Ֆրանսերենում հայտնի ասացվածք կա՝ On vivra, verra, որը հայերենով եւս հայտնի է՝ «Կապրենք՝ կտեսնենք»:
Անցած շաբաթվա վերջում, երբ Ֆրանսիայի արտգործնախարար Ալեն Ժյուպենը հանդես եկավ հայտարարությամբ, թե Ֆրանսիան պատրաստ է «ընդունել Հայոց ցեղասպանության հարցով հայ-թուրքական քննարկումները», հիշեցի, որ հատկապես այդ ասացվածքն էր թարմացել մտքում, երբ այս տարվա հոկտեմբերին Երեւանում Ֆրանսիայի նախագահ Նիկոլա Սարկոզիին հարցրի՝ մտավախության չունի՞, որ ԵՄ Թուրքիայի անդամակցության շուրջ Ֆրանսիայում առկա լրջագույն տարաձայնությունները ընտրություններից հետո կարող են դառնալ վտանգավոր: Այդ ժամանակ պարոն Սարկոզին պատասխանեց. «Ոչ»: Այժմ արդեն, դատելով Ֆրանսիայի ԱԳ նախարարի վերը նշված հայտարարությունից, կարող ենք մտածել, որ մտավախություններ, այդուհանդերձ, առկա են: Ֆրանսիացի պաշտոնյայի հայտարարությունից հետո չուշացավ նաեւ թուրքական կողմի արձագանքը, եւ Թուրքիայի Ազգային մեծ ժողովի նախագահ Ջեմիլ Չիչեքը նոյեմբերի 18-ին «Սուլթան Աբդուլմեջիդի մահվան 150-ամյա տարելիցը եւ միջազգային ժամանակաշրջանը» միջազգային սիմպոզիումի բացման ժամանակ հայտարարեց, թե Թուրքիան պատրաստ է առերեսվել սեփական անցյալի եւ պատմության հետ. «Մենք առնչվում ենք միջազգային մակարդակի մեղադրանքների՝ հատկապես 1915 թվականի հետ: 1915թ. իրադարձությունների առնչությամբ մենք պատրաստ ենք առերեսվել մեր պատմության հետ։ Մենք բացել ենք մեր արխիվները եւ պատրաստ ենք քննարկել պատմաբանների աշխատությունները։ Վստահ եմ՝ սխալ տեղեկությունների հիման վրա դատողություններ անելու փոխարեն ավելի ճիշտ կլինի քննարկել մեր գիտնականների կողմից ներկայացվող իրողությունները»: Հայկական պաշտոնական կողմը դեռ չի արձագանքել այս ամենին: Ի դեպ, երբ Սարկոզին Երեւանում էր, նրա՝ հայերենով հնչեցրած «Ցեղասպանություն» բառը եւ հայանպաստ հայտարարություններն ամբողջովին դաշնակցական շեշտադրմամբ էին հնչում: Մինչդեռ այսօր առաջացել է չհասկացվածության մի որոշակի վիճակ:
Երեկ մենք այս երկու հայտարարությունների մասին զրուցեցինք ԵԱՀԿ ԽՎ-ում հայաստանյան պատվիրակության ղեկավար, ԱԺ ԲՀԿ խմբակցության պատգամավոր Արամ Սաֆարյանի հետ: Վերջինս նախ խնդրեց հետեւյալը. «Թույլ տվեք, որ այդ հարցին պատասխանեմ ոչ թե իբրեւ քաղաքական կամ կուսակցական գործիչ, այլ իբրեւ մի փորձագետ, ով իր կյանքի տասը տարին նվիրել է Հայոց ցեղասպանության պատմությանը, դրա բացահայտման, միջազգային ճանամչան եւ դատապարտման գործընթացին, մարդ, որի ծառայություններն այս ասպարեզում գնահատվել են «Ֆրիտյոֆ Նանսեն» հուշամեդալով, ում հոդվածներն այս հարցի կապակցությամբ տպագրվել են նույն Ֆրանսիայում»: Այս նախաբանից հետո պարոն Սաֆարյանն ասաց, որ Թուրքիայում 60-ականների վերջից սկսած՝ մի քանի անգամ արխիվները մաքրազարդվել են, եւ այդ մասին տեղեկություններ են հրապարակվել եւ հայկական Սփյուռքի, եւ ամերիկյան մամուլում. «Թուրքական քաղաքական դաշտի ճնշումը Ցեղասպանության հարցի ուսումնասիրության վրա անցած 60-70-ական տարիների ընթացքում այնքան մեծ է եղել, որ թուրք պատմաբանները ոչ մի քննություն չեն բռնել Արեւմուտքի գիտական շրջանակներում: Երրորդ՝ Հայոց ցեղասպանության ճանաչման եւ դատապարտման հիմքում (ճանաչել են աշխարհի 20-ից ավելի պետություններ) ընկած են եղել այդ երկրների գիտնականների կողմից արված ուսումնասիրությունները, որոնք հրապարակված են, հայտնի են, ուրիշ բան, որ դրանք չեն ընդունվում քաղաքական պատվերով առաջնորդվող թուրքական գիտնականների կողմից»: Ի պատասխան մեր հարցին՝ Թուրքիայի այսօրվա իշխանությունը կարո՞ղ է պատասխանատու լինել իրենից առաջ, անցած տասնամյակների ընթացքում տեղի ունեցած «արխիվների մաքրազարդման համար», Արամ Սաֆարյանն ասաց. «Իհարկե՝ ոչ, որովհետեւ կարող են հիմա ասել, թե իբր ուզում են վերականգնել պատմական ճշմարտությունը, եւ իրենք իբր մեղավոր չեն, որ իրենցից առաջ եղել է այլ մոտեցում: Սակայն պետք է նկատի ունենալ՝ քանի դեռ չի ընդունվել այն բացահայտ փաստը, որ թուրքական արխիվներում Հայոց ցեղասպանությունը ուրանալու նպատակով տեղի են ունեցել անթույլատրելի գործողություններ, դժվար է լինելու»: Ելքը, ըստ մեր զրուցակցի, սա է. «Հայ եւ թուրք պատմաբանները միասին պետք է քննարկեն ոչ թե Հայոց ցեղասպանության եղած կամ չեղած լինելու հարցը, դա անհերքելի եւ անվիճելի իրողություն է, այլ պատմաբանները միասին կարող էին ուսումնասիրել 1878 թվականին ռուս-թուրքական պատերազմից հետո ընկած ժամանակահատվածում Օսմանյան կայսրությունում հայերի նկատմամբ վերաբերմունքի շեշտակի փոփոխության պատմությունը»: Արամ Սաֆարյանը համոզված է, որ պատմաբանների միջավայրում որեւէ հարցի քննարկում երկու կողմ ունի՝ այն եւ քաղաքական հարց է, եւ գիտական. «Մեր պատմաբանները պետք է որոշեն եւ հիմնավորեն՝ ինչ շրջանակում են պատրաստ հանդիպել եւ քննարկել հարցը, եւ դա պետք է ընկած լինի քաղաքական գնահատականների փորձագիտական եզրակացության հիմքում»: Ֆրանսիայի քաղաքական օրակարգում պահպանվող եւ հրատապ համարվող հարցերից մեկը վերստին մեջտեղ բերված Հայոց ցեղասպանությունը ուրանալու դեմ քրեական պատասխանատվություն սահմանելու մասին հարցն է. «Ուզում եմ հիշեցնել, որ աշխարհի ամենահայամետ պետությունը, որը երբեւէ ընդունել է օրենք Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչելու եւ դատապարտելու մասին, Ֆրանսիան է: Հասկանալի է՝ Ֆրանսիայի քաղաքական շրջանակների, ֆրանսահայության ցանկությունը այս գործընթացը տրամաբանական ավարտին հասցնելու համար: Մյուս կողմից՝ ուզում եմ հիշեցնել, որ այս հարցը դեռ երեք տարի առաջ հանդիպել է միջազգային շատ կառույցների, մասնավորապես՝ ԵԱՀԿ որոշ մասնագիտական կառույցների դժգոհությանը, որոնք սահմանել են, որ Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչելու համար դատապարտելը կարող է ներկայացվել որպես խոսքի ազատության սահմանափակում: Ուզում եմ ասել, որ այս կարծիքն ինքս չեմ կիսում եւ սրա դեմ հանդես եմ եկել ԵԱՀԿ խորհրդարանական վեհաժողովի շրջանակներում: Սակայն գիտեմ, որ այս կարծիքն առաջ մղողները բավականին լավ են կազմակերպված եւ ուժեղ են:
Կարծում եմ՝ Ֆրանսիայի կառավարությունը այս հարցը մեկ անգամ եւս ուզում է քննարկել տալ՝ այն պարզ մտադրությամբ, որպեսզի նպաստի Թուրքիայի կողմից Օսմանյան կայսրության կատարած ոճիրի ընդունելու գործընթացին, եւ միայն այս տեսանկյունից է այս հարցի մասին խոսելն օգտակար»:
Կարդացեք նաև
Ի պատասխան մեր հաջորդ հարցի՝ այս իրավիճակում մեր պետության անելիքը ո՞րն է լինելու, պարոն Սաֆարյանն ասաց. «Ֆրանսիան այն երկիրն է, որի կեցվածքը Հայոց ցեղասպանության ճանաչման եւ դատապարտման գործում օրինակելի է եղել մնացած աշխարհի համար»: Ըստ Սաֆարյանի՝ «հայ պատմաբանները անպայման պետք է արտահայտվեն այս կապակցությամբ՝ քաղաքական դաշտում քննարկումներ ծավալելուց առաջ»:
ՄԱՐԳԱՐԻՏ ԵՍԱՅԱՆ
«Առավոտ» օրաթերթ
