացքի մեջ է:
– Գոնե միանգամից գնացի՞ք այնտեղ:
– Ինձ ուշադիր լսեք: Ես էլ ոչինչ չեմ ավելացնի, որովհետև դա կդիտվի որպես քննությանը խանգարելու փորձ: Պետք է հաշվի առնել, որ նախաքննության գաղտնիության խնդիր կա:
– Ամեն դեպքում պնդում եք, որ այնտեղ չեք եղել:
– Իրականում Աստծուն կաղաչեի այդ պահին այնտեղ եղած լինել: Այդ օրվա համար Աստծուն միայն մի բան կխնդրեի, որ նախապես տեղյակ լինեի, թե ինչ է կատարվելու կամ էլ տեղում լինեի: Եթե ես նախապես իմանայի կամ եթե ես տեղում լինեի, նման բան չէր լինի: Եթե ես իմանայի, որ այդտեղ կոնֆլիկտ կա, մարդիկ իրենց վատ են պահում, այս դեպքը չէր լինի: Աստծուն միայն դա կխնդրեի՝ որ ես իմանայի:
– Մարդիկ կասկած են հայտնել, թե առանց Ձեր հավանության, Ձեր աշխատակիցներն իրենց նման բան թույլ չէին տա: Ասում են, թե Ձեզ զանգել են, ասել եք` «սատկացրեք»:
– Դրանք սուտ հերյուրանքներ են: Ամենածիծաղելին այն է, որ անգիր գիտեմ այդ վեցին և թե կռիվն ով է սարքել… վարորդը, որն իր կյանքում կռիվ արած չկա: Ու ինձ համար անհասկանալի է… Զավեշտի հասնող բաներ եմ մտածում … որ նրան կաշառել են: …Այդպիսի բան չկա, չի կարող լինել… Այ այդպիսի բաներ էի մտածում:
– Այսինքն` մտածում էիք՝ Ձեզ ծուղակը գցելու համա՞ր…
– Այո, նման մի բան… որովհետև կռիվը սկսվել է այն մարդուց, ով ամբողջ կյանքում հավի պես է ապրել… վարորդը, ընդամենը վարորդը:
– Ո՞ւմ վարորդը:
– Ռեստորանի մենեջերի… որ գնում են, ապրանք են առնում… վարորդը, ով իր կյանքում կռիվ չի արել:
– Ձեր կարծիքով, այն վեց հոգին, որոնք հիմա ձերբակալված են, իրական մեղավորնե՞րն են:
– Թույլ տվեք ձեզ չպատասխանել, որովհետև քննությունը դեռ ավարտված չէ: Հենց որ գործը հանձնեն դատարան, ես պատրաստ եմ ձեզ հետ մանրամասնորեն քննարկել այս գործը, որքան որ ցանկանաք… հիմնավորումներով: Հավատացեք ինձ, ես մի տղա ունեմ : Ես տղայիս արևով եմ երդվում, որ եթե ես տեղյակ եմ եղել… Ձայնագրելու համար չեմ ասում… Կարող եմ ասել, որ իմ բոլոր հեռախոսազրույցներն ուսումնասիրվել են: Լևոնական պատգամավորները նույնիսկ պահանջեցին… Իմ հեռախոսազրույցների ուսումնասիրությունը չապացուցեց, թե ես տեղյակ եմ եղել: Դրա համար էլ ձայնները կտրել են և արդեն ուրիշ բաներով են զբաղված: Դուք տեսաք, նախանցյալ օրն ասացին, որ այս ամենը Ռուբեն Հայրապետյանի դեմ չէ : Մարդիկ արդեն բացեիբաց կանգնում` ասում են: … Ոտնձգություն են անում իմ տան, իմ ընտանիքի հանդեպ: Համարենք, թե ես մեղավոր եմ, թե ես վատն եմ, շատ վատն եմ: Իմ երեխաներն ինչո՞ւ պիտի պատասխան տան դրա համար (նա ակնարկում է օգոստոսի յոթի երթը, որը հասել և կանգ է առել Ավանում իր տան առջև) :
– Լավ : Այդ դեպքից հետո Ձեր հայրը կամ, չգիտեմ, տնօրենը …
– Դուք արդեն հարցաքննում եք ինձ:
– Հիմա հավաքույթ կա՞ ռեստորանում:
– Իհարկե` ոչ, փակ է:
– Դեպքից հետո ռեստորանն այլևս չի՞ աշխատում:
– Իհարկե` ոչ:
– Նաև շատ խոսեցին այն մասին, որ Ավետյանի մահից երկու օր հետո դուք Սերժ Սարգսյանի հետ գնացել եք Ուկրաինա: Ճի՞շտ է, թե՞ չէ:
– Իհարկե` ոչ: Ձեզ ավելին ասեմ. ես չեմ կարողանում նույնիսկ տնից դուրս գալ, մարդկանց աչքերի մեջ նայել: Ես ամաչում եմ մարդկանց հետ շփվել, որովհետև անմեղ դիակ են բերել…
– Այսինքն` դուք Ուկրաինա չե՞ք գնացել, ինչպես որ ասում էին:
– Իհարկե` ոչ:
– Իսկ Սերժ Սարգսյա՞նը:
– Սերժ Սարգսյանը գնացել է՝ պաշտոնապես: Ես նույնիսկ հրաժարվեցի իմ բոլոր գործուղումներից, որովհետև տնից դուրս չէի գալիս:
– Իմիջիայլոց, Դուք զոհվածի ընտանիքի հետ կապ հաստատե՞լ եք:
– Ո՞ւմ ընտանիքի:
– Մահացածի:
– Ինչո՞ւ պիտի անեի դա: Թող դա անի նա, ով կապ ունի նրա մահվան հետ: Ես ի՞նչ կապ ունեմ այդ տղայի մահվան հետ, որ կապ հաստատեմ նրա ընտանիքի հետ: Ով որ արել է դա, թող նա էլ կապ հաստատի: Մի քանի սրիկա արել է դա, թող իրենք էլ պատասխան տան:
– Դուք ազդեցություն բանեցրե՞լ եք քննչական խմբի վրա, որպեսզի մի քանի օրով երկարացվի տուժողների փաստաբաններին հատկացված ժամանակը, որպեսզի նրանք կարողանան ծանոթանալ քրեական գործին: Նախապես մեկ–երկու օր էր նախատեսված դրա համար:
– Ոչ: Անկեղծ ասած, ես նույնիսկ տեղյակ չէի: Գիտե՞ք, եթե ես հրաժարվել եմ իմ մանդատից, հենց դրա համար է, որ ինձ չմեղադրեն սրա կամ նրա վրա ճնշում բանեցնելու համար:
– Չէ, ես լավ իմաստով էի հարցնում:
– Ազնվորեն՝ տեղյակ չեմ:
– «Հարսնաքարի» այս դեպքը շատ է հիշեցնում «Առագաստ» սրճարանի դեպքը, որը Պողոս Պողոսյանի մահվան պատճառ դարձավ 2001-ի դեկտեմբերի 24-ի լույս 25-իգիշերը:
– Ինչո՞վ է նման: Ընդհանրապես նման չէ:
– Ինչո՞ւ: Ուզում եք ասել, որ այն ժամանակ իրոք թիկնապահներ էին ծեծողները, իսկ հիմա թիկնապահներ չե՞ն:
– Ոչ, ես էդպիսի բան չէի ասի:
– Այն ժամանակ ամբարտավանության պատմություն էր՝ « Բարև, Ռոբ», և մարդուն ջարդում են, այս անգամ էլ ես այդպես հասկացա, որ ամբարտավանության ինչ–որ պատմություն է, միգուցե… չգիտեմ… ինչ–որ կեցվածքի… Դա է՞լ չէ:
– Դուք խոսում եք՝ հիմնվելով նրա վրա, ինչ լսել եք, բայց ի տարբերություն ձեզ, ես եղել եմ այնտեղ: «Առագաստի» դեպքի օրը ես այնտեղ էի: Ես Պողոսյանից երկու մետր հեռու էի նստած՝ հարևան սեղանին:
– Նրան ճանաչո՞ւմ էիք:
– Ոչ: Չորս հոգով նստած էինք կողքի սեղանի շուրջ՝ ես, լրագրող Սաթիկ Սեյրանյանը: Ամեն ինչ իմ աչքի առաջ եղավ: Ես չեմ ուզում դրա մասին խոսել կամ էլ որևէ զուգահեռ անցկացնել ներկայիս դեպքի հետ: Ընդամենը ուզում եմ ասել, որ այս երկու դեպքերի միջև նմանություն չկա: Երկուսն էլ հրեշավոր դեպքեր են: Բայց դրանց դրդապատճառները լրիվ տարբեր են, և այդ երկու դեպքերն իրար բոլորովին նման չեն:
– Ենթադրենք, թե այդ երկու դեպքերն իրար հետ որևէ առնչություն չունեն,այնուամենայնիվ, պիտի արձանագրենք, որ տասը տարվա տարբերությամբ երկու մարդ է վայրենաբար սպանվել առանց որևէ պատճառի: Դա ինչ–որ շեղման մասին չի՞ վկայում :
– Ասեմ ձեզ. սարսափելի, աններելի բան է տեղի ունեցել, որի համար մեծ ցավ եմ ապրել ու մինչ օրս էլ չգիտեմ՝ ինչ անել: Ես չեմ փորձում արդարանալ ժողովրդի առաջ: Կարող եմ նույնիսկ ասել, որ այսօր առաջին անգամն է, որ լրագրողի հետ խոսում եմ դրա մասին: Ես մինչ այժմ լռել եմ, որովհետև սարսափելի դեպք է տեղի ունեցել, որը դիտավորյալ կերպով քաղաքականացրել են և արհեստականորեն կապել իմ անձի հետ՝ այն աստիճան, որ ինձ ուղղակիորեն մեղադրել են սպանության համար, ինչն անընդունելի է, երբ արվում է առանց գործը քննելու և բոլոր հանգամանքները պարզելու: «Անմեղության կանխավարկած» հասկացողություն գոյություն ունի: Մի քանի սրիկա, ստոր մարդիկ իրենց քննիչի, դատախազի, դատավորի տեղ դրեցին ու մի օրվա ընթացքում ինձ դատապարտեցին: Նման բան Ստալինի կամ Հիտլերի ժամանակներում էին անում: Տեղնուտեղը որոշում էին ու մարդուն մեղադրանք էին առաջադրում: Քննությունը կավարտվի, ազգային ժողովը կսկսի իր գործունեությունը, ես իրավունք ունեմ հենց առաջին օրը ելույթ ունենալու. այդ ժամանակ ես կխոսեմ ու ամեն ինչ կասեմ: Այո, ես գտնում եմ, որ շատ վատ բան է տեղի ունեցել, որ կատարվել է անթույլատրելի արարք, որ մեր երկրում կա մարդկանց մի խումբ, որոնց թվում է, թե իրենք անպատժելի են: Բայց ես այդ խմբին չեմ պատկանում և չեմ էլ ցանկանում պատկանել: Փառք Աստծո, մեր նախագահը նույնիսկ իր մտերիմների համար անպատժելիություն չի հանդուրժում, կարող եմ հավատացնել ձեզ: Անհնար է, որ ես մի մազաչափ մեղք ունենայի ու հիմա ձեզ հետ զրուցելիս լինեի: Եթե ես այս գործում մի մազաչափ մեղք ունենայի, նախագահն ինձ արդեն ձերբակալած կլիներ: Հաստատ համոզված եղեք: Գիտե՞ք ինչ, փորձում են մեր երկրի վրա ցեխ շպրտել, բայց այդպես չէ: Ես ընդունում եմ, որ վատ բաներ կան, բայց ոչ անպատժելիություն: Այսօր ցանկացածը, ով մեղավոր է, պատժվում է: Այո, երկրում վատ մթնոլորտ կա, իրար չներելու, իրար չհանդուրժելու մթնոլորտ, բայց անպատժելիություն չկա: Նման բան չկա: Համոզված եղեք, որ մեղավորը պատասխան է տալու:
– Գուցե այս անգամ այդպես լինի, իսկ մինչև հիմա՞:
– Ոչ : Կարող ենք ասել, որ այս դեպքից առաջ էլ մեղավորները պատժվել են: Ու հետո էլ այդպես կլինի: Քանի դեռ Սերժ Սարգսյանը հանրապետության նախագահ է, այդպես կլինի:
– Եթե որոշ հեռավորությունից նայենք իրադարձություններին, Ձեզ չի՞ թվում, որ Քոչարյանի նախագահությունից ի վեր երկիրը մի ուրիշ ուղով է գնացել :
– Ինչ-որ առումով համաձայն եմ ձեզ հետ: Վերջին տասնհինգ տարիների ընթացքում իրոք շատ անարդարություններ են եղել: Բայց եթե խորը ուսումնասիրենք Սերժ Սարգսյանի նախագահության տարիները, կտեսնենք, որ անպատժելիություն չկա:
– Ուզում եք ասել, որ Սերժ Սարգսյանը Քոչարյանի գործի շարունակողը չէ՞:
– Ոչ : Սերժ Սարգսյանն ինքն իր գործի շարունակողն է: Նա թույլ չի տա, որ իր կուսակցությունից ինչ-որ մեկն անպատիժ մնա: Ես համոզված եմ դրանում, ես դա երաշխավորում եմ և գլուխս կդնեմ ասածիս համար :
Գոռում են՝ «Նեմեց, մարդասպան» : Ինչո՞ւ է գոռում… «Քննիչ» է, էնտեղ է եղել… «Տեսել է» : Ինչո՞ւ է գոռում՝ «մարդասպան»: Նրանք ո՞վ են, իրավունք ունե՞ն գոռալու: Ես Հայաստանի քաղաքացի եմ : Ես էլ իրավունք ունեմ պաշտպանվելու, չէ՞ : Ինչո՞ւ են ինձ գոռում՝ «մարդասպան» : Իսկ եթե հետո պարզվի, որ ես այդ ամենի հետ կապ չունեմ, եթե քննությունը պարզի, նրանք ի՞նչ են անելու:
– Դուք մի պահ ասացիք, որ այնպիսի տպավորություն ունեիք, թե փորձել են Ձեզ ծուղակը գցել: Ենթադրենք, թե դա ճիշտ է: Ո՞վ կարող էր ցանկանալ Ձեզ ծուղակը գցել:
– Նրանք, ովքեր իշխանության դեմ են: Դուք չե՞ք տեսնում, որ այս ամենն իմ անձի դեմ չի ուղղված …
– Այսինքն՝ Դուք որպես համակարգի նմուշ…
– Չէ, համակարգի չէ :
– Վարչակարգի:
– Ոչ էլ վարչակարգի: Ինչո՞ւ վարչակարգի, ոչ թե՝ իշխանության:
– Բայց ինչո՞ւ ձեր միջոցով:
– Որովհետև ես եմ կանգնած եղել… դավաճան չեմ եղել: Փորձեք տեսնել, թե այդ ոհմակի արշավն իմ դեմ երբ սկսվեց, որովհետև նրանք ոհմակ են: Դուք այդ լրատվամիջոցներին ընդդիմադիր եք անվանում, իսկ ես անվանում եմ «ոհմակ»: Նրանք պատվերով դուրս եկան իմ դեմ այն ժամանակ, երբ ես չպաշտպանեցի ԼՏՊ-ի թեկնածությունը:
– Բայց դուք միակը չեք, ով նման դիրքորոշում է որդեգրել:
– Ինձ լավ լսեք. ես միակն եմ:
– Ոչ, դուք միակը չեք: Օրինակ՝ Սամվել Ալեքսանյանը կա, և այլն…
– Ես չեմ ուզում ուրիշների մասին խոսել: Ես միայն իմ մասին եմ խոսում: Թե ուրիշներն ինչ են արել, ինչ խաղեր են խաղացել, ինձ չի հետաքրքրում: Ով տարել է, ԼՏՊ-ին փող է տվել… Գրեք Բարգավաճի մասին, նա էլ է իշխանության կողմից եղել… ԼՏՊ-ն կամ իր թերթերը: …Ո՞վ է դրանց ֆինանսավորում, ո՞վ է պատվեր տալիս, ուղարկում իմ տան վրա: Ո՞վ է ավտոբուսներով բերում, տանս դիմաց դատարկում: Ավելի լավ է՝ դա ուսումնասիրեք, տեսեք՝ ովքեր են: Մարդկանց ավտոբուսով բերում են Աբովյանից, դատարկում են իմ տան դիմաց, որ գոռան՝ «Նեմեց՝ մարդասպան»:
– Ես նման բան չեմ տեսել:
– Ի՞նչ եք ասում, ես հո սուտ չե՞մ խոսում :
– Ես մասնակցել եմ օգոստոսի յոթի ցույցին և նման բան չեմ տեսել, եթե չհաշվենք այն, որ երթով անցանք ձեր տան առջևով, մի վայրկյան կանգ առանք, հետո շարունակեցինք :
– Իսկ ինչո՞ւ կանգ առաք: Իմ տղան ու ընտանիքիս անդամներն ի՞նչ մեղք ունեն: Ինչո՞ւ կանգ առաք քաղաքապետի տան դիմաց և վախեցրիք հինգ անչափահաս երեխաներին: Դա ճի՞շտ է, դա ազնի՞վ է: Լավ, ես վատն եմ, համարում ենք՝ ես վատն եմ: Տունն ի՞նչ կապ ունի, ընտանիքի հանդե՞պ եք ոտնձգություն անում, ընտանիքի վրա՞ եք գնում, հայ ազգն արդեն այդքան ճիճուացա՞վ, ճիվաղացա՞վ : Ընտանիքն ի՞նչ կապ ունի: Լավ, ես վատն եմ, շատ վատն եմ, իմ երեխաներն ի՞նչ մեղավոր են: Քաղաքապետի երեխաներն ի՞նչ մեղավոր են: Մեծ երեխան տասներեք տարեկան է: Ասենք՝ քաղաքապետը վատն է: Մեծը տասներեք տարեկան է, փոքրը՝ երկու ամսական: Ի՞նչ մեղք ունեն՝ հինգ երեխա: Ինչո՞ւ: Ժողովրդավարությունը դա՞ է, ազատությունը, ճշմարտությունը դա՞ է: Գնում են՝ գոռալով. «Եկել ենք, ազատենք Ավանը»: Դուք ձեր աչքով տեսել եք՝ ովքեր են, քանի մարդ կար: Դուք գտնում եք՝ այդ մարդիկ ինքնաբո՞ւխ են եկել: Այդ դուք եք, որ, որպես լրագրող, մասնագիտական հետաքրքրությունից ելնելով գնացել եք: Բա ինչո՞ւ այդ ձնագունդը չի մեծանում:
– Դա ուրիշ պատմություն է:
– Ի՞նչ պատմություն:
– Դուք գիտե՞ք՝ ինչու:
– Իհարկե, գիտեմ, իհարկե գիտեմ :
– Չմեկնաբանենք :
– Ինչո՞ւ : Ովքե՞ր են… Վարձու մարդիկ: Դուք իրոք կարծում եք, որ այս փոքրիկ Հայաստանում ես այն մարդն եմ, ով չգիտե՞, թե ով ում հետ է շփվել : Դեպքից հետո քառասունհինգ օր է անցել, կարծում եք՝ ես այնպիսի մեկն եմ, ով չգիտե՞, թե ով ումից է պատվեր ստանում:
– Դուք իրո՞ք համարում եք, որ քաղաքացիական շարժումները հեռվից կառավարվո՞ւմ են:
– Ինձ ասացեք, Գարեգին Չուգասզյանն ո՞վ է. Ռոբերտ Քոչարյանի շնիկը: Հրանուշ Խառատյա՞նն ով է. Ռոբերտ Քոչարյանի մարդը: Նրանք ի՞նչ պիտի անեն: Պիտի թուլացնեն, խայտառակեն, վարկաբեկեն Սերժ Սարգսյանի հավատարիմ մարդկանց, որպեսզի «Բարգավաճ Հայաստանը» Ռոբերտ Քոչարյանի հետ գա իշխանության: Ո՞ւմ համար պարզ չէ: Ոհմակ են՝ Բարգավաճ, Լևոն, բոլորը միավորվել են… Դա է նրանց պայքարը: Դա իմ դեմ չէ, նրանք փորձում են Սերժ Սարգսյանին թուլացնել: Եթե ուզում եք գալ, խնդրեմ, եկեք: Թող այդ մարդիկ նայեն իրենց կենսագրության տասնվեց տարին: …Մարդ կա, իր կենսագրության տասնվեց տարին ինչո՞ւ է թաքուն պահում: Ու այդ մարդը պիտի գա իշխանությա՞ն… Ո՞վ չի հասկանում՝ սա ինչ է:
– Իսկ ինչպե՞ս եք բացատրում ԼՏՊ–ի և Քոչարյանի «մտերմությունը»:
– Ինչպե՞ս բացատրեմ: Միակ բանը, որ գիտեմ, այն է, որ ուզում են կործանել երկիրը: Դա մտերմություն չէ, նրանք միավորվել են, որ կործանեն երկիրը: Ո՞վ չի հասկանում… Գարեգին Չուգասզյանը, անմիջապես դեմքները բացեցին… իսկ մնացած լակոտ-լուկուտները ո՞վ են… ես գիտեմ, թե ինչքան փող են առնում, գալիս են: Անգիր գիտեմ՝ ով է տանում փողերը տալիս, ինչ են անում: Ամեն ինչ գիտեմ՝ հատ-հատ, օրերով: Ում միջոցով են փող վերցնում, լրիվ… Այդ դուք կարող եք չիմանալ, ես այն մարդը չեմ, որ չտիրապետեմ նման տեղեկությունների:
– Օրինակ՝ մի երիտասարդ կա՝ Դավիթ Սանասարյան: Ես, որպես քաղաքացի, իրավունք ունե՞մ :
– Նա հայտարարել է, որ Ռուբեն Հայրապետյանի կողմից իրեն վտանգ է սպառնում… Այ ճիճու, Ռուբեն Հայրապետյանն իր ձեռքերը կկեղտոտի՞ քեզ վրա:
– Ես դա չեմ լսել, բայց նա իրավունք չունի՞…
– Ի՞նչ իրավունք… Իհարկե չունի…
– … պայքարելու :
-…իրավունք ինձ մեղադրելու սպանության մեջ:
– Նա չի մեղադրում:
– Բա ի՞նչ է անում:
– Նա ասում է՝ մենք Ռուբեն Հայրապետյանի դեմ չենք, մենք ուզում ենք, որ արդար քննություն լինի:
– Իսկ ձեզ ո՞վ ասաց, թե քննությունն անարդար է:
– Դրա վերաբերյալ կասկածներ կան:
– Ի՞նչ կասկածներ: Իսկ եթե ասեմ, թե Դավիթ Սանասարյանի վերաբերյալ կասկածներ ունեմ, կարծում եմ, որ նա թուրքական լրտես է, պիտի հրապարակե՞մ դա: Ես իրավունք ունե՞մ դա հրապարակելու: Իրավունք ունե՞մ՝ գնամ, կանգնեմ Դավիթենց տան դիմաց ու ասեմ՝ «Դավիթ, կասկածում եմ»:
– Այդ կասկածների վերաբերյալ փաստաբանին հարցեր տվեցի: Խնդրեցի, որ նա օբյեկտիվորեն բացատրի, թե որն է կասկածների պատճառը, և նա ինձ բացատրեց: Բավականին տրամաբանական բաներ ասաց :
– Լսեք, լսեք, լսեք… այս ի՞նչ եք ասում : Փաստաբանի հետ երևի նոր եք (խոսել)… Երկու օր հետո… նույն օրը… հաջորդ օրը… Դավիթն ի՞նչ գիտի, որ գոռում է՝ «մարդասպան»: Դավիթը որտեղի՞ց գիտի, որ ես մարդասպան եմ, որ գոռում է՝ «մարդասպան»:
– Ես ունեմ Դավիթի հարցազրույցը : Ասում է՝ այդ մարդն ինձ չի հետաքրքրում, ինձ քննության արդարությունն է հետաքրքրում:
– Ապրեք : Շատ ճիշտ է ասում: Ո՞վ է ասում՝ ոչ: Ուրեմն թող գնան դատախազության դիմաց, քննիչի դիմաց կանգնեն, գոռան. «Արդարություն ենք պահանջում»: Ի՞նչ կապ ունի իմ տունը:
– Հասկանում եմ:
– Այո, ես էլ նրանց միանամ ու գնամ գոռամ, ասեմ՝ «Արդարություն»: Նորմա՞լ է: Բայց ի՞նչ կապ ունի… որ մարդու վրա միանգամից դնում ես մեղադրական եզրակացություն: Մեղադրել ես հանցագործության մեջ: Ես դա եմ ասում, հո չե՞մ ասում՝ իրավունք չունի: Ո՞վ է ասում, թե իրավունք չունի:
– Ես ինքս ողջունում եմ այդ տղաների գոյությունը:
– Լսեք, ես ազնվորեն որոշել էի այս մոմավառությանը միանալ իրենց : Միանում էի իրենց, ասեի… գոնե ինչ-ինչ… գալու էի, ասեի. «Լսեք, դուք ձեր հարազատների գերեզմանների տեղը չգիտեք էլ… բայց, այնուամենայնիվ, ես միանում եմ ձեզ, ես էլ եմ դատապարտում»: Բայց քսան օր առաջ խումբ են ստեղծել, թե ինձ պիտի սնանկացնեն: Դա ո՞նց հասկանանք : Ինչո՞ւ եք ուզում ինձ սնանկացնել: Ես ուզում եմ հասկանալ: Արդարությո՞ւն եք ուզում : Բայց ի՞նչ է նշանակում իրենց էդ ձևը: Երվանդ Մանարյան… Լևոնի շնիկն է: Բիձա, նորմալ մարդ է, տարիքն առել է… Մանարյանն է: Ասում է՝ «Նեմեցը մարդասպան է»: Ինչո՞ւ: Լևոն ջան, դու որ սպանեցիր, գցեցիր Վանոյի վրա, Վանոն մինչև հիմա… Ի տարբերություն նրա, ես ինչ որ արել եմ իմ կյանքում… եղել է… բաներ եմ արել, վերցրել եմ ինձ վրա: Ասել եմ. «Ես եմ արել»: Այո, եղել է՝ ապտակել եմ, ասել եմ. «Ես արել եմ»: Այո, եղել է՝ վիրավորել եմ, ասել եմ. «Ես արել եմ»: Կամ՝ լավ եմ արել, կամ էլ, եթե սխալ եմ արել, ասել եմ՝ «կներեք» : Ես այդ մարդն եմ: Իսկ այն մյուսները, որոնց մասին ասում եք՝ հաստավզերը, ես նրանց նման չեմ: Եթե սխալ եմ անում, կանգնում եմ, հրապարակավ ներողություն եմ խնդրում: Ես դրանից երբեք չեմ խուսափել: Սխալ եմ արել… Մարդ եմ, չէ,՞ կարող եմ սխալվել, բազմիցս եղել է՝ սխալվել եմ, մամուլով հրապարակավ ներողություն եմ խնդրել : Ես չեմ թաքնվում ուրիշների նման՝ ուրիշների թիկունքում : Ի տարբերություն նրանց, եթե բան եմ ունենում անելու, բացեիբաց եմ անում: Այնինչ, Հրանուշ Խառատյանը… շուտով կլսեք իմ հարցազրույցը, հայտարարելու եմ… Հրանուշ Խառատյանը, Գարեգին Չուգասզյանը, Դավիթը իմ ընտանիքի՞ն են ահաբեկել: Իմ ընկերոջ ընտանիքի՞ն են ահաբեկել: Ոստիկանների հետ բանակցում են, սիլի-բիլի են անում, ոստիկաններն էլ, որ իրենց մասին վատ չգրեն…, բերում են իմ տան վրա, իմ ընկերոջ տան վրա, երեխեք են վախեցնում: Այ հիմա ահաբեկելը կտեսնեն: Իրենց ընտանիքներն իմ ձեռքը կրակն են ընկնելու: Իրենք բոլորը շաքարով հիվանդանալու են: Մինչև մահ վախենալու են ինձանից: Ես դա բացեիբաց ասելու եմ: Եթե նրանք ոտնձգություն են անում, ես իմ ընտանիքը, իմ շրջապատի ընտանիքները կարող եմ պահել ու պաշտպանել: Բնազդական արդեն բան են սարքել… Ես պիտի թողնեմ, որ գան երեխաներիս վրա կամ հիվանդ կինս նստի հոնգուր-հոնգուր լացի՞ : Ես պիտի կո՞ւլ տամ այդ ամենը: Ես կանեմ, կտեսնեք՝ բացեիբաց: Գարեգին Չուգասզյանին՝ այդ նապաստակին կտեսնեք, թե ինչ օրն եմ գցելու: Մի մուլտ կա, որտեղ կատուն գալիս է շան դիմաց, թաթերը խփում է, այ դուք կտեսնեք, թե այդ Գարեգինն ինչպես է ամեն օր գալու ձեռքս համբուրելու ու գնա: Հասկացեք, այդ դեպքը տեղի է ունեցել ռեստորանում, ուրեմն գնացեք ռեստորանի դիմաց, ոչ թե իմ տան առաջ: Տունս ի՞նչ կապ ունի: Տարոնի տունն ի՞նչ կապ ունի: Երբ առաջին անգամ գնացել են, զանգը տվել են՝ «Ամոթ Տարոնին»… Ասացինք. «Լավ, այս անգամ մոռանանք»: Գնացին իմ տան դիմաց, ինչ ասես… Ասացի՝ լավ, թող անեն : Էս ի՞նչ է: Սնանկացման… դա ի՞նչ է… ո՞նց է կոչվում… բան են ստեղծել, ստորագրել են, որ պիտի պայքարեն ինձ սնանկացնելու համար: Կարծում են, թե ես էլ, իրենց նման, գողացել եմ, Գռզոների նման կոպեկներով եմ առել սեփականությունը: Եվ ո՞վ է ֆինանսավորում նրանց. Դոդի Գագոն: Այ այդպես: Ո՞վ չի հասկանում, թե սա ինչ է: Ինչի՞ համար գան տանս վրա: Իմ երեխեն ի՞նչ մեղք ունի: Ես վատն եմ, համարում ենք՝ ես մեղավոր եմ: Բա որ ինձ բռնեին, ես իրոք մեղավոր լինեի, պիտի մտնեին իմ ընտանիքը մորթեի՞ն (Ձայնագրությունում խոտան կա): Ես խոստանում եմ՝ դրա դեմն առնելու եմ, մարդուն օրենքից դուրս մեղադրելու դեմն առնելու եմ: Ես կմեղադրվեմ, ես կդատապարտ(վ)եմ, դա խոստանում եմ, բայց պիտի մի հատ դաս լինի այն մարդուն, ով անօրինական ոտնձգություն է անում մարդու դեմ: Փորձում է իրեն օրենքից վեր դասել: Լինի դա լրագրող, լինի դա Դավիթը…
– Դուք անընդհատ պատժելուց եք խոսում: Ինչո՞ւ մամլո ասուլիս չեք հրավիրում և ասեք ձեր ասելիքը:
– Պատասխանեմ ձեզ. ինձ առաջին օրվանից մեղադրեցին սպանության համար: Ինչ էլ որ ասեի, կդիտվեր որպես նախաքննության վրա բանեցված ճնշում:
– Դուք նախընտրում եք լռել, քան թե …
– Ես կլռեմ, մինչև որ գործը դատարան հասնի: Դրանից հետո նոր կկարողանամ խոսել ամեն ինչի մասին ու մանրամասնորեն: Ես կսկսեմ խոսել, հենց որ նախաքննության փուլն ավարտվի, որովհետև եթե հիմա խոսեմ, կասեն, թե փորձում եմ ուղղորդել քննությունը:
– Կհամաձայնե՞ք, եթե մեկ նախադասությամբ, լևոնական բառապաշարով ասենք, որ այս դեպքը քրեական վարչակարգին հատուկ դրսևորում է:
– Չէ, ես համաձայն չեմ:
– Այսինքն` սա սովորական դժբախտ պատահա՞ր է:
– Ոչ: Սա որոշ տգետ մարդկանց ցինիզմի, լկտիության և այլանդակ կեցվածքի հետևանքն է: Դա ի՞նչ կապ ունի վարչակարգի և իշխանությունների հետ:
– Ուզում եք ասել, որ ոչ թե իշխանությունն է մեղավոր, այլ Հայաստանի հասարակությո՞ւնն է տգետ:
– Այո, հասարակությունն է տգետ:
