Բավական է մեկ-երկու պտույտ Վանա Տալլինում, եւ անհնար է չսիրահարվել այդ՝ մինչեւ ուղնուծուծը եվրոպական քաղաքին
![\"\"](http://www.aravot.am/2010/aravot_arm/September/14/p5.jpg\")
Վանա Տալլինը շատ նման է մյուս եվրոպական քաղաքների «հին քաղաքներին»՝
ամեն քայլափոխին միջնադարի շունչն է:
![\"\"](http://www.aravot.am/2010/aravot_arm/September/14/p6.jpg\")
«Սակու» գարեջրի գործարանի տարածքում է գտնվում «Գարեջրատան թանգարանը»՝ Pubi muuseum-ը:
![\"\"](http://www.aravot.am/2010/aravot_arm/September/14/p7.jpg\")
Կարդացեք նաև
«Կումու արտի» «Խոսող պատմության» ցուցասրահում
ամեն կիսանդրի իր «կյանքն է պատմում»:
«Ճիշտն ասած, ես չեմ հիշում, որ մեր անկախանալուց հետո որեւէ դեպք լինի, որ լրագրողների նկատմամբ բռնություն արձանագրված լինի: Գուցե հիշողությունս է դավաճանում, բայց ես նման բան չեմ հիշում, մանավանդ, որ տասը տարուց ավելի Ֆինլանդիայում եմ աշխատել, երկու-երեք տարի է, որ վերադարձել եմ»,- այսպես արձագանքեց հարցիս Էստոնիայի ամենամեծ օն-լայն պորտալի՝ delfi.ee-ի լրագրող Ռայն Կուլին, եւ օգնության կանչեց իր մյուս գործընկերներին՝ էստոնական ամենամեծ օրաթերթի՝ «Պոստիմեսի» լրագրող Արգո Իդեոնին եւ էստոնական ռադիոյի խմբագիր Լաուրի Հուսարին, որոնց հետ հայաստանյան լրագրողներս հանդիպեցինք Տալլինի հին քաղաքում՝ Վանա Տալլինում գտնվող ռեստորաններից մեկում՝ Լատվիա եւ Էստոնիա կատարած մեր այցի ընթացքում: Նրանք եւս չհիշեցին որեւէ դեպք:
Այդ այցելությունը ԵՄ նախաձեռնությունն էր՝ AEPLAC-ի՝ Քաղաքական եւ իրավական խորհրդատվության հայ-եվրոպական կենտրոնի ծրագրի շրջանակներում, որի նպատակն էր հայ լրագրողներին ծանոթացնել 2004-ից Եվրամիության լիիրավ անդամ դարձած նախկին խորհրդային այդ երկրների եվրոպական ինտեգրացիային:
Վերոհիշյալ հանդիպման ընթացքում մեր էստոնացի գործընկերները բռնության դեպքեր չհիշեցին, սակայն տեղեկացրին, որ լրատվամիջոցների դեմ դատական հայցեր, ճիշտ է, ոչ շատ հաճախ, բայց, այնուամենայնիվ, լինում են: Օրինակ, նույն delfi.ee-ի մի գործը ներկայումս Եվրոդատարանում է: Նրանց ինչ-որ մեկը դատի էր տվել՝ կայքում մի հոդվածի կապակցությամբ ընթերցողների տեղադրած քննարկումների մեջ վիրավորանք գտնելով: Մեր էստոնացի գործընկերները եւս դժգոհ էին ինտերնետային քննարկումների որակից՝ համարելով դրանք հայհոյանքների եւ անանուն վիրավորանքների դաշտ: Էստոնական դատարանը համարել էր, որ կայքն ունի մեղավորության իր բաժինը, քանի որ հրապարակ է տրամադրել հայհոյանքների համար, այսինքն՝ եթե չլիներ այդ կայքը, հայհոյախոսը չէր կարող հրապարակայնորեն վիրավորել «տուժողին»: Բնականաբար, դատարանի այս որոշումը լրատվամիջոցը արդարացի չէր համարել եւ դիմել է ՄԻԵԴ: Հայտնի չէ, թե այդ գործը երբ կքննվի եւ կավարտվի, սակայն կարծում եմ, որ այս հարցով ՄԻԵԴ-ի որոշումը նախադեպային կարող է լինել:
Մեր էստոնացի գործընկերները, ի տարբերություն իրենց լատիշ համքարակիցների (Ռիգայում մենք հանդիպեցինք Baltic news service-ի լատվիական մասնաճյուղի ղեկավարների հետ), չէին համարում, որ էստոնական մամուլն անկախ չէ: Լատիշները պնդում էին, որ տեղական բոլոր թերթերը պատկանում են այս կամ այն օլիգարխին կամ կուսակցությանը, եւ միայն BNS-ն է ազատ, քանի որ պատկանում է սկանդինավյան մի խոշոր ընկերության, որն ամենեւին հետաքրքրված չէ մերձբալթյան քաղաքականությամբ, եւ լրատվությունն իր համար ընդամենը բիզնես է, որի հաջողության համար լրատվամիջոցի գործունեության անկախությունն ու ազատությունը առաջնային պայման է: Էստոնիայում սկանդինավյան խոշոր ընկերությունների էին պատկանում գրեթե բոլոր ԶԼՄ-ները, այդ իսկ պատճառով այնտեղ ԶԼՄ-ների տարանջատումը մի քիչ այլ էր՝ այսինչ թերթը (ռադիոն, հեռուստատեսությունը, կայքը) դեղին է, այնինչը՝ ոչ այնքան, երրորդը լուրջ է: Մամուլի բաժանման այս ձեւն ավելի հատուկ է եվրոպական զարգացած երկրներին: Այնտեղ մամուլն, ըստ էության, անկախ է, բայց կախված է իր որդեգրած կուրսից՝ լուրջ մամուլը սովորաբար ավելի քիչ ընթերցող ունի, քան տաբլոիդը: Սակայն էստոնացիները կամ իրենց բնույթից ելնելով, կամ ինչ-որ այլ պատճառներով առայժմ նախընտրում են լուրջ մամուլը. 1857 թ.-ին հիմնադրված «Պոստիմեսը» 50-60 հազար ընթերցող ունի եւ 240 աշխատակից: Հիշեցնենք, որ ամբողջ Էստոնիայում բնակվում է 1,3 միլիոն մարդ: Երկու-երեք տարի առաջ, երբ Էստոնիայում ընդհանուր առմամբ մեղմվեց հակառուսական տրամադրությունը, «Պոստիմեսը» բացեց նաեւ ռուսերեն տարբերակը, որը, ի տարբերություն էստոներենի, ոչ թե 24, այլ ընդամենը 16 էջ ունի եւ 10 հազար ընթերցող: Ընդ որում, թերթի երկու տարբերակների նյութերի քիչ մասն է կրկնվում՝ յուրաքանչյուր լսարանի համար իրեն հետաքրքրող թեմաներ կան: Չեն կրկնվում նաեւ «Պոստիմեսի» տպագիր եւ էլեկտրոնային տարբերակները: Էլեկտրոնայինը աշխատում է օն-լայն ռեժիմով, անընդհատ թարմացվող լուրերով, սակայն այստեղ տեղ չեն գտնում տպագիր բաժնի վերլուծական հոդվածները, հրապարակախոսությունը, իսկ հոդվածների հիմնական մասի կարճ համառոտագիրն է լինում միայն՝ այսինչ տեղը այսինչ բանը եղավ: Չնայած դրան՝ «Պոստիմեսի» օն-լայն տարբերակը ինտերնետային մամուլի մեջ առաջատար, բայց դեղնավուն delfi.ee-ից ընդամենը 50 հազարով պակաս դիտումներ ունի. շաբաթական delfi է մտնում 700 հազար մարդ, իսկ «Պոստիմես»՝ 650 հազար (ի դեպ, Էստոնիան Եվրոպայի ամենաինտերնետացված երկիրն է՝ չհաշված Իսլանդիան, որն առաջին տեղն է գրավել միայն իր բնակչության սակավաթվության պատճառով): Նրանք, ովքեր հետաքրքրված են ամեն ինչի մասին ավելի խորը տեղեկություններ ունենալու մեջ՝ ստիպված գնում են թերթը: Իսկ ում հետաքրքրում է ամենժամյա թարմ լրատվությունը եւ ամեն ինչի մասին իր կարծիքը «քննարկումներ» բաժնում հայտնելու հնարավորությունը՝ մտնում է նաեւ թերթի կայքէջ: Չմոռանանք նշել, որ Պոստիմեսն արժե 0,38 եվրո, իսկ շաբաթ օրերին 1 եվրո արժե: «Պոստիմեսն» ունի նաեւ իր լոկալ տեսակները: Ասենք, Պյառնուում հրապարակվում էր «Պյառնու-Պոստիմեսը», որում ներառված էր նաեւ Պյառնու գավառի մասնավոր խնդիրների լուսաբանումը: Նկատենք, որ «Պյառնու-Պոստիմեսը» հասցրեց նույնիսկ հարցազրույց վերցնել այդ քաղաքում մեկ օրով հյուրընկալված հայ լրագրողների խմբի անդամներից մեկից:
Ի տարբերություն Հայաստանի՝ էստոնական եթերը շատ խայտաբղետ չէ: Այստեղ գործում է էստոնական չորս ալիք, որոնցից երկուսը հանրային են՝ ETV1, ETV2, եւ երկուսը՝ Kanal2-ը եւ TV3-ը՝ կոմերցիոն: Եթերում են նաեւ ռուսալեզու PBK, RTR-planeta, NTV-mir ալիքները, ինչպես նաեւ արտասահմանյան ֆիլմերի երեք ալիք՝ Fox, Silver, Sony: Այն էստոնացիները, ում չեն բավարարում այս ալիքները, օգտվում են մալուխային հեռուստատեսության առաջարկներից: Այս մասին մենք իմացանք Էստոնիայի հանրային հեռարձակման ընկերության խորհրդի անդամ Հաննո Տոմբերգից, որին մեզ ուղեկցող Էստոնիայի պառլամենտի պատգամավոր Հաննես Ռումմը ներկայացրեց որպես «մե՜ծ շեֆ»: Չմոռանամ նշել, որ մեր այցելության ողջ ընթացքում մեզ ուղեկցում էին պատգամավոր Հաննես Ռումը, ով նախկինում մեր գործընկերն է եղել, եւ Էստոնիայի կառավարության աշխատակազմի ռազմավարական բաժնի տնօրեն Քեյթ Քասեմեցը:
Քեյթի նախաձեռնությամբ հայ լրագրողներս եղանք «Կումու արտում»՝ Էստոնական արվեստի խոշորագույն թանգարանում: 2006-ին բացված 7-հարկանի այս շինությունը, որի ճարտարապետը ազգությամբ… դե, իհարկե, ֆինն է, ցնցող տպավորություն էր թողնում: Այստեղ մտածված էր ամեն ինչի մասին՝ փոքրիկ խանութ-սրահ, ռեստորան-սրճարան, վերելակներ, ցուցանմուշների վերականգնողական կենտրոն, գրադարան եւ արխիվ, արհեստանոցներ եւ արվեստանոցներ եւ իհարկե՝ անհամար ցուցասրահներ, որոնց թվում՝ բացօթյա… Մեր գիդն այդ ցուցասրահում Հելենա Ռիշտեյնն էր, ով ոչ միայն իր երկրի արվեստին էր տեղյակ, այլեւ մեր: Ի զարմանս մեզ՝ նա մի քանի անգամ նշեց հայ մանրանկարչության անգնահատելի դերի մասին համաշխարհային մշակույթում, ակնարկեց մեր՝ առաջին քրիստոնեական ազգ լինելը եւ այլն: Երբ հայտնեցինք մեր զարմանքը նրա տեղեկացվածությունից՝ Հելենան ինքն էլ զարմացավ. «Այդ ամենի մասին գիտի յուրաքանչյուր մարդ: Յուրաքանչյուր կի՛րթ մարդ»:
«Կումու արտում» շատ հետաքրքիր ցուցասրահներում եղանք: Տպավորիչներից մեկը խոսող կիսանդրիների ցուցասրահն էր: Այստեղ տեղադրված ցուցանմուշները՝ պատմությունից մեզ հայտնի սիրելի եւ ոչ այնքան համակրելի դեմքեր, ասենք՝ Ստալինը, խոսում էին: Համընդհանուր աղմուկի մեջ դժվար էր ինչ-որ բան հասկանալը, սակայն երբ ականջդ մոտեցնում էիր քեզ հետաքրքրած քանդակին, լսում էիր նրա ձայնը, նրա խոսքերը: Ինձ, օրինակ, դուր եկավ մի էստոնացի բանաստեղծուհի, ով իր մայրենիով արտասանում էր…
Էլի առիթ ունեցանք հպարտանալու մեր ազգությամբ, երբ ներկա գտնվեցինք Տալլինում անցկացվող՝ օգոստոսի կեսերից մինչեւ նոյեմբերի կեսերը ձգվող «Աշնանային ջազ» փառատոնի ընթացքում տալլինյան հայտնի Kloostri Ait ռեստորանում կայացած Արա Յարալյանի համերգին: Թավջութակահար, 37-ամյա Արան ծնունդով Ալավերդուց է, սովորել է մեր Պոլիտեխնիկում, սակայն գրեթե մեկուկես տասնամյակ առաջ տեղափոխվել է Տալլին եւ նվիրվել երաժշտությանը: Սովորել է նաեւ ԱՄՆ-ում, իսկ հիմա ոչ միայն էստոնական ջազի հայտնի դեմքերից է, այլեւ ուսանում է Ֆինլանդիայում՝ Հելսինկիի կոնսերվատորիայի մագիստրանտ է, ինչպես ինքն ասաց՝ «վեչնի ստուդենտ»:
Ընդհանրապես, Ֆինլանդիան Էստոնիայի համար քիչ է ասել, թե մեծ եղբայր է: Այս երկիրը ամեն հարցում Էստոնիայի կողքին է. ներդրումներ՝ բոլոր բնագավառներում, աշխատատեղեր եւ ուղղակի փորձ եւ օրինակ՝ «փոքր եղբոր» համար: Էստոնական ապրանքներն առաջին հերթին արտահանվում են Ֆինլանդիա, օրինակ՝ Պյառնուի «Վիսնուրկ» կահույքի գործարանի արտադրանքը, «Սակու» գարեջրի գործարանի արտադրանքը եւ այլն: «Սակուում», որտեղ բախտ ունեցանք տեսնելու գարեջրի արտադրության ողջ ընթացքը, գործարանի տարածքում գտնվող «Գարեջրատան թանգարանում» (Pubi muuseum) վայելելու գարեջրի գրեթե ողջ տեսականին (հայ լրագրողներիս չհետաքրքրեց «Սակուի» մնացյալ արտադրանքը՝ հանքային եւ աղբյուրի ջրեր, զովացուցիչ ըմպելիքներ եւ այլ անլուրջ հեղուկներ), պատմում էին, որ Սկանդինավիայում գործող խիստ «հակաալկոհոլային» օրենքների պատճառով այժմ, երբ իրենք ԵՄ անդամ են դարձել, եւ սահմաններն ավելի քան բաց են, ֆինները ամեն օր դատարկ մեքենայով գալիս են եւ «Սակուի» արտադրանքով եւ այլ ալկոհոլային վայելքներով գերբեռնված վերադառնում: Էստոնացիները պնդում էին, որ ընդհանրապես ամեն ինչ Ֆինլանդիայում գրեթե կրկնակի թանկ է, եւ այդ պատճառով շատ ֆիններ նախընտրում են իրենց առեւտուրն անել հարեւան Էստոնիայում: Իրենք՝ էստոնացիներն էլ մի բան էին միայն ուզում ֆիններից՝ աշխատանք: Շատ էստոնացիներ են աշխատում Ֆինլանդիայում, քանի որ աշխատավարձն այնտեղ անհամեմատ բարձր է, քան իրենց երկրում: Աշխատուժի արտահանումն ամենեւին դժվար չէ. գրեթե ամեն ժամ Տալլինից Հելսինկի նավեր են մեկնում եւ վերադառնում՝ հսկա շոգենավերից սկսած զբոսանավերով վերջացրած:
Մենք էլ նման մի շոգենավով մեկնեցինք Հելսինկի՝ տեսնելու, թե ինչով են իրարից տարբերվում ԵՄ հին ու նոր անդամները…
Մելանյա Բարսեղյան
Շարունակությունը կարդացեք այստեղ:
