ԴԻՎԱՆԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ՝ ՆԱԵՎ ՄՇԱԿՈՒՅԹԻ ՄԻՋՈՑՈՎ

Ըստ Հատուկ հանձնարարություններով դեսպան, ԵՊՀ Հայ եկեղեցու պատմության եւ եկեղեցականության ամբիոնի վարիչ Լեւոն Սարգսյանի, դիվանագիտական աշխատանքում ամեն ինչի մասին չէ, որ պետք է բարձրաձայնել:

– Պարոն Սարգսյան, գաղտնիք չէ, որ Ղարաբաղի հարցը ՄԱԿ տեղափոխելու Ադրբեջանի ձգտումը մեծապես պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ ի դեմս իսլամական երկրների՝ Ադրբեջանը ՄԱԿ-ում բազմաթիվ աջակիցներ ունի: Արդյոք ՀՀ արտաքին գործերի նախարարությունը բավարար չափով աշխատո՞ւմ է Իսլամական կոնֆերանս կազմակերպության անդամ պետությունների հետ՝ մեղմելու համար իսլամական աշխարհից եկող հակահայկական ազդակները:
– Ես կարծում եմ, որ Հայաստանի արտաքին գործերի նախարարությունը բավարար չափով ջանքեր է գործադրում եւ լուրջ աշխատանքներ իրականացնում Իսլամական կոնֆերանս կազմակերպության անդամ երկրների հետ: Գուցե 2-3 տարի առաջ արաբական աշխարհի երկրների հետ մի քիչ ավելի պասիվ էինք աշխատում: Չցանկանալով հիմա դրա ուղղակի պատճառներին անդրադառնալ՝ նշեմ, որ արդեն 2008թ.-ից արաբական աշխարհի հետ մեր դիվանագիտական հարաբերությունները վերստին ակտիվացել են: Եվ այն, որ Ադրբեջանը ՄԱԿ-ից հետ կանչեց վերջին հակահայկական բանաձեւը, մեծապես պայմանավորված է նաեւ հենց այդ երկրների հետ ՀՀ ԱԳՆ հետեւողական աշխատանքով:
– 2008թ. ՄԱԿ-ում «Ադրբեջանի գրավյալ տարածքների մասին» հակահայկական բանաձեւի քվեարկությանը որոշ իսլամական երկրներ պարզապես չմասնակցեցին կամ ձեռնպահ մնացին: Այդ երկրների շարքում էին նաեւ Սիրիան, Թունիսը եւ Ալժիրը, որտեղ Դուք երկար տարիներ եղել եք ՀՀ արտակարգ եւ լիազոր դեսպանը: Եվ եթե Սիրիայի՝ քվեարկությանը չմասնակցելը կարող է պայմանավորված լինել նաեւ այդ երկրում առկա հայկական հզոր սփյուռքով, ապա Թունիսի եւ Ալժիրի դեպքում կարելի է ասել, որ դա զուտ դիվանագիտական աշխատանքի արդյունք է: Այստեղից կարելի՞ է եզրակացնել, որ նպատակային դիվանագիտական աշխատանքի դեպքում հնարավոր է նման արդյունքների հասնել նաեւ մյուս իսլամական երկրներում:
– Ձեր նշած երկրների հետ լուրջ աշխատանք է իրականացվել մեր դիվանագիտական ընդհանուր ներուժի ներգրավմամբ՝ այդ երկրներում աշխատող մեր դիվանագետների, ինչպես նաեւ ՄԱԿ-ում եւ այլ միջազգային կառույցներում ՀՀ ներկայացուցիչների ջանքերի համատեղմամբ: Ինչ վերաբերում է Ձեր հարցին, ապա այստեղ խնդիրն այն է, որ Իսլամական կոնֆերանս կազմակերպության որոշ ակտիվ պետությունների՝ մասնավորապես Սաուդյան Արաբիայի եւ Պակիստանի հետ մենք, ցավոք, դիվանագիտական հարաբերություններ չունենք: Ուստի՝ չենք կարող այդ երկրների հետ դիվանագիտական աշխատանք տանել: Կարծում եմ, ՀՀ անկախության առաջին տարիներին որոշակի սխալներ թույլ տրվեցին: Այդ ժամանակ մենք, թերեւս, կարող էինք դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատել այդ երկրների հետ, բայց հապաղեցինք: Ամեն դեպքում, դա այլեւս անցած էտապ է, եւ այսօր արդեն թե Սաուդյան Արաբիան, թե Պակիստանը, ցավոք, շատ ակտիվ հակահայկական դիրքորոշում ունեն:
Այնուամենայնիվ, ուզում եմ նշել, որ ԻԿԿ-ն, իսլամական աշխարհում կարեւոր կազմակերպություն լինելով հանդերձ, գլոբալ առումով այդքան էլ որոշիչ ազդեցություն չունի: Ինչն, անշուշտ, չի նշանակում, որ մենք պետք է թերագնահատենք դրա կարեւորությունը:
– Անցյալ տարի ԻԿԿ-ն որոշում ընդունեց, որով անդամ երկրների խորհրդարաններից պահանջվում էր Խոջալուի դեպքերը ճանաչել իբրեւ ցեղասպանություն: Հնարավոր համարո՞ւմ եք, որ առաջիկայում իսլամական երկրների խորհրդարաններում այդ ուղղությամբ ակտիվ գործընթացներ սկսվեն:
– Չեմ կարծում, որ նման բան կլինի, քանի որ բոլորն էլ լավ հասկանում են, որ այդ դեպքերը ցեղասպանություն որակելն անհեթեթություն է: Բացի այդ, հենց Խոջալուի հետ կապված, ՀՀ արտգործնախարարությունը հետեւողական աշխատանք է իրականացնում՝ պարզաբանելով ադրբեջանական այդ կեղծիքն ու ներկայացնելով իրական փաստերը:
– Պարոն Սարգսյան, տարիներ շարունակ ադրբեջանական քարոզչությունն իր նավթադոլարների հաշվին համաշխարհային կրթական կենտրոններն ու միջազգային կառույցները հեղեղում է հորինված, ստահոդ, սակայն գեղեցիկ ձեւավորված «գիտական գրականությամբ»: Չե՞ք կարծում, որ համարժեք հակազդեցության բացակայության պայմաններում ադրբեջանական կեղծիքը վաղ թե ուշ կսկսի ընկալվել իբրեւ իրականություն:
– Անշուշտ, դրա դեմը պետք է փորձենք առնել, սակայն մեծ հաշվով, համոզված եմ, որ Ադրբեջանն իր այդ կեղծ պրոպագանդայով որեւէ արդյունքի չի հասնի: Քանի որ, ամեն դեպքում, պատմությունը մնում է պատմություն, եւ լուրջ գիտնականները, լուրջ դիվանագետները երբեւէ ադրբեջանական կեղծարարությանը տուրք չեն տա: Սակայն դա չի նշանակում, որ մենք չպետք է քայլեր ձեռնարկենք: Եվ դա պետք է արվի ոչ միայն արտգործնախարարության, այլեւ մեր գիտական շրջանակների կողմից: Օրինակ՝ պետք է ի վերջո Հայաստանի տարածքների պատմական տեղանունները վերականգնվեն:
Բացի այդ, եկեք չմոռանանք նաեւ քարոզչական հսկայական նշանակություն ունեցող այնպիսի փաստերի մասին, ինչպիսին Տիգրանակերտի պեղումներն են, որոնց համար հսկայական միջոցներ են ծախսվել: Նշեմ նաեւ, որ մենք մեր դիվանագիտական խողովակներով եւս բավական լուրջ քարոզչական-տեղեկատվական աշխատանք ենք տանում, այդ թվում՝ մեծ թվով գիտական գրականություն տարածելով: Այնպես որ՝ մեր կողմից տարվող աշխատանքի մասին ամեն ինչ չէ, որ բարձրաձայնվում է:
– Ադրբեջանական քարոզչության հաջորդ սիրված թեման հայերի կողմից իսլամական հուշարձանների ոչնչացումն է, ինչի արդյունքում իսլամական որոշ երկրներում սխալ կարծրատիպեր են ձեւավորվել մեր երկրի մասին: Ինչպիսի՞ քայլեր է իրականացնում ՀՀ ԱԳՆ-ն՝ ապացուցելու համար Ադրբեջանի մեղադրանքների ստահոդությունը:
– Ադրբեջանի այդօրինակ հայտարարությունները որեւէ անգամ չեն հիմնավորվում կոնկրետ փաստերով, քանի որ այդպիսիք պարզապես չկան: Նկատեմ, որ Հայաստանում եւ Արցախում իսլամական հուշարձաններ գրեթե չկան: Այդ փաստն ապացուցված է գիտականորեն եւ դեռ վաղուց: Բերեմ մեկ օրինակ. դեռեւս 70-ական թվականներին ՀՀ ԳԱԱ հնագիտության եւ ազգագրության ինստիտուտի հրատարակած «Դիվան հայ վիմագրության» շարքի Արցախին նվիրված հատորը որոշվել է տպել երկու խորհրդային երկրների՝ Հայաստանի եւ Ադրբեջանի գիտությունների ազգային ակադեմիաների համատեղ տիտղոսաթերթով: Սակայն Ադրբեջանը հրաժարվել է, քանի որ պարզվել է, որ համատեղ գիտական արշավախմբի աշխատանքի արդյունքում ոչ Արցախում, ոչ էլ Զանգեզուրում ադրբեջանական մշակութային ոչ մի հետք չի հայտնաբերվել: Այն դեպքում, երբ միայն Արցախում հայտնաբերվել է 6- 7դդ. ավելի քան 1200 հայերեն արձանագրություն եւ ընդամենը 22 արաբատառ (նկատեք՝ ոչ թուրքերեն, ոչ էլ ադրբեջաներեն) արձանագրություն, այն էլ՝ 18-րդ դարի:
– Ի դեպ, ձեռագրերի մասին. Ձեր ղեկավարած «Փյունիկ» բարեգործական հիմնադրամը վերջերս Մատենադարանին նվիրաբերեց 10 արժեքավոր հին ձեռագրեր: Դուք նշեցիք, որ ի թիվս այլ ծրագրերի, առաջիկայում պատրաստվում եք Մատենադարանի մասնաճյուղը բացել նաեւ Լեռնային Ղարաբաղում, որտեղ կցուցադրվեն արցախյան հնագույն ձեռագրերի պատճենները: Որ՞ փուլում է այդ ծրագրի իրականացումը:
– Աշխատանքներն ընթանում են, սակայն ծրագրի վերջնական իրականացման համար անհրաժեշտ է բավական ժամանակ, քանի որ հին ձեռագրերի պատճենների պատրաստումը շատ նուրբ, աշխատատար եւ ժամանակ պահանջող գործընթաց է: Բայց մենք անպայման ծրագիրն իրականացնելու ենք, եւ ավելին, ցուցադրելու ենք ոչ միայն արցախյան, այլեւ ընդհանրապես հայկական մատենագրության լավագույն նմուշների կրկնօրինակները: Կարծում եմ՝ դա շատ կարեւոր ծրագիր է ոչ միայն Արցախի ժողովրդի համար, այլեւ Ղարաբաղ այցելող զբոսաշրջիկներին ու դիվանագետներին արցախյան մատենագրության հնագույն գանձերը ներկայացնելու տեսանկյունից:
– Գնահատելով եւ կարեւորելով մեր մշակույթի գանձերի վերադարձը Հայաստան՝ այնուամենայնիվ չե՞ք կարծում, որ ոչ պակաս կարեւոր է նաեւ հայկական մշակույթը դուրս տանելու, աշխարհին ներկայացնելու աշխատանքը:
– Օրինակ՝ «Ոսկե ծիրան» փառատոնը մշակույթը նե՞րս բերել է, թե՞ դուրս տանել: Մենք փորձում ենք աշխատել երկու ուղղությամբ էլ: «Փյունիկ» հիմնադրամը արդեն երկրորդ տարին է՝ Գյումրիի կոնսերվատորիայի մասնաճյուղի հետ համատեղ միջազգային երաժշտական փառատոն է անցկացնում: Այս տարի 14 երկրներից 1200 երաժիշտ էր մասնակցում փառատոնին: Իմ խորին համոզմամբ, այսպիսի միջոցառումների վրա մենք պետք է շեշտադրում անենք: Եթե մենք կարողանանք «Ոսկե ծիրանի», Գյումրիի երաժշտական փառատոնի նման եւս երկու-երեք միջազգային փառատոներ կազմակերպել, ապա դրանով մեծ խնդիրներ կլուծենք՝ ոչ միայն մշակութային, այլ նաեւ դիվանագիտական եւ քարոզչական:
– Գաղտնիք չէ, որ քարոզչության հարցում մեր ամենամեծ ներուժը հայկական սփյուռքն է՝ իր ազդեցիկ լոբբիստական կազմակերպություններով: Օրերս տեղեկատվություն տարածվեց, որ մի քանի հայտնի ամերիկահայ գործիչներ որոշել են ստեղծել նոր մի կազմակերպություն, այսպես ասած՝ սփյուռքի կառավարություն: Տեսակետ կա, որ սփյուռքի հավաքական դիրքորոշումը Հայաստանից առանձին ներկայացնելու պատճառը հայ-թուրքական գործընթացի արդյունքում սփյուռքի եւ Հայաստանի միջեւ առաջացած խզումն է: Ինչպիսի՞ն է Ձեր մեկնաբանությունը:
– Այդպիսի խզում չկա: Ես դա կարող եմ ասել եւ իբրեւ դիվանագետ, եւ իբրեւ սփյուռքի հետ սերտ կապեր ունեցող անձ: Անշուշտ, սփյուռքում կային եւ այսօր էլ կան առանձին կազմակերպություններ եւ անհատներ, որոնց կարծիքը չէր համընկնում ՀՀ վարած քաղաքականությանը, սակայն ընդհանուր առմամբ՝ դա այդպես չէ, գոնե Մերձավոր Արեւելքում, որտեղ մենք ունենք մեծ սփյուռք: Ընդհակառակը, ես կարող եմ հավատացնել, որ 2008թ.-ից ի վեր հայրենիք-սփյուռք կապերն էլ ավելի են ամրապնդվել, եւ մեր երկրի ու նրա ղեկավարության հեղինակությունն էլ ավելի է բարձրացել սփյուռքում:
Ինչ վերաբերում է Ձեր նշած կազմակերպությանը, ապա ես ըստ էության տեղեկացված չեմ դրա մասին, բայց ճանաչում եմ անդամներից մեկ-երկուսին: Մասնավորապես՝ Հարութ Սասունյանին, որը հաճախ է այցելում Հայաստան, սակայն մեր հանդիպումների ընթացքում նա երբեւէ հայրենիք-սփյուռք հարաբերությունների խզման մասին չի բարձրաձայնել: Այնպես որ, կարծում եմ, որ եթե նման կառույց ստեղծվի, ապա այն լինելու է ոչ թե Հայաստանի դեմ կամ Հայաստանից առանձին, այլ հակառակը՝ միասին եւ հանուն Հայաստանի:
– Պարոն Սարգսյան, վերջին շրջանում խոսակցություններ են պտտվում, որ Դուք հավակնում եք ԵՊՀ ռեկտորի պաշտոնին եւ պատրաստվում եք գալիք ընտրություններում առաջադրել Ձեր թեկնածությունը: Այդպե՞ս է արդյոք:
– Ոչ: Առայժմ ես նման ցանկություն չունեմ: Ես գտնում եմ, որ ամբիոնի վարիչի պաշտոնը պակաս պաշտոն չէ եւ աշխատելու համար պակաս ասպարեզներ չի բացում: Ձեր նշած խոսակցություններն ակտիվացան իմ դոկտորական աշխատանքի պաշտպանությունից հետո: Բայց ես չէի կարող դոկտորական աշխատանքս չպաշտպանել միայն նրա համար, որ խուսափեմ այդ խոսակցություններից: Ես ամբիոնի վարիչ եմ եւ գտնում եմ, որ ամբիոնի վարիչը պետք է դոկտոր լինի: Բայց բոլոր դոկտորները չէ, որ պետք է ռեկտոր դառնան: Ի դեպ, ժամանակին էլ ասում էին, որ ես ուզում եմ դառնալ ԵՊՀ արեւելագիտության ֆակուլտետի դեկան, վերջերս էլ խոսում էին Մանկավարժական ինստիտուտի ռեկտորի պաշտոնի մասին: Մարդիկ կան, որ պարզապես անգործ են եւ զբաղված են նման ստեր հորինելով: