– Ձեր ելույթում հայտարարեցիք, թե նախընտրական շրջանում իշխանություններն անվճար ջուր են տվել գյուղացիներին` որպես ընտրակաշառք: Այդ պատճառով էլ այսօր հանրապետության ջրամբարների մեծ մասը դատարկ են, ու այժմ Սեւանա լճից ոռոգման նպատակով պետք է կրկնակի չափով ջուր բաց թողնել: Դուք նման տեղեկություններ ունե՞ք:
– Ես ունեմ տվյալներ, որոնք ապացույցներ չեն: Թալինի շրջանի Պարտիզակ գյուղի բնակիչներն ասում են, որ նախընտրական փուլում իրենց անվճար ջուր են տվել: Իրենք այն ժամանակ շատ են ուրախացել, բայց հիմա դրա համար իրենցից փող են ուզում: Իսկ որտեղի՞ց են տվել այդ անվճար ջուրը: Նշանակում է, որ բացվել է ջրամբարն` այն դեպքում, երբ հենց այդ ժամանակ պետք է ջուր կուտակվեր: Կարծում եմ, որ համոզիչ չեն ջրամբարների դատարկ լինելու վերաբերյալ տրվող բացատրությունները: Միգուցե հնարավոր է դրանք համոզիչ դարձնել, եւ մենք դրդում ենք, որ գործադիրն ապացուցի, որ իր բացատրությունները ճիշտ են:
– Այնուամենայնիվ, Ձեր կարծիքով` այս տարի Կառավարությունն ինչո՞ւ է Սեւանից գրեթե կրկնակի չափով ջուր վերցնում:
– Ես կարծում եմ, որ ջրի պակաս, իսկապես, կա: Խնդիրն այն է, թե ինչո՞ւ կա այդ պակասը: Դա չի բացատրվում: Բայց այդ ջրի պակասի առաջացման մեջ մեղավոր է հենց իշխանությունն` իր վարած քաղաքականությամբ: Խոսքը վերաբերում է նաեւ արտեզյան ջրերի` անխնա, առանց վճարի օգտագործմանը: Բացի այդ, մինչեւ հիմա չենք տեսնում համոզիչ ապացույցներ, որ Սեւանի մակարդակի բարձրացումը կանխելու քայլերը պայմանավորված չեն լճի շուրջ գտնվող շահութաբեր օբյեկտների պահպանության մտահոգությամբ: Մյուս կողմից էլ` Արարատյան դաշտավայրում ձկնաբուծությամբ զբաղվող ընկերությունները շատ հաճախ ջրի վճարը չեն տալիս պետությանը: Այնտեղ հաշվիչներ չկան, այնտեղ ուղղակի ջրի թալան է կատարվում: Մենք չենք ասում` արգելել ձկնաբուծությունը, հակառակը, դա շահութաբեր եւ օգտակար բիզնես է: Բայց եթե այդ մարդիկ վճարեն ջրի համար, եթե նրանց կարողանան ճիշտ այնպես պարտադրել վճարում, ինչպես ոռոգման ջրի համար պարտադրում են խեղճ գյուղացուն, հնարավորություն կառաջանա առաջացած միջոցներով, օրինակ, պակասեցնել ջրի կորուստները: Իսկ ջրի կորուստներն այս ամբողջ ծախսած ջրի մեջ կազմում են ամենամեծ տոկոսը: Կառավարությունը չի կարողանում դա կանխել, որովհետեւ թալանն իրականացնողները ոչ միայն այդ, այլ բոլոր ասպարեզներում իրենից ուժեղ են: Կառավարությունը գտնում է թույլին, եւ թույլն այս դեպքում` Սեւանն է:
– Այսինքն` նույն կերպ թալան է կատարվում տնտեսության բոլո՞ր ոլորտներում, եւ կառավարությունը չի՞ կարողանում դա կանխել:
Կարդացեք նաև
– Ես համարում եմ, որ մեր կառավարությունն իրականում իր ամբողջական ֆունկցիաներն իրականացնելու հնարավորություններից զրկված է: Խնդիրն այն է, որ Սահմանադրությամբ նախատեսված կենտրոնաձիգ, խիստ նախագահական կառավարման համակարգը զուգորդվում է Սահմանադրությամբ չնախատեսված դրսեւորումներով: Եվ ցանկացած ամենափոքրիկ հարց լուծելու համար չինովնիկները գլխով են անում դեպի նախագահական: Ընդ որում, անկախ այն հանգամանքից, թե նախագահն այդ հարցը լուծելու մտադրություն ունի՞, թե՞ ոչ: Դա ավելացնում է կոռուպցիոն ռիսկերը, որովհետեւ չինովնիկն այդպիսի վարքով բարձրացնում է իր որոշման գինը, ինչը շատ հաճախ իր պարտականություններով պարզապես նախատեսված է: Իսկ Սահմանադրությունից դուրս գործող ընտրական, իշխանության վերարտադրման կամ ստեղծման համակարգը ենթադրում է ստվերային քաղաքական ուժերի ու կենտրոնների գոյություն եւ զարգացում: Դա մարզային ինչ-որ ցեղախմբային առաջնորդների, ֆինանսատնտեսական կլանների առկայությունն է: Քանի դեռ սրանք սերտաճած են քաղաքական իշխանությանը, վերջինս չի կարող իշխանություն դառնալ, եթե չունենա դրանց աջակցությունը, եթե այդ կլանները ընտրություններում ընտրակաշառքի, ազդեցության լծակների կիրառման եւ այլ մեթոդներով չապահովեն հաղթանակ: Այս պայմաններում այդ կլաններն ավելի ուժեղ են, քան կառավարությունը: Այս կլաններն են, որ թելադրում են կառավարության ծրագրերը: Մեր կառավարությունը ազգի թշնամին չէ, նրանք հայրենասեր հայ մարդիկ են, բայց կառավարությունը պարտավոր է կամ հրաժարական տալ եւ գնալ, կամ երգել այն կանոններով, որոնք թելադրված են այդ կլանների կողմից: Իսկ այդ կլաններին կառավարությունը չի կարող հաղթահարել, որովհետեւ ամբողջ իշխանական բուրգը հենված է նրանց վրա:
– Բայց վարչապետ Տիգրան Սարգսյանն իր պաշտոնավարման սկզբում հայտարարեց, թե պայքարելու է օլիգոպոլիկ համակարգերի դեմ: Նախագահ Սերժ Սարգսյանն էլ ամիսներ առաջ հայտարարեց, որ գործարարությունը պետք է տարանջատել քաղաքականությունից: Բայց ընտրությունների միջոցով նրանց նորից ետ բերեց: Այսինքն` այդ կլանները վարչապետից ու նախագահից ավելի՞ ուժեղ են:
– Նախ` այո, ավելի ուժեղ են: Երկրորդը` հեշտ է հայտարարություն անել, երբ նոր ես եկել իշխանության: Բայց հետո դու հասկանում ես, որ իշխանության պահպանման համար պարտավոր ես հենվել նրանց վրա: Իսկ ինչպե՞ս կարելի է իրականացնել իրական բարեփոխում: Իսկական ռեֆորմն իրականացնողը, որ անկեղծ է իր մտադրությունների մեջ, գիտակցում է, որ բարեփոխման արդյունքում ինքն անձամբ կկորցնի իշխանությունը: Բայց դու պետք է ընտրես` կամ պահում ես իշխանությունը, կամ իրականացնում ես բարեփոխում: Չեն բացառվում դեպքեր, երբ հնարավոր է` երկուսն էլ պահպանես: Բայց եթե քո հիմնական մտադրությունն իշխանությունը պահպանելն է, քո բոլոր բարեփոխումների միտումները, խոստումները, դրանց իրականացման համար արված քայլերը ենթարկվելու են հիմնական խնդրին` իշխանության պահպանմանը: Եվ բարեփոխումը չի ստացվի: Հենց այդ էլ տեղի ունեցավ մեր իշխանությունների հետ: Ո՞վ է կասկածում, որ մեր վարչապետը կամ նախագահը նորմալ հայ մարդիկ են: Բայց այն պահին, երբ նրանք որոշեցին իշխանության գալ, կորցրեցին ռեալ բարեփոխում իրականացնելու հնարավորությունը:
– Իսկ ինչո՞ւ մեր ժողովուրդը թույլ տվեց, որ իրեն թալանող համակարգը վերարտադրվի: Ինչո՞ւ մարդիկ վերցրեցին ընտրակաշառքն ու հրաժարվեցին պայքարից:
– Նախ` որովհետեւ ժողովրդի քաղաքական զարգացվածության մակարդակն այնքան ցածր է, որ նույնիսկ ես չէի կարող պատկերացնել` իմ ողջ ռեալիստական պատկերացումներով հանդերձ: Երկրորդ` ժողովուրդը վերջապես նախընտրեց նրանց խոստումները: Այստեղ ընդդիմության մեղքն էլ կա: Չկարողացանք համոզել ժողովրդին, որ հնարավոր է բան փոխել: Փաստորեն, ով որ քվեարկեց հանրապետականներին, քվեարկեց Հանրապետականի «Հավատանք, որ փոխենք» լոզունգին հակառակ: Նրանք, ովքեր հասկացան, որ ոչինչ փոխել հնարավոր չէ, քվեարկեցին ՀՀԿ-ին: Իսկ իշխանության մեջ նույնիսկ կան մարդիկ, ովքեր անկեղծ հավատում են, որ իրենք ընտրվել են, ու ժողովուրդն իրենց սիրում է: Այդ մարդիկ լուրջ խնդիր են հասարակության համար:
– Դուք ասում եք, որ կլանները թույլ չեն տալիս իրականացնել իրական բարեփոխումներ: Այդ խնդիրը վերաբերում է բոլո՞ր ոլորտներին` կլաննե՞րը թույլ չեն տալիս, որ տնտեսությունը ստվերից դուրս գա եւ մտնի հարկային դաշտ, որ դատաիրավական համակարգը արդարադատություն իրականացնի, եւ այլն:
– Բոլոր հարցերը փոխկապակցված են: Պարզ հարց` թվում է, թե կլանի համար ի՞նչ տարբերություն կա, թե Ընտրական օրենսգրքում ինչ փոփոխություններ են կատարվում: Բայց ուղղակի շահագրգռված է: Եթե ընդունվեր ընտրություններից հետո ընտրությանը մասնակցածների ցուցակները հրապարակելու վերաբերյալ մեր առաջարկությունը, դա կլիներ հեղափոխական բարեփոխում, որովհետեւ այս վերարտադրությունը այլեւս հնարավոր չէր լինի: Իհարկե, էլի հնարավոր կլիներ կաշառել ընտրողներին, բայց գոնե մեռյալ հոգիների, բացակաների, կրկնակի քվեարկությունները հնարավոր չէին լինի: Դա չէր նշանակի, որ ՀՀԿ-ն կպարտվեր, բայց ՀՀԿ-ն խորհրդարանում կունենար շատ լուրջ հակակշիռ: Այսօր չունի նաեւ այն պատճառով, որ խորհրդարանական քաղաքական ուժերի սահմանազատումը դեռ հստակ չէ: Ոչ ոք չի կարող հստակ ասել, թե ընդդիմության սահմանները որտեղ են:
– Բայց Ձեր գործընկեր Դավիթ Հարությունյանը ընդդիմությանը մեղադրում է, որ չօգտագործեց ընտրությունները վերահսկելու հնարավորությունները: Կոնկրետ այդ ցուցակները հրապարակելու պահանջի հետ կապված` նա ասում էր, թե ընտրություններին մասնակցող ցանկացած կուսակցություն կարող էր ԱԱԾ-ի տվյալների բազայում ստուգել, թե ովքեր են դուրս եկել ՀՀ-ից եւ ովքեր են վերադարձել:
– Ընտրությունների ավարտից հետո ամեն տեսակի մեկնաբանություն կամ ինքնարդարացում կարելի է անել: Եվ ես չեմ էլ ուզում նրա հետ վիճել, որովհետեւ, եթե իշխանությունն այդքան տրամադրված էր տալ այդ հնարավորությունը, ինչո՞ւ ցուցակները հրապարակելու պարզ խնդրի հետ չհամաձայնեցին: Բայց ես չեմ ուզում վիճել, որովհետեւ այս դեպքում վեճը գնում է իրավական եւ բարոյական հարթություն, իսկ մեզ հետաքրքրում է երկրի քաղաքական կառուցվածքը: Երկրում իշխանությունը կառուցել է մի ամրոց, որն անջատվում է հասարակությունից:
Արմինե ԱՎԵՏՅԱՆ
168 ԺԱՄ
