ԱՊԱԳԱՆ ՋՐԱԴՈԼԱՐՆԵՐԻՆՆ Է

Ազգային ժողովի անկախ պատգամավոր Լյովա Խաչատրյանը վստահ է, որ աշխարհում ապագան ջրադոլարներինն է եւ ոչ թե նավթադոլարներինը:

– Խորհրդարանական հայտարարությունների ժամին եւ կառավարությանը հարցեր ուղղելիս դուք այն փոքրաթիվ պատգամավորներից եք, որը գյուղի կոնկրետ խնդիրներ է առաջ քաշում, եւ խոսում եք հատկապես գյուղատնտեսության այն պրոբլեմներից, որոնք հրատապ են: ԱԺ վերջին արտահերթի ժամանակ եւս դուք մի շարք հարցեր բարձրացրիք, մասնավորապես ասացիք, թե վտանգված է հողերի ոռոգման խնդիրը: Եթե ճիշտ եմ հասկանում, հիմա գյուղի եւ գյուղացու համար կարեւոր շրջան է, ոռոգման հարցերը ինչպե՞ս են լուծվում:
– Շատ ճիշտ նկատեցիք, որ ոռոգման հարցերը վտանգված են, եւ ես էլ այդ մասին խոսել եմ: Եթե հիշում եք, առաջարկում էի, որ Հյուսիս-հարավ ճանապարհի փոխարեն սկսեինք հյուսիս-հարավ ջրամբարների շարքը կառուցել, որը ավելի հրատապ եմ համարում: Այսօր արդեն անմիջականորեն առնչվում ենք այն խնդիրներին, որոնք ես բարձրացնում էի շարունակ: Արդեն ոռոգման ջրի լուրջ խնդիրներ ունենք Մեղրիում: Ադրբեջանցիները միտումնավոր չհավաքեցին սելավի ջրերը, ջրամբարը չլցրեցին, ջուրը նստեց, սելավները վերջացան, մնացին հիմնականում ցածր ջրերը, եւ ադրբեջանցիները, փակելով ջրերը, ջուրն ամբարում են նորակառույց ջրամբարում: Մինչդեռ միջազգային համապատասխան օրենքներ կան, ըստ որոնց՝ եթե ջուրն անցնում է երկու պետությունների սահմանով, դրանցից որեւէ մեկը իրավունք չունի ամբողջ ջուրը վերցնել կամ վնասել: Ադրբեջանցիները խախտելով միջազգայնորեն ընդունված նորմերը՝ ամբողջը չվերցրին, ընդհակառակը՝ ավելի խորամանկ բան արեցին՝ մեծ մասը բաց թողեցին, որը գնաց եւ լցվեց Կասպից ծով, ըստ էության, վտանգելով մեր ջրային պաշարները: Սրա արդյունքում մենք Մեղրիում ունենք ոռոգման լուրջ խնդիր:
– Այսինքն՝ Ադրբեջանը մեզ «շրջափակում է»՝ առաջացնելով ջրային խնդիրնե՞ր:
– Այո, հենց այդ էլ անում են: Մինչդեռ մենք կարող էինք ժամանակին իրենց շրջափակել Արփայի ջրամբարով, որը չարեցինք 20-15 տարվա ընթացքում: Կարող էինք վերջին 12 տարում տարեկան 8-10 միլիոն գումար ներդնել եւ կառուցել Արփայի ջրամբար, որն այսօր հակակշիռ կլիներ: Կամ՝ պահանջեինք, որ երկաթուղին բացվեր, որի դիմաց Նախիջեւանին ջուր կտայինք: Չարեցինք: Իսկ այսօր Մեղրին ջուր չունի, եւ վաղը նույն խնդիրը ունենալու ենք Բաղրամյան-Հոկտեմբերյան տարածքում: Նույնը կկատարվի նաեւ Ախուրյանի ջրամբարի հետ: Մենք այս տարածքները ջրում էինք Արազի ջրով, բայց այսօր թուրքերը Բինգյոլում, Արազի վտակների վրա համատարած ջրամբարներ են կառուցում, որոնք իրենց հերթին վաղը սանձելու են Արաքսի ջուրը: Իսկ «Գայլի կիրճ» կոչված տարածքում կառուցում են, եթե չեմ սխալվում, 1 միլիարդ խորանարդ մետր տարողությամբ ջրամբար: Եվ այս ջրամբարներում եւս իրենք ջուրը կամբարեն սելավներից հետո, իսկ մենք սրա արդյունքում Արաքսում ջուր չենք ունենալու: Եվ հսկայական տարածքներ ամայացվելու են:
– Կառավարությունը չունի՞ համապատասխան ծրագիր, մի՞թե ձեր նշած խնդիրները ուրիշները չեն տեսնում:
– Ոչ մի ծրագիր էլ չունի, 1995-ին, կարծեմ, ջրի Ազգային ծրագիր մշակվեց, որը պարզապես խոսքերի շարք էր: Մենք չունենք այդպիսի ծրագիր: Ջրի ազգային ծրագիր ասելով ես հասկանում եմ ամեն օր գրաֆիկով կատարված աշխատանք, աշխատանքի ամենօրյա ամփոփում: Եվ ցանկացած բնագավառում ազգային ծրագիրը նշանակում է ամենօրյա պատասխանատվություն, հաշվետվություն, ամփոփում: Սա չկա, իսկ եվրոպացիք շատ խելոք ճանապարհ են ընտրել: Գաղտնիք չէ, որ թուրքերը լցվել են Եվրոպա, աշխատանք են փնտրում: Թուրքերը, ջուրն ամբարելու քաղաքականության արդյունքում, պատրաստվում են Արազի աջ ափին համատարած խաղողի եւ ծիրանի այգիներ հիմնել: Համատարած՝ որպեսզի մարդկանց պահեն այդ տարածքներում, եւ այս ծրագրի համար Եվրոպան լուրջ ներդրումներ է կատարում եւ կատարելու է, հանուն այն բանի, որ թուրքերը չգնան Եվրոպա: Սա ճանապարհներից մեկն է, որով փորձելու են թուրքերին պահել իրենց երկրում: Մինչդեռ մենք դեռ խորհրդային ժամանակներից ունեինք մոտ 150 ջրամբարների նախագծեր, մոտ 150 թասեր հետազոտված էին ապագա ջրամբարի համար, եւ որոշակի աշխատանքի արդյունքում դրանցից շատերը կարող էին եւ աշխատել: Սա եւս չարվեց, իսկ նորը համարյա չի կառուցվել: Այն դեպքում, երբ Հայաստանում մոտ 7 միլիարդ խորանարդ մետր ջրի պաշար ունենք, որի 2 միլիարդ խորանարդ մետրն է միայն արդյունավետ օգտագործվում, 5 միլիարդը կորչում է:
– Դուք այս ամենի մասին խոսել եք խորհրդարանում, ի՞նչ արձագանք եղավ կառավարության կողմից:
– Այո, խոսել եմ, կառավարության արձագանքը նույնն էր, ինչպես միշտ՝ արձագանքեց: Հավանաբար, կառավարության անդամներից ոմանց թվում է, թե մենք՝ պատգամավորներս, կամ ջութակահարներ ենք այնտեղ հավաքված, կամ արեւածաղկի սերմ վաճառողներ: Նրանք չեն հասկանում, որ պատգամավորների մեջ տղաներ կան, որոնք կառավարության անդամների ապրած կյանքի չափ աշխատանքային փորձ ունեն՝ եւ կառավարման, եւ ղեկավարման, եւ շինարարության ոլորտում: Մի քանի ակադեմիական գիրք կարդալով, ասֆալտի վրա մեծանալով՝ եկել են, ուզում են գյուղ ու համայնք ղեկավարել: Եթե մենք շատ արագ չհասկանանք, որ այդ ասֆալտի վրա մեծացածները կարող են միայն իրենց կրթությունը շարունակել, ինչ-որ անալիտիկ գիտությամբ զբաղվել եւ ոչ թե գործնական-կիրառական խնդիրներով, ապա շատ բան տանուլ կտանք:
– Փաստորեն, դուք անհանգստություն ունեք, որ այսօր գյուղը վտանգված է եւ վտանգված է ոչ միայն ոռոգման, այլեւ ուրիշ պատճառներո՞վ:
– Երբ ինձ հարցրին՝ ճգնաժամը մեզ մոտ ավարտվե՞լ է, ես ասացի, որ այն դեռ նոր է սկսվել: Գյուղական, լեռնային շրջաններում ճգնաժամը իր առաջին պիկին կհասնի եկող տարվա հունվարի 13-ից, երբ մարդիկ մի կերպ նոր տարին կանցկացնեն, մի կերպ՝ հին նոր տարին ու Զատիկը կանցկացնեն, արագացված իրենց ողջ պաշարը, պահածոները կուտեն, որովհետեւ ուրիշ ծախսելու հնարավորություն չունեն: Սա է գյուղի եւ գյուղացու վիճակն այսօր:
– Խոսեցիք ոռոգման ջրի խնդիրների մասին, բայց, կարծեմ, վերջերս առաջարկեցիք խմելու ջրի կառավարումը հանձնել ՀՀՇ-ի Գեւորիկին: Այստեղ ե՞ւս պրոբլեմ կա:
– Մենք խմելու ջրի պրոբլեմ չունենք, մենք ունենք բնագավառի կառավարման պրոբլեմ: Երեւանը շրջապատող մոտ 12 աղբյուրներից եւ Արարատյան դաշտավայրի արտիզյանից վայրկյանում մոտ 12 հազար լիտր ջուր ունենք: Սրանից Երեւան ենք հասցնում ընդամենը 2 հազարը, որին էլ խառնվում են արտիզյան ջրեր, փաստորեն ջուրը փչացվում է: Մենք սարերից ջուրը իջեցնում ենք Երեւանի փոսը, պոմպերով մղում ենք բնակարանները, 30 տոկոս միայն հոսանքի գումար ենք ծախսում: Պատկերացնո՞ւմ եք, 1900-1700 մետրից ջուր ենք բերում-հասցնում Երեւան, եւ միայն հոսանքի պատճառով 30 տոկոսով ջրի ինքնարժեքը բարձրացնում ենք: Մինչդեռ կա պարզ ճանապարհ՝ պետք է խողովակները կարգի բերել, եւ ջուրն իր ճամփան կգտնի եւ կհասնի բնակարաններ: Հոսանքն ինչներիս է պետք, մենք ի՞նչ է, էլցանցերի համա՞ր ենք աշխատում, թե՞ ինչ-որ համատեղ մախինացիա (գործարք) ենք անում ցանցերի հետ, ո՞ւմ ենք հարստացնում՝ ո՞ւմ աղքատացնելով: Հիմա էլ նոր բան են մտածել. ստիպում են համայնքների մեծ մասին իրենց ջրագծերը հանձնել օպերատորներին, ի՞նչ իմաստ ունի հանձնել օպերատորին, երբ համայնքը ինքը կարող է շահագործել՝ մեկ դրամ հավաքելով բնակիչներից: Իսկ օպերատորին հանձնելու դեպքում ջրագիծը շահագործվելու է 10 դրամով (պայմանական թվերի մասին է խոսքը): Գյուղացիների ձեռքից այդպիսով էլ են փողը խլում: Մեկ ամիս շարունակ Աշտարակի Օհանավան-Կարպի համայնքը խմելու ջուր չունի, այն դեպքում, երբ օպերատորին ամսական 900 հազար դրամ է վճարում իր ջրագիծը սպասարկելու համար: 10 տարի ջրագիծը հանձնված է օպերատորին, եւ ոչ մի գործ արված չի, միայն փող է հավաքում: Չէ՞ր կարող համայնքը ինքը շահագործել, իհարկե՝ կարող էր:
– Մեր հարցազրույցը կարդալով՝ ընթերցողը երեւի կմտածի՝ էս ի՞նչ թեմա են գտել, ոչ մեջը քաղաքական ինտրիգ կա, ոչ Եվրախորհուրդ, ոչ էլ Եվրամիություն: Համաձայնեք, այսօր քաղաքական ուժերին, մեզ՝ լրագրողներիս եւ ուրիշներին գյուղացու եւ գյուղական խնդիրները գրեթե չեն հուզում, բայց եթե ձեզ ճիշտ հասկացա, հենց այս հարցերը կարող են վաղը մեզ համար ճակատագրական լինել:
– Վերջապես հասկացա՞ք, թե ինչ ուղղությամբ պիտի աշխատեք դուք՝ լրագրողներդ: Հերի՞ք չի մնաք դրանց, էդ եվրոպացիների, տարբեր կազմակերպությունների ֆինտերի տակ, որոնք մեզ խաբում եւ շեղում են առօրյա մեր հոգսերը լուծելու ճանապարհից: Ընկել ենք հազար տեսակ սուտ բաների հետեւից, երբ ունենք ամենօրյա աշխատանքի եւ դրանց օպերատիվ լուծման խնդիրներ: Մեզ, չգիտես ինչու, հետաքրքրում է, թե Եվրոպան ինչ ասաց, այն դեպքում, երբ մեր կառուցած ջրագիծը եւ ջրամբարը վաղը մեզ համար ապագա է: Իսկ դրանց բոլոր ասածները շեղման օպերացիա են: Ես շնորհակալ եմ այդ հարցի համար եւ կուզենայի, որ դուք, ձեր գործընկերները եվրոպական այդ ֆինտերով չզբաղվեն, այլ զբաղվեն ամենօրյա մեր հոգսերով, եւ ոչ թե գրեն ու անցնեն, այլ՝ հետամուտ լինեն: Դուք ի վերջո չորրորդ իշխանություն եք: Դուք պիտի օգնեք մեզ այս երկիրն առաջ տանելու, ոչ թե վայրահաչոցները վերատպեք, առավել եւս, երբ երբեմն բամբասանքները ոմանք տպում են առաջնորդողում: Հասկանալի է, որ թերթը պիտի փող աշխատի, դեղին մաս էլ ունենա, բայց երբ դա առաջնորդողում է, այն էլ հրապարակավ, նման լրատվամիջոցը ես անվանում եմ զիբիլ, որը մեր շատ հայտնի բառերից մեկն է: