Սովորություն չեմ ունեցել թերթերի հրապարակումների առնչությամբ խոսել: Սակայն թերթերից մեկում տեղ գտած «Ֆիդայական գնացքը վաղուց գնացել է» հոդվածը ինձ լուրջ մտահոգություններրի տեղիք տվեց:
Նախ մեկ դիտողություն. ոչ թե Սմբատ Այվազյանն է կամավորներ հավաքագրում, այլ «Մեծն Տիգրան» աշխարհազորային գունդը, որը հայտարարել է «կամավորականների հավաք իր մարտական կարգերը վերականգնելու, լրացնելու և Հայոց Բանակի առաջամարտիկների կողքին կանգնելու համար» (մեջբերում գնդի հայտարարության տեքստից ):
Չնայած հեղինակի հարցադրումները և մեր սկսած գործընթացը անհամատեղելի են, սակայն իմ մտահոգության պատճառը այդ հարցադրումները չեն, այլ այն, որ ամենաընթերցվող թերթերից մեկը չի ընկալել հայկական կամավորական շարժումների էությունը և չի պատկերացնում «Մեծն Տիգրան» աշխարհազորային գնդի նախաձեռնության նշանակությունը:
Մեջբերեմ թերթի հրապարակման հետևյալ հատվածը. «19-րդ դարավերջին եւ 20-րդ դարասկզբին ֆիդայական շարժումն իր առաքելությունը կատարեց, ու թվում էր, թե ավարտեց: Սակայն 1989-92թթ. այն կրկին վերակենդանացավ՝ «ազատամարտիկների, կամավորականների ջոկատներ» անունով եւ որոշիչ ներդրում ունեցավ Արցախն ազատագրելու պայքարում: Բայց դրանից մոտ 20 տարի է անցել: Այս ընթացքում մեր պետությունը միլիարդների ներդրում է արել ազգային բանակում, եւ անընդհատ հայտարարում ենք, թե կայացած բանակ ունենք: Իսկ այսօր, երբ գնահատականներ են հնչում, որ տարածաշրջանի ամենամարտունակ բանակը մերն է, ինչո՞վ է պայմանավորված կամավորական շարժման վերսկսումը»:
Նշեմ, որ ֆիդայականության մասին գրելիս պետք է ծանոթանալ հայ ֆիդայիների երդման տեքստերին: Միայն դա բավարար կլինի հասկանալու համար, որ հայ ֆիդային, ազատամարտիկը, կամավոր աշխարհազորայինը յուրահատուկ գաղափարախոսության կրողներ են և իրենք այդպիսին են ոչ թե ինչ որ պահի համար, այլ իրենց ամբողջ կյանքում: Եվ դա պայմանավորված չի մեր բանակի մարտունակությամբ: Ընդհակառակը` այդպես մտածող քաղաքացու գոյությունն է բանակին լրացուցիչ լիցք ու ոգի հաղորդում:
Այն, որ մեր բանակը կարողանում է իր առջև դրված խնդիրները լուծել և պաշտպանել մեր սահմանները, ինձ հայտնի է: Եվ ես հպարտանում եմ, որ մեր բանակը կարողանում է հաջողությամբ չեզոքացնել ադրբեջանական զինուժի սադրանքներն ու հարձակողական գործողությունները: Եվ չեմ էլ ուզում պատկերացնել, որ այլ կերպ կարող էր լինել:
Ուժեղ լինելու համար ուժեղ բանակ ունենալը պարտադիր և անհրաժեշտ պայման է:
Սակայն այն չի կարող լինել բավարար պայման: Որովհետև իրականում ուժեղ լինել, նշանակում է ունենալ թե ուժեղ բանակ և թե ուժեղ քաղաքացի և ուժեղ ժողովուրդ: Նշանակում է ունենալ քաղաքացի, որը ամեն օր ապրում է որպես իր հողի զինվոր, որը մտածում է որպես իր երկրի զինվոր: Եվ դա անում է առանց պարտադրանքի, կամովին, հավատալով իր արածի ճշմարիտ լինելուն: Կամավորագրված աշխարհազորայինը հենց այդ քաղաքացին է: Իսկ քաղաքացու այդ տեսակը չպետք է ձևավորվի արհավիրքների ժամանակ: Քաղաքացու այդ տեսակը պետք է ձևավորել, պահպանել ու զորացնել ամեն օր: Այդ դեպքում արհավիրքներ ու օրհասներ չեն լինի, այդ դեպքում գոյատևման ճակատամարտեր չենք տա:
Ես շատ լավ գիտեմ, ինչ է զինապարտությունը, գիտեմ, որ կազմակերպվում են հավաքներ: Սակայն մի բան է, երբ քեզ կանչում են և դու պարտադրված գնում ես հավաքի, մի այլ բան է, երբ դու ինքդ ես քեզ հավաքագրել, երբ դու ամեն օր պատրաստ ես գնալու, երբ դա քեզ համար դառնում է ապրելու կերպ:
Եվ եթե այսօր “Մեծն Տիգրան” աշխարհազորային գունդը հայտարարում է կամավորների հավաք, ապա դրա մեջ պետք է տեսնել քաղաքացուն իր երկրի նվիրյալը դարձնելու գործընթաց: Եվ պետք չէ ինչ որ խելոք մտքեր ու արտահայտություններ տպելով հեղինակազրկել այդ գործընթացը:
Բոլորս ականատեսն ենք լրջագույն մարտահրավերների, որ կանգնած են մեր հասարակության առաջ: Դրանցից շատերը գուցե չլինեին, եթե մեր քաղաքացիների մեջ շատ լինեին ազատամարտիկների, կամավոր-աշխարհազորայինների նման մտածողները: Եթե այդպես լիներ, այսօր կունենայինք կարգին բնակեցված սահմանամերձ գոտի: Եթե այդպես լիներ, մեր սահմանամերձ գոտու բնակիչը կմտածեր ու կապրեր ազատամարտիկի նման և կունենար դրան համապատասխան կարգավիճակ: Այդ գոտում ծառայող հայ զինվորը իրեն կզգար շատ ավելի հզոր, իսկ այդ զինվորին բանակ ուղարկող ծնողը` շատ ավելի հանգիստ:
Ես, իհարկե, պատահականորեն չօգտագործեցի “կարգավիճակ” տերմինը: Այդ մասին մոտ ապագայում մենք հասարակությանը կներկայացնենք մեր տեսակետները: Այսօր ընդամենը կասեմ, որ Արտաշես Առաջինից սկսած, հայոց պետություններում սամանամերձ գոտիների համար սահմանված է եղել մյուս տարածքներից տարբերվող կարգավիճակ:
Մենք չպետք է ստանդարտներով մտածենք, ու պետք է հասկանանք, որ մենք պարտադրված ենք ունենալ ուժեղ քաղաքացի ու լինել ուժեղ ժողովուրդ: Ճակատագիրը մեզ այլընտրանք չի տվել:
Վերջում կուզենայի իմ գոհունակությունը հայտնել Սասուն Միքայելյանի մեկնաբանության հետ կապված ու ասել. այդպես կարող է խոսել ու մտածել հզոր քաղաքացին: Այդպես մտածող քաղաքացիների առկայությունն է երկիրը երկիր դարձնում, հանրությանը` հզոր հասարակություն:
Սմբատ Այվազյան
