Հարցազրույց՝ ՀՀ արդարադատության նախարարի տեղակալ Արամ Օրբելյանի հետ
– ՀՀ արդարադատության նախարարության բարեփոխումների փաթեթում կարեւորվում է նախարարության ենթակա այն կառույցները, որոնք անմիջականորեն ծառայություններ են մատուցում բնակչությանը՝ նոտարիատ, պետռեգիստր եւ այլն, «մեկ պատուհանի սկզբունքի» ներդնումը: Այս համակարգը, փոփոխական հաջողություններով, արդեն իսկ կիրառվում է հանրապետության մի շարք կազմակերպություններում, բայց քաղաքացիների գնահատականներն այս սկզբունքին հակասական են, բացարձակ դրականից մինչեւ խիստ բացասական: Որո՞նք են ձեր դրդապատճառները եւ ակնկալիքները:
– Դրդապատճառներն ակնհայտ են. ամենահասարակ գործառույթներ իրականացնելիս՝ մարդիկ հաճախ ստիպված են լինում մի քանի տեղից տարբեր փաստաթղթեր ձեռք բերել ու ներկայացնել, տարբեր տեղեկություններ եւ տեղեկանքներ ստանալ, բազմաթիվ գործողություններ կատարել: Այս համատեքստում ակամայից հիշում ես Ռայկինի մանրապատումը՝ «բեր ինձ տեղեկանք, որ քեզ պետք է տեղեկանք»: Օրինակ, պետական ռեգիստրի դեպքում անձը ստիպված է լինում նախ՝ ֆիրմային անվանում ստանալ, հետո՝ գրանցել իրավաբանական անձ եւ դրանից հետո նաեւ հաշվառվել հարկային մարմնում ու ստանալ հարկ վճարողի հաշվառման համար: Իրականում այս տարբեր գործողությունները իրականացնող քաղաքացին ունենում է մեկ վերջնական նպատակ, ինչը իրավաբանական անձանց պետական ռեգիստրի դեպքում, օրինակ՝ իրավաբանական անձ գրանցելը կամ որպես անհատ ձեռնարկատեր հաշվառվելն է, եւ որպես արդյունք՝ ձեռնարկատիրական կամ այլ գործունեությամբ օրինական զբաղվելու հնարավորություն ստանալն է: Փաստորեն, մեկ նպատակի հասնելու համար քաղաքացին տարբեր տեղեր է գնում: Իսկ «պատուհանների» այս բազմությունը արհեստական դժվարություններ է առաջացնում եւ խոչընդոտում բնականոն աշխատանքին՝ ամենաքիչը ժամանակատար են:
– Ասում են՝ բյուրոկրատիան հնարավորը անհնարին դարձնելու արվեստն է: Գուցե այս մտայնությո՞ւնն է տիրում նման հիմնարկություններում:
– Դա նույնպես, ինչպես նաեւ՝ իներցիան եւ օրենսդրության ու կանոնակարգերի անկատարությունը: Դա է պատճառը, որ մարդ հաճախ բուն գործով զբաղվելու փոխարեն մի երկար ժամանակահատված թղթատարությամբ է զբաղվում: Պետական համակարգը կոչված է աջակցելու մարդուն, այլ ոչ թե տարբեր արհեստական բարդություններ ստեղծելու: Հետեւաբար՝ սահմանափակումները թեեւ անհրաժեշտ են, բայց չպետք է հանգեցնել չարդարացված ձգձգումների: «Մեկ պատուհանի» սկզբունքի ներդրմամբ իրավաբանական անձի գրանցումը կամ որպես անհատ ձեռնարկատեր հաշվառումը կատարվում է «մեկ պատուհանից»՝ պետական ռեգիստրի համապատասխան ստորաբաժանման կողմից, որը ստուգում եւ գրանցում է ֆիրմային անվանումը, գրանցում է իրավաբանական անձը, ինչպես նաեւ տրամադրում է հարկ վճարողի հարկային համարը: «Մեկ պատուհանին» զուգահեռ՝ ներդրվում է համացանցային որոշ ծառայություններ՝ ներառյալ համացանցային գրանցում եւ համացանցի միջոցով փաստաթղթերի նախնական մուտքագրում: Այսինքն՝ իրականում մենք իրագործում ենք ոչ միայն մեկ պատուհանի սկզբունքը, այլ նաեւ էլեկտրոնային ռեգիստրի գաղափարը:
– Ավելի կոնկրետ՝ ի՞նչ է էլեկտրոնային ռեգիստրը, եւ ինչպե՞ս է կատարվելու էլեկտրոնային եղանակով փաստաթղթերի հանձնումը ռեգիստր:
– Էլեկտրոնային ռեգիստրը ունի մի շարք բաղադրիչներ, որոնցից անհրաժեշտ է առանձնացնել էլեկտրոնային տվյալների բազան, էլեկտրոնային/համացանցային գործարքները, էլեկտրոնային գրանցման վկայականը: Նշված բաղադրիչների մի մասն արդեն ներդրված է եւ գործում է, օրինակ՝ էլեկտրոնային տվյալների բազան, մի մասը ներդրվելու է իրագործվող բարեփոխումների այս փուլում, ավելացվելու են տվյալների էլեկտրոնային բազայի տեխնիկական հնարավորությունները, էլեկտրոնային տարբերակով մուտքագրվելու եւ գրանցվելու են փաստաթղթերը: Որոշ բաղադրիչներ էլ կներդրվեն այս փուլի ավարտից անմիջապես հետո՝ շատ մոտ ապագայում: Ինչ վերաբերում է էլեկտրոնային գրանցման կոնկրետ գործընթացներին, ապա հիմա ներդրվող համակարգը հնարավորություն է տալիս փաստաթղթերը մուտքագրել երեք տարբերակով: Առաջին՝ անձն ինքն է հանձնում անհրաժեշտ բոլոր փաստաթղթերը, երկրորդ՝ փաստաթղթերը մուտքագրում է էլեկտրոնային ստորագրությամբ, ինչը հավասարազոր է փաստաթղթերի ֆիզիկական հանձնմանը: Այս դեպքում անձը էլեկտրոնային ստորագրությամբ եւ կնիքով հաստատված գրանցման վկայական է ստանում, ցանկության դեպքում կարող է նաեւ այցելել ռեգիստր եւ անմիջապես ստանալ վկայականի թղթային տարբերակը, ինչը հենց տեղում աշխատակիցն անմիջապես տպում է, կնքվում եւ հանձնում դիմողին: Մյուս տարբերակը դա առանց էլեկտրոնային ստորագրության փաստաթղթերի մուտքագրումն է: Այս դեպքում փաստաթղթերի գրանցման համար օրենքով նախատեսված ժամկետում՝ հինգ օրվա ընթացքում կատարվում է նախնական գրանցում, եւ դիմողը ստանում է ծանուցում այն մասին, որ կարող է այցելել ռեգիստր՝ ֆիզիկական նույնականացման եւ փաստաթղթերի ստորագրման համար: Այս ընթացակարգով գրանցում իրականացնելիս ռեգիստր պետք է այցելեն բոլոր այն անձինք, ում ստորագրությունը անհրաժեշտ է ներկայացված փաստաթղթերի վրա: Սահմանափակ պատասխանատվության ընկերության դեպքում դա, որպես կանոն, բոլոր հիմնադիրներն են, ինչպես նաեւ տնօրենը:
– Ընկերություններ գրանցելիս, որպես անհատ ձեռնարկատեր հաշվառվելիս, ինչպես նշեցիք վերը, էական նշանակություն ունեն նաեւ գործողությունների ժամկետները: Նշված համակարգերի ներդրումը ի՞նչ ազդեցություն կունենա գրանցումների ժամկետների կրճատման վրա:
– Անկախ ամեն ինչից, գործընթացների պարզեցումը, «մեկ պատուհանի» ներդնումը, էլեկտրոնային եղանակով փաստաթղթերի օրինակները մուտքագրելը էականորեն կխնայեն գրանցման կամ հաշվառման վրա ծախսվող ժամանակը: Միաժամանակ էլեկտրոնային ռեգիստրի արդիականացման եւ գրանցման ընթացակարգերի օպտիմալացման արդյունքում էլ կկրճատվեն որոշ ժամկետներ: Եթե անձը նախընտրում է գրանցել ՍՊԸ՝ օգտվելով ռեգիստրի կայքում զետեղված տիպային կանոնադրությունից, ապա գրանցումը կատարվում է անմիջապես՝ նախկինում գործող 2 օրվա փոխարեն: Նշված փոփոխությունը որպես պարտադիր ժամկետ դեռեւս ամրագրված չէ օրենսդրական մակարդակում, սակայն համապատասխան կարգերի մեջ փոփոխություններ կատարելու նպատակով առաջարկություն արդեն ներկայացվել է ՀՀ կառավարություն:
– Այնուամենայնիվ, փորձը ցույց է տալիս, որ եթե կա գործը ձգձգելու ամենաչնչին հնարավորություն, բյուրոկրատներն անպայման դա կօգտագործեն: Իսկ ո՞րն է երաշխիքը, որ այդ «մեկ պատուհանը» «հաջողությամբ չի փոխարինի» ներկա համակարգին:
– Նման վտանգ որոշակիորեն կա, դրա համար չենք բավարարվելու զուտ «մեկ պատուհանի» սկզբունքը ներդնելով: Զուգահեռաբար, որպես համակարգի բաղկացուցիչ մաս, իրականացվելու են այլ քայլեր եւս, օրինակ՝ ներդրվելու է դիմումների ընթացքն առցանց հետեւելու համակարգը, ինչը հնարավորություն կտա հետեւել եւ վերահսկել փաստաթղթերի շարժը եւ գրանցման գործընթացը համացանցի միջոցով: Հետազոտման եւ մշակման փուլում են էլեկտրոնային կառավարման այլ բաղադրիչներ նույնպես, օրինակ՝ բջջային կապի հնարավոր կիրառումը պետական ռեգիստրի որոշակի գործառույթներ իրականացնելիս: Բայց պետք է ընդունել, միայն ծրագրերի միջոցով, ինչքան էլ դրանք կատարյալ լինեն՝ անհնար է լուծել բոլոր խնդիրները, այդ պատճառով ակտիվ աշխատանք է տարվելու նաեւ անձնակազմի վերապատրաստման ուղղությամբ:
