ՄՐՑԱԿՑՈՒԹՅՈՒՆ՝ ԿԵՂԾ ԴԵՂԵՐԻ ՀԱՇՎԻ՞Ն

Դեղոլորտի մասնագետները համոզված են, որ դեղերի շուկան ազատականացնելու՝ ՀՀ կառավարության որոշումը
դեղերի շուկայում քաոս է ստեղծելու:

Վերջերս ՀՀ կառավարությունը մի շարք որոշումներ ընդունեց հայաստանյան դեղերի շուկայի որակական բովանդակությունը առավելագույնի հասցնելու, դեղերի ֆիզիկական եւ տնտեսական մատչելիությունը ապահովելու, դեղերի շուկան ազատականացնելու նպատակով: Եթե առաջին երկու հարցերը դեղերի շուկայի բարելավման առումով խիստ սկզբունքային են, եւ, կարելի է ասել, նույնիսկ ազգային անվտանգության խնդիր, ապա, դեղերի շուկան ազատականացնելու՝ կառավարության այս տարվա մարտի 10-ի որոշումը, մի շարք մասնագետների կարծիքով, պարզապես սխալ էր: Եվ չնայած այս որոշման նախագծի քննարկման ժամանակ Հայաստանի դեղ արտադրողները, ներմուծողները եւ օտարերկրյա դեղագործական ընկերությունների հայաստանյան ներկայացուցչություններն այդ նախագծին դեմ են արտահայտվել, այդուամենայնիվ, կառավարությունն իր մտահղացումը կյանքի է կոչել: Ներկայումս մեր ձեռքի տակ են գտնվում ՀՀ նախագահին, վարչապետին, առողջապահության նախարարին, ԱԺ նախագահին, ՀՀ նախագահի վերահսկողության ծառայության պետին, էկոնոմիկայի նախարարին ուղղված մի քանի փաստաթղթեր, որտեղ դեղերի ոլորտի շուրջ 46 ընկերության պատասխանատու իր մտահոգությունն է հայտնում սույն որոշման վերաբերյալ՝ փաստելով, որ այն էական ազդեցություն կունենա Հայաստանի դեղաշուկայի եւ դեղորայքային անվտանգության վրա: Դեղերի շուկայի մասնակից ընկերությունները, դեռեւս նախագծի քննարկման ժամանակ, առաջարկել են շարունակել հանրապետությունում դեղերի վերահսկողության համակարգի հիմնադիր, ՀՀ առողջապահության նախարարության Դեղերի եւ բժշկական տեխնոլոգիաների փորձագիտական կենտրոնի նախկին տնօրեն, այդ ոլորտում բազմամյա փորձ ունեցող Էմիլ Գաբրիելյանի ձեւավորած ավանդույթը, այն է՝ զերծ մնալ դեղերի նկատմամբ ազատ շուկայական գործիքներ կիրառելու պրակտիկայից, առաջին հերթին կարեւորելով անվտանգությունն ու արդյունավետությունը։
Նշենք, որ ըստ «Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2000 թվականի սեպտեմբերի 20-ի «Հայաստանի Հանրապետություն դեղերի եւ դեղանյութերի ներմուծման ու արտահանման կարգը հաստատելու մասին» թիվ 581 որոշման մեջ կատարված փոփոխությունների եւ լրացումների, այսուհետեւ մեր երկիր կարող են ներմուծվել միայն Հայաստանի Հանրապետությունում պետական գրանցում ունեցող դեղերը, ինչպես նաեւ անվտանգության, արդյունավետության եւ որակի վրա չազդող փաթեթավորման փոփոխությամբ (արդեն իսկ պետական գրանցում ստացած) դեղերը, որոնք ձեռք կբերվեն բացառապես այն անձից, այդ թվում այլ պետություն ներմուծողից, որը կտրամադրի արտադրողի կողմից իրեն տրված հավաստագրի վավերացված պատճենը:
Դեղոլորտի մասնագետների պնդմամբ, ՀՀ կառավարության այդ որոշումը հակասում է նաեւ Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության (ԱՀԿ) հանձնարարականներին, որոնք պետք է գործեն մեր երկրում: Իսկ դրանք խախտելու դեպքում, մասնագետները չեն բացառում, որ կառաջանա կենսաահաբեկչության թափանցման վտանգ՝ հաշվի առնելով մեր երկրի աշխարհաքաղաքական դիրքը։ Դեղերի փաթեթավորման, մակնշման եւ դեղի մասին տեղեկատվության նույնականացման պահանջների կատարման կարեւորության մասին 2007թ.-ին ահազանգել է նաեւ ԱՀԿ Եվրոպական տարածաշրջանային խորհրդական Քիս դե Ժոնշիրեն, ի պատասխան Է. Գաբրիելյանի՝ նրան ուղղված նամակի, որտեղ ԱՀԿ-ի մասնագետը հստակ բացատրել է, որ նույնականացման պահանջը նախեւառաջ անհրաժեշտ է առողջապահության անվտանգության ապահովման տեսակետից։
Այդուհանդերձ, ՀՀ կառավարությունը միտքը չի փոխել: Գործադիրն իր որոշումը հիմնավորել է հետեւյալ կերպ. «Հաշվի առնելով ՀՀ շուկայի փոքր լինելը, նշված սահմանափակումը չի նպաստում դեղերի մրցակցային շուկայի ստեղծմանը։ Այն խոչընդոտում է ՀՀ շուկային ինտեգրվել ավելի խոշոր շուկաներին, որտեղ նույն արտադրողը նույն դեղը վաճառում է ՀՀ-ում գրանցվածից տարբերվող փաթեթավորմամբ, բայց ավելի էժան գներով, քանի որ, որպես կանոն, մեծ շուկաները արտադրողներից ավելի բարենպաստ գնային առաջարկներ են կարողանում ստանալ»։
Մեր երկրի դեղաշուկայի մասնակից ընկերությունները գտնում են, որ կառավարության հիմնավորումը դեկլարատիվ է: Ըստ նրանց, այդ պահանջից հրաժարվելը կհանգեցնի ներմուծման շուկայի քաոսի, քանի որ կծաղկեն միջնորդավորված ներմուծումները, որն առաջին հայացքից կարող է թվալ դեղերի մատչելիությանն ուղղված քայլ, սակայն իրականում այն կլինի որակի, ժամկետանց վերափաթեթավորված եւ կեղծ դեղերի հաշվին։
Դեղաշուկայի մասնակից ընկերությունները նաեւ մտավախություն ունեն, որ կառավարության այդ որոշումը կարող է հանգեցնել ոչ թե «դեղերի մրցակցային շուկայի ստեղծմանը», այլ մենաշնորհացմանը, քանի որ ներմուծողները կձգտեն ներկրել միայն փաթեթավորման փոփոխությամբ (արդեն իսկ պետական գրանցում ստացած) դեղերը՝ գրանցման համար չծախսելով միջոցներ։ Ինչն էլ իր հերթին կարող է հանգեցնել դիստրիբուցիոն շուկայի վերաձեւավորման՝ հօգուտ խոշոր դիստրիբյուտորների, որոնք, մեծ գումարներ ներդնելով, կարող են 3-րդ անձանցից ձեռք բերել մեծ ծավալով փաթեթավորման փոփոխությամբ դեղեր, վարել դեմպինգի քաղաքականություն, հետո՝ դուրս մղելով մրցակիցներին հայկական շուկայից, բարձրացնել գները։ Այսինքն՝ ընկերությունները վստահ են, որ շուկան կկենտրոնանա մեծ շուկայական իշխանություն, կապիտալ ունեցող ընկերությունների ձեռքում։
Դեղերի շուկայի ազատականացումը մեծ վնասներ կհասցնի նաեւ օտարերկրյա խոշոր դեղարտադրողների՝ մեր երկրում գործող ներկայացուցչություններին, որոնց տեղական բյուջեները սահմանվում են տվյալ երկրում իրենց դեղերի վաճառքի ծավալներով։ Միջնորդավորված ներմուծումները չեն գրանցվի նրանց օգտին: Օրինակ՝ շվեյցարական դեղը ինչպես վաճառվում է Ռուսաստանում, Ուկրաինայում, այնպես էլ՝ Հայաստանում։ Եվ եթե այդ դեղը միջնորդավորված ներկրվում է, օրինակ՝ Ռուսաստանից, ապա արտադրողի համար այդ դեղը վաճառվել է Ռուսաստանում, հետեւաբար չի արտացոլվում ՀՀ-ում վաճառքի ծավալների մեջ, ինչն էլ կազդի այդ ներկայացուցչությունների ֆինանսական հնարավորությունների վրա։ Այստեղ նաեւ ռիսկեր են առաջանում Ռուսաստանում արտադրվող «շվեյցարական արտադրության» կեղծ դեղերի ներմուծման առումով եւս: Օտարերկյա դեղագործական ընկերությունները, նրանց հայաստանյան ներկայացուցչությունները եւ պաշտոնական դիստրիբյուտորները չեն կարող երաշխավորել Հայաստան ներմուծված դեղերի որակը, եթե դրանք ներմուծվեն երրորդ անձանցից ձեռք բերվելուց հետո եւ, մանավանդ, փոփոխված փաթեթավորմամբ։
Մի կարեւոր հանգամանք եւս. դեղարտադրողները, ելնելով երկրների տեղային պայմաններից, ըստ երկրների առաջարկում են օգտագործել նույն դեղի տարբեր դեղաչափեր, եւ այլ երկրում նպատակահարմար դեղաչափը կարող է հարմար չլինել Հայաստանում օգտագործելու համար բուժմանը՝ կողմնակի ազդեցություն առաջացնելու պատճառով։
Հաշվի առնելով մի շարք փաստարկներ, Հայաստանի դեղ արտադրողները, ներմուծողները եւ օտարերկրյա դեղագործական ընկերությունների հայաստանյան ներկայացուցչությունները կառավարության պատասխանատուներից պահանջում են կասեցնել վերոնշյալ որոշումը: