Հայ-թուրքական արձանագրությունների մասին ՍԴ որոշումը գրվել է ՀՀ ԳԱԱ Արեւելագիտության ինստիտուտի տնօրեն Ռուբեն Սաֆրաստյանի աշխատասենյակում:
– Պարոն Սաֆրաստյան, օրերս Թուրքիայի «Արդարություն եւ զարգացում» իշխող կուսակցության արտաքին կապերի գծով փոխնախագահը հայտարարեց, որ Թուրքիան այսուհետ դադարեցնում է իր՝ «զրո խնդիրներ հարեւանների հետ» քաղաքականությունը: Ձեր գնահատմամբ՝ ինչո՞վ է պայմանավորված նման փոփոխությունը:
– Երբ խոսում են Դավութօղլուի հեղինակած «զրո խնդիրներ՝ հարեւանների հետ» գաղափարի մասին, մենք կարող ենք միանգամից արձանագրել, որ իրականում նման բան գոյություն չունի: Իրականում թուրքական մամուլն ու հանրային կարծիքը գտնում են, որ այդ քաղաքականությունը ձախողվել է, որովհետեւ Թուրքիան փաստորեն ոչ թե ունի «զրո խնդիրներ՝ հարեւանների հետ», այլ «զրո հարեւաններ՝ առանց խնդիրների»: Դա են ցույց տալիս Թուրքիայի հարաբերությունները Իսրայելի, Սիրիայի, Կիպրոսի եւ դրանով պայմանավորված՝ ողջ ԵՄ-ի հետ: Վերջին շրջանում հետընթաց է նկատվում նաեւ թուրք-ամերիկյան հարաբերություններում: Այնպես որ, միանգամայն ակնհայտ է, որ հարեւանների հետ Թուրքիայի հարաբերություններն իրականում չեն համապատասխանում «զրո խնդիրներ» կարգախոսին, եւ տրամաբանական է, որ իրենք ուղղակի ուզում են դրանից ազատվել:
– Բայց հայ-թուրքական արձանագրությունների ստորագրումը Թուրքիան հենց այդ համատեքստում էր փորձում մատուցել՝ ընդգծելով, որ Հայաստանի հետ հարաբերությունների հաստատման գործընթացը «զրո խնդիրներ՝ հարեւանների հետ» քաղաքականության բաղկացուցիչներից է: Եվ եթե հիմա թուրքերը հրաժարվում են այդ քաղաքականությունից, կարելի՞ է ենթադրել, որ այդպիսով նաեւ հրաժարվում են արձանագրությունների վավերացման՝ ստանձնած պարտավորությունից:
Կարդացեք նաև
– Արձանագրությունների մասով մենք պետք է առավել կարեւորենք ոչ թե արտաքին աշխարհի համար արված հայտարարությունները, այլ վարվող բուն դիվանագիտությունը, որին հետեւելով՝ ես չեմ տեսնում որեւէ միտում, որ թուրքական կառավարող վերնախավը փորձում է Հայաստանի հետ հարաբերությունները կարգավորել: Չկա նման բան:
– Երբ հայտնի դարձավ, որ հայ-թուրքական արձանագրությունները հանվել են Թուրքիայի խորհրդարանի օրակարգից, Դուք հայտարարեցիք, որ Հայաստանն ինքը պետք է առաջինը ուժը կորցրած ճանաչեր արձանագրությունները: Բացի այդ, տեսակետ հայտնեցիք, որ դրանք այլեւս չեն վերադառնա Թուրքիայի խորհրդարան: Սակայն մեկ ամիս անց մենք տեսանք, որ արձանագրությունները կրկին մտան այդ երկրի օրենսդիր մարմին: Ինչո՞վ եք բացատրում Ձեր սխալ կանխատեսումը, եւ չե՞ք կարծում, որ այս պարագայում հայկական իշխանությունները ճիշտ վարվեցին՝ արձանագրությունները չեղյալ չհայտարարելով:
– Թե ինչու էի ես այդպես ասում՝ պայմանավորված էր այն օբյեկտիվ վերլուծությամբ, որը մենք հիմա էլ ենք տեսնում. այն է՝ Թուրքիան բացարձակ շահագրգռված չէ այդ արձանագրություններին ընթացք տալու հարցում:
– Այդ դեպքում դրանք ինչո՞ւ վերադարձվեցին խորհրդարան:
– Առաջինը՝ որ իրենց վրա չվերցնեն գործընթացի ձախողման պատասխանատվությունը, եւ երկրորդը՝ դրանով ասվում է, որ արձանագրությունները դեռ կան, եւ հնարավոր է՝ մի օր դրանց ընթացք տրվի:
– Իսկ որքանո՞վ ճիշտ կիներ, եթե հայկական կողմը, անսալով Ձեր հորդորին, ինքն առաջինն աներ այն, ինչից խուսափում է Թուրքիան:
– Գիտեք, դա զուտ դիվանագիտական պահի խնդիր էր, որովհետեւ երբ արձանագրությունները Թուրքիայի խորհրդարանի օրակարգից հանվեցին, մենք չէինք կարող համոզված լինել, որ դրանք կվերադարձվեն: Ուստի կարող էինք օգտագործել այդ պատրվակը եւ ասել, որ մենք էլ մեր կողմից այլեւս ընթացք չենք տալիս:
– Այսինքն՝ ուզում եք ասել, որ մենք կարո՞ղ էինք օգտագործել այդ հարմար պահը՝ շտկելու համար մեր դիվանագիտական սխալը՝ արձանագրությունների ստորագրումը:
– Ես նման ձեւակերպման հետ համաձայն չեմ: Քանի որ հաշվի առնելով նաեւ Սահմանադրական դատարանի որոշումը, որով որոշակի սահմանափակումներ մտցվեցին, այդ արձանագրություններն այնպիսին, ինչպիսին կան՝ եթե անգամ վավերացվեն, ապա դա մեզ վնաս չի բերի:
– Երկու տարվա հեռավորությունից գնահատելով՝ չե՞ք կարծում, որ այս գործընթացը սկսելն առհասարակ սխալ էր:
– Հիմա մենք ի՞նչ ունենք՝ նույն վիճակը, որն առկա էր մինչեւ գործընթացը սկսելը. մենք որեւէ ձեռքբերում չունեցանք, բայց չունեցանք նաեւ կորուստ: Նկատի ունեմ, որ այն հիմնական երեք խնդիրները, որոնց շուրջ թուրքերն ուզում էին մեզանից զիջում կորզել, անփոփոխ են՝ Ղարաբաղի հարց, Ցեղասպանության ճանաչում, Ղարսի պայմանագիր: Ոչ մի զիջում չի եղել:
– Որովհետեւ արձանագրությունները չեն վավերացվել: Բայց եթե վավերացվեին, նույն Ղարսի պայմանագրի մասով զիջումն անխուսափելի էր լինելու՝ ի դեմս գործող սահմանների ճանաչման:
– Ղարսի հարցում զիջում չէինք ունենա, որովհետեւ արձանագրությունում Ղարսի պայմանագրի հաստատում չկար: Մենք ուզած-չուզած ճանաչում էինք գործող սահմանները, բայց դա չի նշանակում, որ դրանով ճանաչում ենք նաեւ այն պայմանագիրը, որով այդ սահմանները հաստատվել են: Ամեն դեպքում, այդ արձանագրություններն, իհարկե, կոմպրոմիս էին: Բայց ՍԴ որոշմամբ մեր կոմպրոմիսի սահմանները հստակ նշվեցին:
– Պարոն Սաֆրաստյան, երբ հայ-թուրքական արձանագրությունները պետք է դրվեին հանրային քննարկման, ես՝ մինչ այդ հետեւելով Ձեր հեռուստաելույթներին եւ հարցազրույցներին, անկեղծ ասած՝ մտածում էի, որ արձանագրություններին ամենից շատ ընդդիմացողը հենց Դուք եք լինելու: Բայց ի զարմանս ինձ, ու թերեւս շատերի, Դուք չեղաք: Ինչո՞ւ:
– Շատ լավ հարց է: Այսքան տարի անցել է, ոչ ոք այդ հարցը չի տվել: Ես դա չարեցի, որովհետեւ հասկացա, որ մեզ համար մի պահ է ստեղծվել, երբ կարելի է քիչ բան կորցնելով՝ շատ բան ստանալ: Մի գաղտնիք էլ բացեմ՝ հայտնի արձանագրությունների շրջանառության բոլոր փուլերում այս սեղանի շուրջ մեր փորձագիտական կարծիքներն են պատրաստվել և հասցեագրվել պետական համապատասխան ատյաններին:
– Սերժ Սարգսյանը երկու տարի առաջ հայտարարեց, որ ցանկացած ելքի դեպքում մենք հայ-թուրքական գործընթացից ավելի ուժեղացած ենք դուրս գալու: Ձեր գնահատմամբ՝ հիմա մենք որքանո՞վ ենք ուժեղացել:
– Որեւէ երկրի ղեկավար, օրինակ՝ Քլինթոնը, երբ խոսում է այս հարցի մասին, մշտապես ասում է՝ գնդակը հիմա Թուրքիայի դաշտում է, թուրքերը պիտի քայլ անեն:
– Բայց թուրքերն էլ ոչինչ չեն անում: Այդ դեպքում ի՞նչ են մեզ տալիս Քլինթոնի ասածները:
– Որպես գործընկերոջ՝ մեր նկատմամբ վստահության աճ: Բայց, իհարկե, այս գործընթացում եղան նաեւ կորուստներ եւ առաջին հերթին՝ ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսյանի համար, որն իր իսկ բնորոշմամբ՝ շատ մեծ քաղաքական կապիտալ վատնեց այս ամենի վրա, ինչը մասնավորապես Սփյուռքի կողմից չհասկացվեց: Բայց, միեւնույն ժամանակ, մենք ունեցանք նաեւ իմ նշած դիվանագիտական պլյուսները, որոնք, ենթադրում եմ, դրականորեն կդրսեւորվեն նաեւ ղարաբաղյան բանակցային գործընթացի վրա:
ԱՐԵՎԻԿ ՍԱՀԱԿՅԱՆ
«Առավոտ» օրաթերթ
