Ռուսներն ասում են, որ բանաստեղծը Ռուսաստանում ավելին է, քան լոկ բանաստեղծը: Շարունակելով համանմանությունը՝ մենք միանշանակ կարող ենք պնդել, որ եկեղեցին Հայաստանում ավելին է, քան եկեղեցին: Ընդ որում, այդ «ավելի»-ն գուցե ավելի գերիշխող նշանակություն է ձեռք բերել, քան «եկեղեցի»-ն:
![\"\"](\"https://www.aravot.am/2010/aravot_arm/September/8/p11.jpg\")
2001-ին մենք ազգովին նշեցինք քրիստոնեությունը պետական կրոն հռչակելու 1700-ամյակը: Հավատացյալների բազմությամբ ձգվեցինք դեկորատիվ խաչի հետեւից, երկար քննարկեցինք՝ արդյոք արժե՞, որ Լենինի արձանի փոխարեն խաչ կանգնեցնենք հանրապետության գլխավոր հրապարակում, եւ այդպես էլ կոնսենսուսի չեկանք: Արդյունքում երեւի բացառիկ դեպք գրանցվեց. հաղթեց բնությունը՝ ի դեմս կանաչ խոտի, գոնե ժամանակավորապես: Սակայն վերջին շրջանում առնվազն երկու խնդրի կապակցությամբ մեզանում ծավալվեցին հասարակական քննարկումներ, որոնք ակնհայտ ցույց են տալիս մեր 1700-ամյա քրիստոնեության սոցիալական արժեքը: Առաջինը «Մոսկվա» կինոթատրոնի ամառային դահլիճի տեղում եկեղեցի կառուցելու հարցի շուրջ թափ առած խոսակցություններն ու նախաձեռնություններն էին, երկրորդը՝ Աղթամարի Սուրբ Խաչ եկեղեցում տեղի ունենալիք պատարագին մասնակցության:
Նախ հասկանանք երկու դեպքերի կոնտեքստը: «Մոսկվա» կինոթատրոնի շուրջ ծավալված իրադարձությունները բացառապես ներքին սպառման ոլորտից էին, իսկ Աղթամարի Սուրբ Խաչի շուրջ ծավալվող իրադարձությունները բացառապես արտաքին ուղղվածություն ունեն: Երկուսի կենտրոնում էլ եկեղեցի է՝ Սուրբ Պողոս-Պետրոսը եւ Սուրբ Խաչը: Երկուսի դեպքում էլ մենք գործ ունենք նախկինում գոյություն ունեցած/գործած եկեղեցիների վերականգնման/վերաբացման հետ: Եվ այս երկու դեպքերը հիանալի մատնանշում են մեր երկակի վերաբերմունքը եկեղեցու նկատմամբ՝ ներքին եւ արտաքին:
Հասարակության ներքին վերաբերմունքը եկեղեցու նկատմամբ ունի բոլորովին այլ արմատներ, արտաքինը՝ այլ: Արտաքին վերաբերմունքի մեջ շեշտադրվում է եկեղեցու հայապահպան դերը: Մինչեւ հիմա արտագաղթած հայերը առաջինը ցանկանում են եկեղեցի ունենալ, գոնե թե մի խաչքար, որի շուրջ կարող են համախմբվել: Դրսում եւ դրսի աշխարհի համար եկեղեցին մեր ինքնությունը հաստատելու, պաշտպանելու միջոց է, եւ դրա դեմ ցանկացած ոտնձգություն ընկալվում է իբրեւ ոտնձգություն ինքնության դեմ: Առավել եւս, երբ Սուրբ Խաչի դեպքում այդ ոտնձգությունը դիտվում է թուրքերի կողմից: Հասարակական գիտակցությունը սա ընկալում է ոչ այլ կերպ, քան ցեղասպանության քաղաքականության տրամաբանական շարունակություն: Ակնհայտ է, որ մենք թուրքերին շարունակում ենք վերաբերվել հենց այս տրամաբանության կոնտեքստում, ուստի նրանց ձեռնարկած ամեն քայլ մեկնաբանում ենք միայն այդ կերպ:
Ի տարբերություն սրա, ներքին վերաբերմունքի մեջ շեշտադրվում է եկեղեցու՝ իշխանություն լինելու փաստը: Հայոց պատմությանը թեկուզ աղոտ ծանոթություն ունեցողները հաստատ հիշում են, որ հայոց եկեղեցին պետականության բացակայության պայմաններում իրականացրել է նաեւ պետական կառույցներին բնորոշ ֆունկցիաներ: Ըստ այդմ, եկեղեցին հայ համայնքի համար ունեցել է իշխանական ընկալում՝ դրանից բխող բոլոր հետեւանքներով: Խորհրդային շրջանում աթեիստական մոտեցումների գերիշխումը հասարակական գիտակցության ներսում ստեղծել է որոշակի վակուում, որն այժմ՝ անկախության շրջանում լցվում է ինչով ասես:
Մի բան ակնհայտ է. ոչ ներքին, ոչ արտաքին վերաբերմունքի բաղադրիչների մեջ գերակշռողը զուտ եւ նախեւառաջ կրոնական չէ, կապված չէ հավատի հետ: Եկեղեցին մեզ համար առաջին հերթին ազգային, համայնքային, ցուցադրական նշանակություն ունի: Մենք էլ ազգովին ցուցադրում ենք: Հարցն այն է՝ թե ինչ եւ ում եւ ինչ է մնում ցուցադրությունից հետո, երբ մենք մնում ենք մենակ: Գուցե մեր խղճի հետ:
