Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտի տնօրեն Հայկ Դեմոյանը չի բացառում, որ 2015թ. նախաշեմին Թուրքիան կարող է քարոզչական նպատակներով բացել Հայաստանի հետ սահմանը: Իսկ Հանրային խորհրդի անդամ, քաղաքագետ Սուրեն Զոլյանը նման հեռանկարը բացառում է, քանի որ, նրա գնահատմամբ՝ Թուրքիայի հասարակությունն այսօր շատ ավելի ագրեսիվ է տրամադրված, քան երեք-չորս տարի առաջ:
«Առավոտ»– Հաշվի առնելով ներկայիս տարածաշրջանային իրողությունները՝ որքանո՞վ է այսօր օրակարգային հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման հարցը:
Սուրեն Զոլյան- Պետք է հիշենք, թե երեք տարի առաջ ինչ վիճակ էր, եւ այս գործընթացն ում նախաձեռնությամբ արվեց: Ռուս-վրացական պատերազմից հետո բոլորովին այլ իրադրություն էր ստեղծվել, եւ ինչ-որ ժամանակահատված կար, երբ գերտերությունների՝ Ռուսաստանի, ԱՄՆ-ի եւ Եվրամիության շահերը համընկնում էին, եւ նրանք ուզում էին ձեւավորել նոր տարածք, ինչը համապատասխանում էր նաեւ Թուրքիայի քաղաքականությանը: Այսինքն՝ այդ նախաձեռնության հետ կապված պետք չէր մտածել, թե Հայաստանն ինչ-որ բան նախաձեռնել է, որը հետո կարող է հետ կանչել եւ այլն: Հիմա բոլորովին այլ խնդիրներ են դրված թե Ռուսաստանի, թե ԱՄՆ-ի առջեւ, որոնցում չկա նախկին համերաշխությունը, այդ թվում՝ նաեւ այն հարցում, թե ինչպիսի դերակատարություն պիտի ունենա Թուրքիան տարածաշրջանում: Այսինքն՝ ներկայումս հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորումն արդիական չէ, եւ ինչպես տեսնում ենք՝ նույն Ռուսաստանի եւ ԱՄՆ-ի դիվանագիտական աղբյուրներն առհասարակ մոռացել են այդ նախաձեռնության մասին, թեեւ ժամանակին շատ ակտիվ էին: Թուրքիան ինքն էլ այլ խնդիրների մեջ է ներքաշված, ուստի հայ-թուրքական հարաբերություններն արդեն երրորդական հարց է: Եվ եթե մինչ այս նախաձեռնությունը մթնոլորտն ավելի դրական էր, ապա դրանից հետո թե Հայաստանում, թե Սփյուռքում եւ թե Թուրքիայում արդեն բոլորովին այլ մթնոլորտ է, եւ այս առումով նախաձեռնությունը կարելի է ասել ոչ թե խորը, այլ շատ-շատ խորը փակուղու մեջ է գտնվում:
Կարդացեք նաև
Հայկ Դեմոյան– Կարելի է արձանագրությունների նախապատմությունից շատ խոսել, բայց հիմնական համատեքստը ռուս-վրացական պատերազմից հետո անվտանգության խնդիրն էր: Ի վերջո, դա դարձավ հիմնական մղիչ ուժը, որովհետեւ բոլորս հասկացանք Հայաստանի խոցելիությունը: Ամեն դեպքում, դա մեկնակետ էր՝ իր բոլոր բացերով, նաեւ հնարավորությունների առումով: Այստեղ մի քանի շերտեր կային. դրանցից առաջնայինը մեծ քաղաքականությունն է, որի համատեքստում Հայաստանը եւ Թուրքիան պետք է կատարեին ինչ-որ մի քայլ, որտեղ նրանք, կարելի է ասել, նաեւ դերակատարն էին: Անշուշտ, որոշումները կայացվում էին նաեւ տեղերում, բայց այսօրվա փուլում փակուղում գտնվող այդ գործընթացը խոսում է այն մասին, որ կա ճնշում երկու կողմերի վրա, որպեսզի այդ գործընթացը տեղից շարժվի:
Ս. Զոլյան– Եթե խոսքը գնում է Հայաստանի եւ Թուրքիայի մասին, ապա պետք է հասկանանք, որ դրանք բոլորովին այլ տրամաչափի խաղացողներ են: Եվ Հայաստանի վրա ճնշում պետք էլ չէ բանեցնել, քանի որ հիմնական խնդիրը Թուրքիան է: Բայց եթե խոսքը գնում է թուրք-ամերիկյան հարաբերությունների մասին, ապա Թուրքիան մի քանի անգամ ապացուցել է, որ ինքը չի ենթարկվում ամերիկյան ճնշումներին: Եվ այսօր, ինչքան էլ Քլինթոնն ասի, որ գնդակը Թուրքիայի դաշտում է, Միացյալ Նահանգները խորապես կախման մեջ է Թուրքիայից՝ սիրիական խնդրի պատճառով: ԱՄՆ-ն այսօր շատ ավելի խորը խնդիրներ ունի լուծելու, ուստի ոչ մի դեպքում Թուրքիայի հետ հարաբերությունների վատթարացման չի գնա: Եվ պատահական չէ, որ ոչ Միթ Ռոմնին, ոչ Բարաք Օբաման իրենց քարոզչության ընթացքում անգամ չեն հիշատակում Ցեղասպանության թեման, ինչը մշտապես արվել է ԱՄՆ նախագահի թեկնածուների կողմից: Այսինքն՝ տվյալ դեպքում պոչն է ղեկավարում աղվեսին: Եվ այս փուլում սպասել, որ ԱՄՆ-ը ճնշում կբանեցնի Թուրքիայի վրա, հնարավոր չէ: Այդ առումով անիմաստ է դառնում նաեւ Հայաստանի վրա ճնշում գործադրելը: Ուստի, եթե ճնշման մասով զարգացումներ էլ լինեն, ապա կարծում եմ՝ կլինեն բոլորովին այլ ուղղությամբ՝ Ղարաբաղի հարցով, թեեւ այսօր դա չի ուրվագծվում:
«Առավոտ»– Տեսակետ կա, որ այս սառեցված արձանագրությունները Թուրքիան կփորձի օգտագործել Հայոց ցեղասպանության հարյուրամյակից առաջ՝ դրանք ապասառեցնելով որոշակի քարոզչական էֆեկտ ստեղծելու համար: Այս առումով կիսո՞ւմ եք Դաշնակցության դիրքորոշումը, որ Հայաստանը պետք է հետ կանչի արձանագրությունները:
Ս. Զոլյան– Ոչ, միանշանակ ոչ, որովհետեւ դիվանագիտության մեջ «ոչ» ասելը սխալ է: Այսօր Թուրքիան իր վրա է վերցրել հարցն օրակարգից հանելու պատասխանատվությունը, եւ հիմա մենք ինչո՞ւ ենք ուզում Թուրքիայի վիճակը լավացնել: Գոնե այդ փոքրիկ դիվանագիտական հաղթանակը մենք պետք է մեզ թողնենք:
Հ. Դեմոյան– Իհարկե, Հայաստանը կարող է հարյուրամյակի նախաշեմին ավելի կոշտացնել իր դիրքորոշումը: Մենք կարող ենք միջազգային լսարանին ասել. հաշվի առնելով հարցի բարոյական կողմը՝ մենք չենք կարող գնալ այդպիսի կարգավորման եւ զիջել թուրքական ճնշումներին: Ես ենթադրում եմ, որ Ցեղասպանության հարյուրամյակին սպասվող միջազգային ճանաչման եւ դրա շուրջ խոսակցությունների հզոր ալիքին ընդառաջ՝ Թուրքիայի քարոզչական քայլերից մեկը կարող է լինել նաեւ սահմանի բացումը: Դա կլինի արձանագրությունների հիման վրա, թե ոչ՝ դժվար է ասել: Ինչ վերաբերում է արձանագրություններին, ապա ելնելով Թուրքիայի պահվածքից՝ հայկական կողմն իրավունք ունի հրաժարվելու այդ ստորագրված փաստաթղթերից եւ այլեւս նոր գործընթացը չպայմանավորել որեւէ նախաստորագրվող կամ այլ փաստաթղթով:
«Առավոտ»– Պարոն Զոլյան, 2015-ին ընդառաջ՝ հնարավոր համարո՞ւմ եք սահմանի բացումը:
Ս. Զոլյան– Իհարկե՝ ոչ: Որովհետեւ եթե մինչեւ արձանագրություններն այդքան էլ պարզ չէր թուրք հասարակության դիրքորոշումը, ապա հիմա այն քննարկումների արդյունքում հստակեցվեց: Եվ պարզ դարձավ, որ առաջադեմ շերտը Թուրքիայում շատ փոքր է: Այսօր թուրքերն իրենց այնպիսի բաներ են թույլ տալիս, որ 4 տարի առաջ չէին անում, նրանք այսօր շատ ավելի ագրեսիվ են: Բացի այդ, թուրք-ադրբեջանական հարաբերություններն այս գործընթացից հետո կրկին սերտացան: Իհարկե, սյուրպրիզների կարելի է սպասել, բայց կարծում եմ, որ իրավիճակը կգնա հետագա էլ ավելի կոշտացման:
Բանավեճը վարեց ԱՐԵՎԻԿ ՍԱՀԱԿՅԱՆԸ
Նախագիծն իրականացվում է «Բաց հասարակության հիմնադրամներ-Հայաստան» ծրագրի շրջանակներում
Երկու գործիչների «Դեմ առ դեմ» բանավեճն ամբողջությամբ
