15 տարուց ավելի ԱՄՆ-ում ապաստան ստացած, նախկին կրիշնայական Արա Հակոբյանը հիմա ասում է. «Թող Հայաստանում լինեն կրիշնայականներ, եհովայականներ, համասեռականներ՝ այն, ինչ մենք տեսնում ենք ԱՄՆ-ում»:
«Դուք իմ մասին հոդված եք գրել»,- ասաց զրուցակիցս՝ Արա Հակոբյանը, երբ հասկացավ, որ իրեն չեմ հիշում: Ես հարցրի, թե ինչի մասին է եղել հոդվածը՝ պատասխանեց, թե կրոնական փոքրամասնությունների: Իսկ ես թերեւս մի անգամ եմ գրել այդ թեմայով, երբ երկրապահները 90-ականներին հարձակումներ էին կատարում աղանդավորների գրասենյակների վրա, եւ հարվածի տակ հայտնվեցին նաեւ կրիշնայականները: Շատ դժվար էր ի դեմս ԱՄՆ Վաշինգթոնի նահանգում անշարժ գույքի խորհրդականի, հաճախ նաեւ թարգմանիչ աշխատող 44-ամյա մարդու՝ ճանաչել կրիշնայականի, մանավանդ որ՝ զրույցը տեղի էր ունենում եկեղեցու դիմաց, որտեղ Սիեթլի հայ համայնքը նշում էր քրիստոնեական մեծ տոնը՝ Սուրբ Զատիկը:
«Կրիշնա գիտակցության միջազգային ընկերություն»՝ պաշտոնապես այդպես էր կոչվում այն կազմակերպությունը, որը, Արա Հակոբյանի վկայությամբ, Հայաստանում հայտնվել է դեռ 1982-ին, Խորհրդային Միության օրոք. «Դպրոցական լինելով՝ ծանոթացել էի այդ ուսմունքին եւ խանդավառությամբ ընդունել այն: Եվ 15-16 տարեկանում արդեն դարձել էի այդ շարժման ակտիվ անդամներից մեկը: Այն ժամանակ սովետական ԿԳԲ-ն շատ մոլեռանդորեն էր մեզ հետապնդում, իսկ մենք՝ դրան հակառակ, ընդհատակյա գրականություն էինք հրապարակում ու տարածում»: Ինքն այդ կրիշնայական հրատարակչության հայկական բաժնի գլխավոր խմբագիրն էր:
Վերհիշեց ԿԳԲ-ի իրականացրած խուզարկությունները, դատավարությունները կրոնական հոսանքների դեմ՝ «մարդու անձին եւ առողջությանը վնաս պատճառելու» քրեական մեղադրանքով, որը պատժվում էր 3-5 տարի ազատազրկմամբ. «Նրանք ունեին դատական փորձագետներ, որոնք ապացուցում էին, թե միս չուտելը խիստ վնաս է պատճառում անհատի առողջությանը: Նաեւ մանթրաներ կրկնելու ու մեդիտացիաներ անելու հիմքով՝ նրանք կրիշնայականությունը համարում էին անհատին խորին վնաս պատճառող ուսմունք»:
Կարդացեք նաև
Հայաստանի անկախացումից հետո՝ մանավանդ ղարաբաղյան պատերազմի շրջանում, հաշվի առնելով այն, որ որոշ կրոնական կազմակերպություններ դեմ էին հանդես գալիս զինծառայությանը, ինչպես արդեն հիշատակեցինք, երկրապահները որոշեցին իրենց մեթոդներով արմատախիլ անել աղանդավորականությունը: Արա Հակոբյանի դիտարկմամբ՝ այդ շարժումը հատկապես ակտիվացավ Վազգեն Ա կաթողիկոսի մահվանից հետո. «Բազմաթիվ, այդ թվում՝ նաեւ զինված հարձակումներ եղան մեր կենտրոնի վրա: Ծեծուջարդը հիշեցնում էր այն, ինչ Բաքվում ու Սումգայիթում ադրբեջանցիներն էին կազմակերպում հայերի դեմ: Ու զավեշտական էր՝ փաստորեն, երկրապահները խոսում էին հայերի իրավունքների ոտնահարման ու ադրբեջանցիների բարբարոսությունների մասին, բայց նույնպիսի բարբարոսությամբ հարձակվում էին այլ հայ մարդկանց վրա, որոնք ունեին ուրիշ փիլիսոփայություն կամ հավատ, որն իրենց շրջանակներից մի փոքր դուրս էր: Ես չգիտեմ, թե ով էր պատերազմի շրջանում բանակի դեմ քարոզչություն անում, բայց համենայնդեպս՝ կրիշնայականները նման քարոզչություն չեն արել, հակառակը՝ մենք փորձում էինք օգնել ղարաբաղյան շարժմանը: Ինքս գնացել եմ Ղարաբաղ, այնտեղ բարեգործական ճաշարան էինք բացել եւ ամիսներ շարունակ անվճար սնունդով ապահովել փախստականներին ու բնակչությանը, քանի դեռ այդ նույն երկրապահները կրոնական, քաղաքական հողի վրա մեզ ուղղակի արգելեցին անել դա»:
Այս ամենն առիթ դարձավ, որ Արա Հակոբյանը հեռանա Հայաստանից ու քաղաքական ապաստան ստանա ցյում. «1995-ին երկրապահների հարձակումները շատ ավելի հաճախակի դարձան, ու դրա հետեւանքով լրիվ խափանվեց կրիշնայական մեր կենտրոնի գործունեությունը՝ արդեն ի վիճակի չէինք ֆիզիկապես ներկա գտնվել այնտեղ, այդ փլատակների մեջ»:
Սակայն իր հոգեւոր ուսմունքի պատճառով այդքան տուժելուց հետո՝ ԱՄՆ-ում որոշ ժամանակ անց գտնվելուց հետո նա դադարեց լինել կրիշնայական: Դիտարկմանը, թե կրիշնայականությունն ուղղակի ԱՄՆ-ում ապաստան ստանալու պատրվա՞կ էր՝ Արա Հակոբյանն այսպես արձագանքեց. «Կարող է նման մեկնաբանություն լինել, բայց երբ ես 16 տարեկան էի, ու ԿԳԲ-ն ինձ ձերբակալում էր՝ այն ժամանակ չէի մտածում, թե հետագայում ես դա կօգտագործեմ Ամերիկա գալու համար: 10 տարուց ավելի տեւեց իմ պայքարը՝ կրոնական գաղափարներին հետեւելու իրավունքի համար»:
Նա ասաց. «Կրիշնայականությունն ինձ համար սովետական ճնշումների եւ սահմանափակումների ընթացքում հոգեւոր փնտրտուքի եւ որոնումների արտահայտման ձեւ էր, որը հնարավորություն տվեց ծանոթանալ մի փիլիսոփայության ու գաղափարախոսության, որը դուրս էր այդ սահմանափակումներից ու լայնացրեց իմ մտահորիզոնը, հոգեւոր աշխարհը»: Այս համատեքստում Արա Հակոբյանը օգտագործեց մի համեմատություն, թե «ծարավ մարդն անապատում չի հարցնում՝ այս ջուրը ո՞ր խանութից եք գնել»: Եվ հավելեց. «Կրիշնայականության միջոցով բավական մեծ հոգեւոր զարթոնք ապրեցի: Որոշ մարդիկ դա անում են քրիստոնեության միջոցով, ուրիշները՝ աղանդների: Բայց ինձ համար միշտ հոգեհարազատ էր հնդկական վեդայական ուսմունքը, քանի որ խորապես համոզված եմ, որ հայ ժողովուրդն ունի արիական ծագում, եւ եղել է հնդեվրոպական ընդհանուր մշակույթ: Ու դարերի ընթացքում մեր մոռացված հայկական բուն մշակույթը ես փորձում էի ինչ-որ տեղ վերականգնել այդ վեդայական ուսմունքի միջոցով»:
Սակայն նշեց. «Արեւմուտքում կրիշնայականությունը դարձավ առեւտրայնացված, բավական նյութապաշտական մի շարժում՝ հեռանալով իր մաքուր հոգեւոր արմատներից: Եվ շատ մարդիկ, որոնք գտնվում էին շարժման լծակների մոտ՝ սկսեցին այն օգտագործել ուղղակի իրենց փառքի համար, եւ սա վերածվեց մրցակցության, թե ով ավելի շատ տաճար կկառուցի կամ գիրք կվաճառի»: Արա Հակոբյանը պատմեց, որ այնուամենայնիվ՝ արտերկրում էլ էր սկզբում շարունակում իր պայքարը՝ արդեն հեռակա. «Բայց նախ փոքր-ինչ հիասթափվեցի Եվրոպայում տիրող իրականությունից՝ կրիշնայականության հետ կապված, քանի որ տեսա բավական տխուր դրսեւորումներ: Հետո գալով Ամերիկա՝ իզուր հույս ունեի, թե քանի որ այդ շարժումն այստեղ է ծագել՝ միգուցե այն պահպանված լինի անաղարտ վիճակում, ու հնարավոր դառնա լինել կրիշնայական ու ապրել նորմալ կյանքով: Հայաստանում, ՌԴ-ում եւ Եվրոպայում կրիշնայական լինելը նշանակում է, որ պետք է ապրես աննորմալ կյանքով ու հասարակության հետ միշտ լինես սոցիալական բախման մեջ, ինչն ինձ միշտ անհանգստացրել է»:
Նշենք, որ Արա Հակոբյանն այժմ էլ է ԱՄՆ-ից հեռակա մասնակցում Հայաստանի կյանքին: Ասենք, Հայաստանից արտագաղթել պատրաստվող կամ արդեն դրսում բնակվող մի շարք այլ ծանոթներիս պես՝ նա էլ էր վերջերս կողմ քվեարկել «Ֆեյսբուքում» կազմակերպված «Կո՞ղմ եք արդյոք Հայաստանում օտարալեզու (օտար լեզվով դասավանդմամբ) դպրոցների գոյությանը» հարցմանը: «Հայաստանում կատարվողին շարունակում եմ հետեւել,- ասաց նա:- Եվ ճիշտն ասած՝ երազում եմ օրերից մի օր վերադառնալ ու գոնե տարվա մի մասն անցկացնել Հայաստանում: Հոգեպես, իմ արյունով ու շնչով կապված եմ այդ հողին, օդին ու ջրին: Եվ մի բան, որ շատ կուզեմ տեսնել Հայաստանում՝ ընտրության հնարավորությունն է: Թո՛ղ Հայաստանում լինեն կրիշնայականներ, եհովայականներ, համասեռականներ՝ այն, ինչ մենք տեսնում ենք Միացյալ Նահանգներում: Մեզ նրանք բոլորովին չեն անհանգստացնում: Ամեն ինչից էլ այստեղ կա: Բայց նրանք սովորել են միմյանց հետ ապրել ներդաշնակության մեջ՝ իրար չեն ծեծում, ջարդում, սպանում: Մեկը մյուսին հանդուրժում է: Նույն կերպ ԱՄՆ-ում կան նաեւ ռուսական, գերմանական, ճապոնական մասնավոր դպրոցներ ու մանկապարտեզներ: Եվ կողմ քվեարկելով Հայաստանում օտարալեզու դպրոցներ բացելուն՝ նույնն եմ նկատի ունեցել, որ թող լինեն տարբեր լեզուներով դասավանդման դպրոցներ. ֆրանսիական, ռուսական, ամերիկյան դեսպանատները կամ հասարակական կազմակերպությունները Հայաստանում բացեն իրենց լեզուներով դասավանդմամբ դպրոցներ, ու հայ մարդն ունենա ընտրության հնարավորություն՝ ուզո՞ւմ է գնալ անգլիական դպրոց, թող գնա՛»:
Նա այնուամենայնիվ խոստովանեց, որ իրեն շատ է անհանգստացնում ԱՄՆ-ում ծնված հայ երեխաների խնդիրը. «Ճիշտն ասած, հատուկ եկա հենց 1995 թվականին, քանի որ պետք է երեխա ունենայի, եւ նա ծնվեց ԱՄՆ տեղափոխվելուց 2 օր անց: Շատ էի ուզում, որ երեխան այստեղ ծնվի, որ ունենա այն ազատությունները, որոնք այս երկիրը տալիս է իր քաղաքացուն: Չէի ուզում, որ երեխան ծնվի Հայաստանում, որ հետո նորից ծեծուջա՜րդ, կռիվ-ղալմաղա՜լ, բանա՜կ՝ մի խոսքով, այդ ամենը: Բայց միեւնույն ժամանակ, ես հասկանում եմ, որ երեխան այստեղ կորցնում է կապը Հայրենիքի հետ, որն ինքը փաստորեն չի էլ տեսել: Եվ ես չգիտեմ՝ Հայաստանում կա՞ն Սփյուռքի հետ աշխատող հասարակական կազմակերպություններ (պետական կառույցները միշտ էլ բյուրոկրատիայով են զբաղվում ու կարգին գործ չեն անում): Ես գիտեմ, որ շատ հայ ծնողներ ուզում են իրենց երեխաներին ուղարկել Հայաստան, որ շփվեն, տեսնեն, սովորեն, նաեւ լինեն ինտերնետային ծրագրեր, գրականություն, երիտասարդական ճամբարներ, որոնք երեխաներին կկապեն իրենց Հայրենիքի հետ: Լսել եմ, որ ինչ-որ նման բաներ կան, բայց այնքան անհասանելի են՝ չգիտենք, թե որտե՜ղ, ինչպե՜ս: Եվ որքան էլ փոքր ժամանակից հայերեն եմ սովորեցրել, պատմել՝ կապը կտրված է, եւ ինքն արդեն հետաքրքրություն չունի Հայաստանի հանդեպ: Ու կամաց-կամաց մեր երեխաները դառնում են ամերիկացի. ընդամենն արձանագրվում է, թե իրենց պապերը հայ են եղել ու վե՛րջ: Իսկ հիմա մեր ձեռքում է՝ Հայաստանի բնակչությունը գնալով կպակասի՞, թե՞ հակառակը՝ կավելանա»:
Աննա ԻՍՐԱՅԵԼՅԱՆ
