Հարկատուին պատանդ վերցնելու միջոցով
Մերօրյա հարկային վարչարարության մի առանձնահատկություն, որը սովորական գործելաոճ է դարձել, ակամայից արթնացնում է խորհրդային ժամանակների հիշողություններ, իսկ այդ առանձնահատուկ իրավիճակում հայտնված անձանց համար սուր զգացողություններն ապահովված են:
Խոսքը ՀՀ քրեական օրենսգրքի 205-րդ հոդվածի կիրառման պրակտիկայի մասին է: Հոդվածը նախատեսում է բավականին խիստ պատասխանատվություն՝ հարկեր, տուրքեր կամ պարտադիր այլ վճարներ վճարելուց չարամտորեն խուսափելու համար, եթե դրանք վճարելու պարտավորություն ունեցող անձը, վճարելուց խուսափելու համար, չի ներկայացրել համապատասխան հաշվետվություններ, հաշվարկներ կամ խեղաթյուրել է դրանք՝ պակաս հարկ վճարելու նպատակով:
Նշված օրենքի իմաստով պատասխանատվությունն առաջանում է չարամտորեն, այսինքն՝ ուղղակի դիտավորությամբ գործելու պայմաններում:
Պրակտիկայում նշված իրավանորմը, բավականին լայն մեկնաբանությունների արժանանալու պատճառով, խիստ կիրառական է դարձել հարկային մարմնի կողմից: Հարկային ստուգման արդյունքում, եթե հարկատուին առաջադրվում է 2 միլիոն դրամը գերազանցող գումարի հարկային պարտավորություն, ապա հետաքննության մարմինն անմիջապես սկսում է կատարել գործողություններ՝ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 205-րդ հոդվածի հատկանիշներ հայտնաբերելու համար: Ինքնին գործընթացը ճիշտ է, սակայն հետաքննություն, այնուհետեւ նախաքննություն իրականացնող մարմնի կողմից, որպես կանոն, անտեսվում է 205-րդ հոդվածի հանցակազմի սուբյեկտիվ կողմը, այն է՝ հարկերը չարամտորեն, ուղղակի դիտավորությամբ թաքցնելու, չվճարելու փաստն ապացուցելու անհրաժեշտությունը:
Միայն ստուգման ակտի գոյությունը բավարար չէ 205-րդ հոդվածով մեղադրանք առաջադրելու համար, որովհետեւ ստուգման ակտը, առանձին վերցրած, վարչական ակտ է, եւ կարող է վիճարկվել վարչական օրենսդրությամբ նախատեսված կարգով:
Այն է՝ վիճարկվել վարչական դատարանում:
Իրականում հետաքննություն եւ նախաքննություն իրականացնող մարմինները ստուգման ակտի վերաբերյալ նշանակում են դատահաշվապահական փորձաքննություն, եւ փորձագետի եզրակացությամբ «հիմնավորում» հարկատուի մեղքը՝ 205-րդ հոդվածով նրան պատասխանատվության ենթարկելու համար: Մինչդեռ, փորձագետը երբեք չի կարող եզրակացություն տալ ստուգման ակտի իրավական հիմնավորվածության վերաբերյալ, քանի որ դա դատարանի լիազորությունն է:
Ավելին, 205-րդ հոդվածով մեղադրանքն առաջադրվում է, երբ ստուգման ակտը դատական կարգով վիճարկվում է հարկատուի կողմից, եւ դեռ չկա վերջնական դատական ակտ: Հետեւաբար, զուտ իրավական տեսանկյունից, երբ հարկային մարմինը քրեական մեղադրանք է առաջադրում այնպիսի պայմաններում, երբ այդ մեղադրանքի հիմքը, իմա՝ ստուգման ակտը, կարող է ոչ իրավաչափ ճանաչվել դատարանի կողմից, առնվազն իրավունքի չարաշահում է:
205-րդ հոդվածով նախատեսված քրեական մեղադրանքի հետ սովորաբար նախաքննության մարմինը միջնորդում է դատարանին, որպեսզի մեղադրյալին կալանքի տակ վերցնի՝ մինչեւ նախաքննության ավարտը: Կալանքը խափանման միջոց ընտրելու համար, բացի ՀՀ քրեական օրենսգրքի 135-րդ հոդվածով նախատեսված հիմքերից, նախաքննության մարմինը իր նախաձեռնությամբ խափանման միջոց կիրառելու նոր «հիմք» է գտել, շրջանցելով գործող օրենսդրությունը, այն է՝ մեղադրյալի կողմից հարկային պարտավորությունը վերականգնելու հարցը: Այսինքն՝ եթե կա հարկային պարտավորություն, որի համար ներկայացվել է մեղադրանք, եւ այդ պարտավորության իրավացիությունը դեռ դատական կարգով վիճարկվում է հարկատուի կողմից, դեռ քիչ է, որ նախաքննության մարմինը ծանր հանցագործության մեղադրանք է առաջադրում, ավելին, կալանքը որպես խափանման միջոց կիրառելով փորձում են «ստանալ» հարկային պարտավորության գումարը: ՀՀ դատախազությունը, որպես նախաքննության օրինականության նկատմամբ հսկողություն իրականացնող մարմին, ոչ միայն չի կասեցնում նախաքննության մարմնի «ոգեւորությունը», այլեւ հենց նույն անօրինական «հիմքերով» մեղադրական եզրակացություններ է գրում ու պաշտպանում դատարաններում, բողոքարկում է կալանքի մերժման միջնորդությունները:
Սա ոչ այլ ինչ է, քան օրենքի ուղղակի արգելքի բացակայության պայմաններում, իրավունքի չարաշահման եւ հարկատուին պատանդ վերցնելու միջոցով վերջինից դրամ կորզելու գործելաոճ է, որն արդարացվում է պետական բյուջեն համալրելու «հերոսական» ջանքերով:
Միանշանակ, այս գործելաոճը, բացի անօրինական եւ ինկվիզիցիոն լինելուց, չի նպաստում տնտեսության զարգացմանը, լուրջ խոչընդոտ է օտարերկրյա ներդրումների ապահովությանը եւ մարդու իրավունքների ոտնահարման ակնհայտ դրսեւորում է:
