ԲԱՆԱՍՏԵՂԾՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ՍԵՐ ՈՒՆԵՆ, ՍԵՌ ՈՒՆԵՆ, ՈՒՆԵՆ ԸՆՏԱՆԻՔ

«Գրական տանիք չունեցողների պոեզիան» շարքից

«Լավի կամ վատի խնդիր չունեն Վաչե Պետրոսյանի ստեղծագործությունները, դրանք անցել են բանաստեղծության բանաստեղծականացման սահմանը ու գոյացել ճշմարիտ ծննդաբերությամբ եւ հանգույն: Իրենց բնազանցումի պատրանքում դրանք չեն խճողվել հաճախ արտաքուստ մանվածապատ թվացող ձեւերի մեջ, թորած չեն, սեռ ունեն, սեր ունեն, ունեն ընտանիք, ընկերներ եւ ազգություն, ավելին՝ հայրենիք ունեն դրանք: Բազում են հայրենիքին նվիրված կամ հայրենիքի թեմայով գրված բանաստեղծությունները, որոնք շատ ու շատ դեպքերում չափածո լոզունգներ են, պլակատներ, որովհետեւ արյուն չունեն ու անարյուն զոհաբերության փորձեր են հայրենյաց զոհասեղանին»:
Օրեր առաջ Չարենցի անվան գրականության եւ արվեստի թանգարանի «Գրական թանգարան» սրահի նախաձեռնությամբ տեղի ունեցած «Թուջե մառախուղ» գրքի շնորհանդեսին իր խոսքն այսպես սկսեց բանաստեղծ Վարուժան Խաստուրը: Նա նաեւ ներկայացրեց գրական այսօրը՝ «Այսօրվա անհայրենիք բանաստեղծականացումների դարաշրջանը», «երբ ակամա հեղձվում ես պոլիէթիլենային պոեզիայի պռնկե-պռունկ լցված աղբանոցների թերայրվող դառը ծխից, երբ գրականություն է նետվում սեքսուալ չկայացումների ու ապականությունների գարշահոտը, երբ նողկագրությունների ստվարացումից ծառերի ատաղձը վերածվում է գրքերի գերեզմանոցի ու առատանում են արտաքնոցային թղթե արտադրության ապագա ծավալները»:
Քանդակագործ Վաչե Պետրոսյանի բանաստեղծությունների երկրորդ գիրքը շահեկանորեն տարբեր է, որովհետեւ ինչպես նրա գրչընկերն է ասում. «Նա ինքնակամ պատասխանատվություն է ստանձնել իր տեքստի առջեւ»: Գրականագիտության դոկտոր Հենրիկ Բախչինյանն ասաց. «Ես մարդկայնորեն նախանձում եմ, որ չեմ հայտնվել գրքի ընկերներին նվիրված բանաստեղծությունների շարքում: Վստահ եմ, որ մեր հասարակությունն էլ կգտնի իր բանաստեղծին, ինչպես որ ես գտել եմ իմ բանաստեղծին»:
Շնորհանդեսին ներկա քանդակագործ Արա Շիրազն ասաց. «Ես ոչինչ չեմ հասկանում: Ես պոեզիա էլ չեմ հասկանում: Զգում եմ, որ Վաչեն հեքիաթ է ստեղծել եւ այդ հեքիաթի մեջ ենք հայտնվել բոլորս»:
Շնորհանդեսից հետո էլ սկսվեց մեր զրույցը ճանաչված քանդակագործ, բանաստեղծ, «Աբովյան» քրեակատարողական հիմնարկի նախկին պետ  Վաչե Պետրոսյանի հետ:
ՈՐԵՎԷ ԱՓՍԵԻ
ՄԵՋ ԻՆՁ ՀԱՆԳԻՍՏ ՉԵՄ ԶԳՈՒՄ
– Ինչո՞ւ է ժողովածուն կոչվում «Թուջե մառախուղ»:
– Մեր իրականությունը, ուր ենք, պարսպված է հոգեւոր սնանկության թանձր մառախուղով: Հասարակական փոխհարաբերություններում, մշակույթում, ներանձնային կյանքում որեւէ նշանակալի, ճշմարտակերպ, դրական լիցքերով օժտված  մտագործունեություն «անդիմության» կողմից  միտված է արգահատման ու ոչնչացման: Սա, թերեւս, ամենավատթարը չէ: Կա ավելի սարսափելին, երբ ստեղծագործող անհատը մոռացված է, արհամարհված, հոգեւոր պահանջատերը՝ բացակա, կասկածամիտ, համակերպված իրեն թելադրված տգիտության պահանջարկին:
Էլ չխոսեմ՝ անկինոթատրոն կինոյից, անգրախանութ գրքի մայրաքաղաքից:
Չխոսեմ գրողների, նկարիչների եւ այլոց սրճարաններից, որ օտարվեցին հանուն մտավորականների անմիաբանության:
Էլ չխոսեմ…
Ի՞նչ է, դժվա՞ր բան է 100 հաստավզի փոխարեն նույնքան արվեստագետ պահելն ու գուրգուրելը հանուն մեր մշակույթի: Դժվար չէ, ուստի կամ վախենում են, կամ թքած ունեն ազգի հոգեւոր մշակույթի հիշողության վրա:
«Թուջե մառախուղ», որովհետեւ գործող իրավակարգի թուջե, անթափանց ներկայությունը այլեւս խաթարել է մեր մարդաբանական տեսակը:
– Ինչպե՞ս եք վերաբերվում Ձեր պոեզիան գնահատողների գնահատականներին: Արդյոք ճի՞շտ է ընկալվում պատկերը, տողը:
– Եվ դրական, եւ բացասական:
Պոեզիայի իրական գնահատողը ժամանակն է: Սակայն խնդիրն այն է, որ ամենուր զգացվում է ժամանակի խիստ սղություն:
Մարդը շտապում է: Շտապում եմ եւ ես: Փորձեր եմ անում ետ բերել կորցրածս:
Իմ ընթերցողն ունեմ: Իհարկե՝ ունեմ, բայց չեմ համարձակվի ասել, թե նա ինչպես է զգում, ընկալում գիրս, տողս: Իմ խնդիրն ամենեւին այլ է. ես ընթերցողիս որեւէ բան չեմ պարտադրում, ուզածս նրան վախից հրաժարելն է, նրա մեջ ազատության վեհությունը արթնացնելը:
– Դուք Ձեզ համարում եք խաչքարագո՞րծ, քանդակագո՞րծ, թե՞ բանաստեղծ: Ո՞ր ափսեում եք Ձեզ հանգիստ զգում:
– Ինչ ասել է՝ խաչքարագործ, քանդակագործ, թե բանաստեղծ: Այս ամենը  ու նաեւ այլ ամեններ ստեղծագործելու ժամանակ գործում են միասնաբար, գործում են իրարից անկախ, սակայն ուղղորդված են բանաստեղծության կամ մյուսների հոգեւոր մթնոլորտի կայացմանը:
Փորձեք հիշել այն ընդհանրությունները, որոնք առկա են շարականում, մանրանկարում, խաչքարում, հարթաքանդակում եւ ընդհանրապես վաղ միջնադարի հայ հոգեւոր արարչության մեջ:
Իսկ ավելի հստակ պատասխանեմ. որեւէ ափսեի մեջ ինձ հանգիստ չեմ զգում:
– Դուք գրողների միության անդա՞մ եք:
– Ոչ եւ ոչ էլ ուզում եմ լինել:
– Պարոն Պետրոսյան, առհասարակ, ինչպե՞ս կբնութագրեք հայ պոեզիայի 2010-ը:
– Հետեւում ու չեմ հետեւում: Ունեմ իմ մտքի ճաշակին հարիր բանաստեղծներ, որոնց կարդում եմ: Եվ վերջին հաշվով, գնահատելը իմ գործն էլ չէ: Դա գրականագետի, գրական քննադատի սուրբ պարտականությունն է, որոնք, ցավոք սրտի, Հայաստանում չեն գործել եւ չեն գործում հավուր պատշաճի:
Թե չէ, այ քեզ բան: Նրանց ուսումնասիրության նյութը մեռած պոետն է, նրա ստեղծագործությունը: Համաձայնեք, դժվար է գործ ունենալ կենդանի պոետի հետ, անգամ անբարենպաստ է, քանի որ նա  թելադրելու է պոետական վարքի իր կանոնները, եւ այս պարագայում գրականագետն այնքան հասու  պետք է լինի, մեծ առումով, ողջ մշակութային կյանքին, որ կարողանա գրող-քննադատ առնչությունում ձեւավորի իր տեսակի կարեւոր անհրաժեշտությունը:
– Դուք ունեք մի խորագիր. «Էլ Չարենցից ոչինչ չկա ինձնից բացի», ինչը հարցադրումների տեղիք է տվել: Ի՞նչ եք դրանով ուզում ասել:
– Այս խորագիրը, բնականաբար, գրգռիչ է, հարցահարույց, անսպասելի: Առանձնապես, կարծում եմ, որեւէ բան չի պատահել, դա ես եմ, իմ պատկերացրած Չարենցի ներկայով, երբ մարտյան չարագույժ գիշերում գնդակահարվեցին մի խումբ հայորդիներ՝ պոետի ու իմ եղբայրները: Ուրեմն ինչո՞ւ հայ գրողական միտքն ու խիղճը անհաղորդ մնացին այս դաժան  իրողությանը: Չէ՞ որ սպանվածները իրենց ընթերցողներն էին:
Չարենցն այլ կերպ կարձագանքեր:
Ես պատասխանեցի նրա պես:
Երբ Անգլիական այգում 2008թ. հունիսի սկզբներին տեղադրեցի 1921թ. փետրվարի 19-ին Երեւանի բանտում բոլշեւիկների  կողմից կացնահարված հայ մտավորականներին նվիրված խաչքար-կոթողը ու խաչի թեւատակերի նռների վրա խորագրեցի «Մարտյան զոհերի հիշատակին», գրող-մտավորականները կողքիս չէին, չբարեհաճեցին իրենց ներկայությամբ հարգել իրենց պապերի, եղբայրների հիշատակը:
Երբ Թամանյանի անմահ ստեղծագործության՝ «Ժողտան», ժող-ժողովուրդ  արմատն անջատել ու նետել են փողոց, տունն էլ վարձով տվել հակահայկական մուղամի պայծառ աստղերին, նրանք լռում են, ավելին՝ զարմացած ու  հուզված են գրքիս երկրորդ անվանումից:
Ուրեմն, ես այս խորագրի իրավունքն ունեմ, եւ այդ նրանք են ինձ հուշել: