Վանաձորի 60-ամյա բնակչուհի Ռոզա Ասատրյանն արգանդի վզիկի քաղցկեղ ունի: Նրա ընտանիքը սոցիալական վատ պայմաններում է ապրում եւ նրա հիմնական խնամողը թոռն է` Հայկը:
Ցավամոքիչ խնամքի շրջանակներում ցավի շեմը որոշելուց հետո նրան մորֆին է նշանակվել, սակայն մի քանի անգամ ընդունելուց հետո հրաժարվել է ներարկումներ ստանալուց, ու քանի որ հաբերով մորֆինը անհասանելի է Հայաստանում, Ասատրյանը ստանում է Տրամադոլ, որն ավելի թույլ ցավերի դեպքում են նշանակում:
«Ես էդ սրսկելու դեղը չեմ ուզում, շատ վատ եմ տանում: Եթե նույն դեղը լինի` տաբլետկեքով` կխմեմ, էդ դեղն ավելի լավ էր, բոլորովին ցավ չէի զգում: Հիմա էս մեկը (Տրամադոլ) էնքան էլ չի օգնում, ցավում ա, ահավոր ցավում ա: Համ էլ ճնշումս ա բարձրանում սրանից, ու չեմ կարողանում տուալետ գնամ»,- ասում է նա:
Նրան այցելող բուժքույրը` Աիդան, նշում է, որ եթե պալիատիվ խնամքի ծրագիրը հաստատվի, հնարավորություն կտա հիվանդներին առանց ցավի անցկացնել կյանքի վերջին ամիսները:
«Եվ նաեւ հիվանդների հարզատներին հնարավորություն կտա մի քիչ ազատվել ծանր հիվանդի խնամքի բեռից, չնայած իրենք բեռ չեն համարում, նրանք գժվում են անզորությունից` ոչ մի բան չեն հասցնում: Մորֆինը վերցնում էր Ռոզայի աղջիկը, դրա համար նա պետք է աշխատանքից շաբաթական երկու անգամ խնդրեր, որովհետեւ իր անունով էր»,- ասում է բուժքույրը:
Պալիատիվ բուժօգնությունը ենթադրում է ծանր հիվանդություն ունեցող մարդկանց բժկական եւ հոգեբանական օգնություն, ցավի կանխարգելում ու մեղմում: Նման բուժօգնության զարգացվածության մակարդակով Հայաստանը երրորդ աստիճանի երկրների շարքում է, որտեղ նոր են սկսում պալիատիվ խնամք իրականացնել սակավաթիվ մարդկանց համար եւ այն չի կազմում առողջապահական համակարգի մի մաս:
«Բաց հասարակության ինստիտուտ» Նյու Յորքի պալիատիվ խնամքի միջազգային խորհրդատու Սթիվեն Քոնները «Մեդիալաբի» հետ հարցազրույցում նշում է, որ պալիատիվ բուժօգնության զարգացվածության աստիճանով պետությունները բաժանվում են 6 մակարդակի: Ասենք, մի շարք աֆրիկյան երկրներ ընդհանրապես չունեն պալիատիվ բուժօգնություն եւ նույնիսկ չեն էլ հետաքրքրվում դրանով ու առաջին մակարդակում են, իսկ համակարգն ամբողջությամբ ներդրած երկրները, օրինակ, վեցերորդ մակարդակում են:
Միջազգային փորձի 12 տարվա պաշարով Քոնները 3 տարի ուսումնասիրել է հայաստանյան իրավիճակը: Ըստ նրա դիտարկումների՝ այստեղ խնդիրն այն է, որ եթե քաղցկեղի պատճառով մարդը ցավեր ունի ու պետք է դեղատոմս ստանա, դա պետք է նախապես 3 մարդու կողմից հաստատվի ու երկար ընթացակարգով անցնի:
«Եվ այդ դեղատոմսը 3 օրվա համար է տրվում: Շատ մեծ դեղաչափ չեն էլ կարողանում ստանալ հիվանդները, ներարկելի մորֆինի 2-3 ամպուլ են ստանում, որը բավարար չէ քրոնիկ ցավը վերահսկելի դարձնելու համար,- ասում է Քոնները: Ընդունված չափորիշիչի համաձայն՝ մորֆինը պետք է տրամադրվի հաբերի տեսքով, բայց Հայաստանում դեռեւս չեն էլ ներկրում մորֆինի դեղահաբեր: Եւ պետք է դեռ գտնվի դեղագործական ընկերություն, որ կմատակարարի»:
Մինչ այդ Հայաստանում մեթադոնի հաբերով փորձնական բուժում են սկսել Վանաձորում եւ Արարատում:
«Դա նույնն է, ինչ օգտագործվում է թմրամոլության բուժման փոխարինիչ թերապիայի շրջանակներում, որը կարող է քաղցկեղի ցավը ամոքելու համար օգտագործվել»,- պարզաբանում է Քոնները:
Հայաստանում պալիատիվ խնամքի մասին հասարակության իրազեկվածությունը բարձրացնելու, ինչպես նաեւ խնդիրը քննարկման առարկա դարձնելու նպատակով մի շարք կազմակերպություններ այս տարի մեկնարկել են «Կյանքն առանց ցավի» նախաձեռնությունը:
Նախաձեռնության անդամ Անուշ Պողոսյանի դիտարկմամբ՝ խնդիրն այն է, որ Հայաստանում միայն քաղցկեղով հիվանդներին է մորֆին տրամադրվում, այն էլ՝ միայն սրսկման տարբերակով սաստիկ ցավերը մեղմելու համար.
«Սրսկումն ինքը իրենից արդեն ցավ է առաջացնում ամեն անգամ երակը ծակելով, բացի այդ մասնագետ պետք է գա եւ մի քանի ժամը մեկ ներարկի, իսկ դեղահաբով յուրաքանչյուր հիվանդ կկարողնա ինքը իրեն վերահսկել»:
«Մենք ունենք նաեւ խորհրդատվական եւ ուղղորդող թեժ գիծ (099 522 533), որով մարդիկ կարող են զանգել նախ իրենց հարցերի պատասխանները գտնել, այնուհետեւ մենք կարող ենք ուղղորդել բժշկի, կամ եթե խնդիր ունեն դեղ ստանալու այդ հարցում օգնել»,- հավելում է Պողոսյանը՝ ընդգծելով, որ ծառայությունները, ինչպես նաեւ մորֆինի տրամադրումը հանրապետությունում անվճար է:
Հայաստանի «Հակացավային եւ պալիատիվ օգնության ասոցացիայի» նախագահ Հրանտ Կարապետյանի տեղեկացմամբ՝ ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ օրական 3600, իսկ տարեկան կտրվածքով` 18 000-22 000 սաստիկ ցավեր ունեցող հիվանդ է լինում Հայաստանում, բայց պալիատիվ խնամքի շահառուների թիվը կարելի է համարել ավելի քան 100 000, քանի որ հարազատները եւս անմիջական ազդեցություն են կրում:
«Այդ 3600-ից միայն 40 տոկսոսն է, որ ուռուցքային հիվանդություն ունեն եւ, ըստ օրենքի, միայն նրանք կարող են մորֆին ստանալ, իսկ մնացած անբուժելի, սահամանափակ կյանքի տեւողությամբ հիվանդները զրկված են ցավազրկող դեղեր ստանալուց»,- ավելի վաղ «Մեդիալաբին» տված հարցազրույցում ասել էր Կարապետյանը:
Քոնները նշում է, որ Հայաստանում հիմնախնդիրը ոչ միայն դեղամիջոցների ոչ բավարար հասանելիությունն է, այլեւ պալիատիվ բուժօգնության մասին բուժմասնագտների ոչ բավարար տեղեկացվածությունը:
«Հայաստանում իրականացվել է պալիատիվ բուժօգնության կարիքի համապետական գնահատում, մշակվել են պալիատիվ բուժօգնության իրականացման որոշակի չափորոշիչներ, կա ազգային հայեցակարգ, որը շուտով կհաստատի նախարարությունը, բայց մեզ պետք են նաեւ կլինիկական ուղենիշներ, օրենքների իրավական ակտերի փոփոխություններ»,- հավելում է նա:
Լիլիթ Առաքելյան
Medialab.am
