Ազգայինը թելադրող կոմպոզիտորը

Հայրենասիրությունը Ալեքսանդր Սպենդիարյանի այցեքարտն էր

Այսօր Ալ. Սպենդիարյանի անվան օպերայի եւ բալետի ազգային ակադեմիական թատրոնի բակում, կոմպոզիտոր Ալեքսանդր Սպենդիարյանի շիրիմի մոտ կկայանա միջոցառում՝ նվիրված մեծանուն արվեստագետի ծննդյան 140-ամյակին:
Հայ մշակույթի մերօրյա երախտավորները «Առավոտի» հետ զրույցներում մշտապես ակնածանքով են խոսել 1967թ. Երեւանում բացված առաջին երաժշտական՝ Ալ. Սպենդիարյանի անվան տուն-թանգարանի մասին: Մասնավորաբար, երախտիքի խոսքեր շռայլել մշակութային այս օջախի հիմնադիր, անվանի կոմպոզիտոր Վլադիլեն Բալյանի եւ ներկայիս տնօրեն Մարինե Օթարյանի հասցեին: Թամանյանական այս տան հարուստ հավաքածուն ներառում է կոմպոզիտորի անձնական իրերը, փաստաթղթերը, նամականին ու ձեռագրերը, որոնք ներկայացնում են նրա փոխհարաբերությունները մշակույթի խոշորագույն գործիչների հետ:
Դնեպրի ափին ծնված, ապա ժամանակ առ ժամանակ բնակավայրը փոխած Սպենդիարյանը 1924 թվականին տեղափոխվելով Երեւան, հատուկ է ընտրում Նալբանդյան 21 հասցեի տունը, որովհետեւ այնտեղից հիանալի երեւում էր Արարատը: Մեր զրուցակիցները կատակում են, թե այն ժամանակ կոմպոզիտորը ի՜նչ իմանար, որ հետագայում եվրոպական չափանիշների ձգտող մեր քաղաքաշինության արդյունքում տեսադաշտից կկորչի իր ստեղծագործական մուսան՝ Արարատը:
Միանշանակ, կոմպոզիտորի գլուխգործոցը համարվում է իր միակ «Ալմաստ» օպերան, որը նրա մահից հետո միայն՝ 1930թ. բեմադրվեց Մեծ թատրոնում, այնուհետեւ Թբիլիսիի եւ Օդեսայի օպերային թատրոններում, իսկ 1933թ. «Ալմաստ» օպերայի բեմադրությամբ բացվեց Երեւանի օպերային թատրոնը: Ի դեպ, 1939-ից այն կրում է Սպենդիարյանի անունը:
Մասնագետների փոխանցմամբ, լիբրետոյից բխող գաղափարական կարգի անընդունելի կոնցեպցիան, հատկապես հայ կնոջ կերպարը արատավորող գծի առկայությունը, մի տեսակ ստվերոտ է դարձնում «Ալմաստի» գաղափարական բովանդակությունը: Հենց այն հանգամանքը, որ ունկնդիրը ատելությամբ է լցվում գլխավոր հերոսուհու նկատմամբ՝ հայրենիքի հանդեպ նրա դավաճանությունից ելնելով, ցույց է տալիս, թե որքան վարպետությամբ է կոմպոզիտորն օգտագործել թումանյանական սյուժեի այդ «կողմը», հասնելու համար իր բարձր նպատակին:
«Ալմաստը», որ Երեւանում առաջինը բեմադրեց Արշակ Բուրջալյանը, պիտի ունենար տարօրինակ ճակատագիր: Չգիտես ինչու, բուրջալյանական «Ալմաստի» բեմադրող դիրիժոր Գեորգի Բուդաղյանին պարզապես չեն թողել ղեկավարել ներկայացման պրեմիերան, որն իրականացրել է Վրաստանից հրավիրյալ դիրիժոր Ս. Ստոլերմանը: Երկրորդ բեմադրությանը ձեռնամուխ եղավ Վարդան Աճեմյանը, սակայն այն ավարտեց Կիմ Հովհաննիսյանը՝ Մ. Սարյանի նկարչական ձեւավորմամբ, ինչն էլ ներկայացվեց 1939թ. Մոսկվայում՝ Հայկական առաջին տասնօրյակի օրերին: Աճեմյանի անունը չէր կարող երեւալ մոսկովյան ներկայացմանը, որովհետեւ նա Աղասի Խանջյանի բարեկամն էր… Թամարա Շահնազարյանի Ալմաստի առաջին դերերգից հետո Մոսկվայում այդ կերպարում փայլում է 24-ամյա Տաթեւիկ Սազանդարյանը:
Ներկայացումը վերականգնվում է 1960-ականներին՝ Վ. Բագրատունու կողմից, այնուհետեւ հաջորդ բեմադրությունը արդեն խաղաղ պայմաններում իրականացնում է Վարդան Աճեմյանը՝ Մինասի եւ Օհան Դուրյանի հետ: Հետո դարձյալ նոր բեմադրություն՝ արդեն 70-ականներին, այս անգամ Նովոսիբիրսկից հրավիրում են Վ. Բագրատունուն, որն էլ դիրիժոր, բեմադրիչ Յու. Դավթյանի հետ է բեմ հանում «Ալմաստը»: Սրան դարձյալ հետեւում է երկարատեւ լռություն: Վերջին «Ալմաստը» իրականացրեց Պերմի օպերային թատրոնի գլխավոր ռեժիսոր Գեորգի Իսահակյանը՝ դարձյալ Յու. Դավթյանի հետ:
Ստացվեց այնպես, որ խոսեցինք միայն կոմպոզիտորի մեծամասշտաբ կտավի շուրջ, սակայն դեռ Ռիմսկի-Կորսակովից սկսած, հիացել են Ալ. Սպենդիարյանի վոկալ, սիմֆոնիկ ստեղծագործություններով: Ասում են՝ եթե Սպենդիարյանը չընտրեր կոմպոզիտորի մասնագիտությունը, ապա կդառնար հիանալի նկարիչ: Նրա վրձնած կտավների մասին շռայլ է արտահայտվել հատկապես Այվազովսկին: