Ասում է ՀՅԴ Հայ Դատի կենտրոնական խորհրդի նախագահ, Կանադայում բնակվող ՀՅԴ բյուրոյի անդամ Հակոբ Տեր-Խաչատուրյանը:
– ՀՅԴ Հայ Դատի հանձնախմբերի խորհրդաժողովում ունեցած ելույթում նշեցիք, թե Ցեղասպանության միջազգային ճանաչման ուղղությամբ Հայ Դատի հանձնախմբերի աշխատանքը շատ է դժվարացել։ Իսկ ե՞րբ է հեշտ եղել:
– Առհասարակ ճիշտ է նշումը, որ միշտ էլ դժվարություններ ունեցել ենք այդ ճամփի վրա, քանի որ բավական ճիգ ու ջանք պահանջող գործ է: Բայց միանշանակ է, որ հավելյալ դժվարություններ ունեցանք 2009 թվականի ընթացքում՝ կապված արձանագրությունների հետ: Քանի որ նույնիսկ ոչ հայ քաղաքական շրջանակի մեր բարեկամներն էին մոտենում մեզ եւ հարցնում՝ արդյոք հիմա՞ է ժամանակն այս հարցի մասին խնդիր բարձրացնելու, բանաձեւ ներկայացնելու ԱՄՆ Կոնգրեսում կամ եվրոպական այլազան օղակներում: Միշտ պատրվակում էին այն իրողությունը, թե Հայաստան-Թուրքիա երկխոսության մեջ ենք, ուրեմն հարկավոր չէ այդ ուղղությամբ որեւէ մեկ քայլ անել:
– Խորհրդաժողովում ասվեց, թե Հայ Դատի բոլոր հանձնախմբերից ահազանգ է ստացվել, որ Թուրքիան նոր մարտավարություն է որդեգրել՝ աշխատում է Սփյուռքը պառակտելու ուղղությամբ: Ինչպե՞ս են դրսեւորվում այդ փորձերը:
– Ճիշտ վաշինգտոնյան հանդիպումների ընթացքին, երբ նախագահ Սարգսյանը հանդիպել էր Էրդողանի հետ, եւ բնականաբար՝ հաջող ելք չէր ունեցել այդ հանդիպումը, քանի որ Թուրքիան ուզում էր պարտադրել իր տեսակետները՝ Էրդողանն ու Դավութօղլուն անմիջապես անցան աշխատանքի՝ իրենց հարձակման թատերաբեմը փոխելու դեպի Սփյուռք: Իրենք տեսնում էին, թե անցյալում արած իրենց քայլերը՝ պառակտելու Հայաստան-Սփյուռքը, այնքան էլ հաջող ելք չէին ունեցել: Հիմա ուշադրությունն ուղղելով Սփյուռքին՝ փորձում են այնտեղ առաջացնել շերտավորումներ, շփոթ, կասկած:
Թե ինչպես են դա անում՝ առաջին օրինակը BBC-ի բացահայտած 10 կետանոց շրջաբերականն է, որը Թուրքիայի ԱԳՆ-ն ուղղել էր իր դիվանագետներին, եւ որտեղ նշված է, թե պետք է բազմակողմանի հարաբերություններ մշակել Սփյուռքի հայկական ակտիվ կազմակերպությունների հետ եւ շփումներ ունենալ Ցեղասպանության խնդրում ավելի պասիվ դիրքորոշում ունեցող անձանց հետ: Նրանք հավանաբար ընտրելու են այն տկար օղակները, որոնք մի քիչ բարեմտաբար, մի քիչ միամտաբար առաջ են ընթանալու եւ խոսակցության եզր գտնելու թուրքերի հետ:
– Ձեր մտահոգությունը միայն շրջաբերականի՞ հիմքի վրա է, թե՞ տեսնում եք, որ Թուրքիայի կողմից կան նաեւ այս ուղղությամբ գործողություններ:
– Ոչ, տեսնում ենք նաեւ: Սփյուռքի հետ երկխոսություն սկսելու հայտարարությունից անմիջապես հետո թե՛ ԱՄՆ-ում, թե՛ Կանադայում իմացանք դրա անմիջական արձագանքը: Մի շարք կազմակերպություններ արդեն ընդառաջ են գնացել՝ ասելով, թե դա ողջունելի քայլ է, եւ իրենք ամեն գնով պատրաստ են երկխոսություն սկսել Թուրքիայի հետ: Օրինակ՝ Կանադայի «Մոզայիկ» կազմակերպությունը, ԱՄՆ-ում էլ անհատներ ասացին, թե իրենք քաղաքական մասով չեն հետաքրքրված, այլ միայն հայ-թուրք բարեկամությանը սատարելու իմաստով: Լավ գիտենք, սակայն, որ Թուրքիայի մտքի մեջ քաղաքական հարց է եւ ոչ թե բարեկամական կապեր հաստատելու: Հավանաբար մեղադրելի չեն այս անձերը կամ կազմակերպությունները, որոնք կարող են ընդառաջ գնալ, բայց նրանց այդ բարեմտությունը, միամտությունը նոր փորձանք է ստեղծելու, քանի որ Թուրքիան օգտագործելու է սա եւս՝ շեշտելու, թե Սփյուռքը տարակարծիք է այս հարցով:
– Ազդարարվեց նաեւ, որ Հայ Դատի հանձնախմբերն ահազանգել են, թե Թուրքիան ինտենսիվ կերպով սկսել է ձեւավորել իր Սփյուռքը եւ ուզում են կիրառել հայկական մոդելները։ Խնդրեմ մանրամասնեք նաեւ այս լուրը:
– Թուրք եւ ազերիական սփյուռքի ձեւավորման աշխատանքները վերջին մի քանի տարիների ձեւավորման հարց են՝ չեմ կարող ասել, թե շատ նոր երեւույթ է: Բայց դե, ճիշտ է, որ թափ է ստացել վերջին 3-5 տարիներին: Եվ այդ ուղղությամբ, օրինակ, տեսնում ենք թուրք դեսպանների աշխուժությունը: Կազմակերպում են իրենց գաղութները, տրամադրում մեծ քանակությամբ ռեսուրսներ՝ նյութական եւ մասնագետների տեսքով, որոնք Թուրքիայից են գալիս եւ կազմակերպական աշխատանքի մղում իրենց գաղութը:
Մի քանի օրինակներ նշեմ՝ որպես կոնկրետ արտահայտություն, թե ինչ դրսեւորում է ունենում թուրք-ազերիական սփյուռքի կազմակերպումը: Կանադայի մայրաքաղաք Օտտավայում գոյություն ունի թուրքական ասոցիացիա, որն ուղղակիորեն ֆինանսավորվում է դեսպանատան կողմից ու չի թաքցնում դա: Իրենց սփյուռքի ներկայացուցիչները համալսարաններ են ուղարկում հսկայական նյութեր՝ թուրք կամ թրքամետ պատմաբանների հեղինակությամբ, հայկական տեսակետը ջրելու համար: Այսպիսի կազմակերպված աշխատանք անցյալում չէինք տեսել:
Հավելեմ սրան ցույցերի հարցը, որ առհասարակ՝ Արեւմուտքում քիչ էին պատահում: Իսկ հիմա թե՛ Ամերիկայի մեջ են թուրք երիտասարդությանը մղում փողոցներ՝ հակահայ ցույցերի, թե՛ Կանադայի մեջ: Այս տարի, օրինակ, յուրահատուկ երեւույթ էր, որ փոքր խմբով ցույց կազմակերպեցին Հայաստանի դեսպանատան առջեւ:
– Նրանք թերեւս կիրառում են դաշնակցական երիտասարդների մեթոդները:
– Այո, լա՜վ ընդօրինակում են մեզ (ծիծաղեց.- Ա. Ի.): Հավանաբար Թուրքիան նկատել էր, որ եթե մի ուղղությամբ լուրջ աշխատանք չէր տարել՝ իր հսկայական սփյուռքը կազմակերպելն էր, ու հիմա անդրադառնում է դրան:
– Դուք նշել էիք, թե հայության առջեւ դրված է Ադրբեջանի եւ Թուրքիայի հակահայ քարոզչությանը հակազդելու խնդիր, որովհետեւ պետական մակարդակով՝ դեսպանատների ու լոբբիստական գրասենյակների միջոցով, նրանք անցել են լուրջ աշխատանքի։ Հայկական եղած կառույցները, մասնավորապես՝ ՀՅԴ-ի, մի՞թե այս առումով սկսել են տեղի տալ, զիջել:
– Ո՛չ, այդպիսի բան չկա: Պարզապես մենք ավելի թափ ենք տալու մեր աշխատանքները: Բայց իրենք նաեւ փորձում են հոգնեցնել մեր բոլոր կազմակերպություններին, որպեսզի թե՛ բարոյական, թե՛ ֆինանսական ռեսուրսների մսխումով՝ հակադարձումի աշխատանքի մեջ մոռանանք ուրիշ դաշտերը: Իրենք նաեւ մեծ ռեսուրսներ ունեն այդ ուղղությամբ, եւ ամբողջ պետությունն է կանգնած նրանց հետեւում: Փորձում են երբեմն դատական հայցեր հարուցել՝ ինչպես ԱՄՆ-ում, որտեղ վիճարկել են նահանգային խորհրդարանների որոշումները: Եվ հատուկ ճիգ են թափելու, որ ԱՄՆ այն 43 նահանգների որոշումները, որոնք ճանաչել են Հայոց ցեղասպանությունը, ճանաչվեն հակասահմանադրական՝ պնդելով, թե նահանգներն իրավունք չունեն զբաղվել արտաքին հարաբերություններով:
– Իսկ որքանո՞վ է Սփյուռքի մեր կազմակերպություններին այս առումով աջակից Հայաստանի պետությունը՝ մասնավորապես արձանագրությունների վավերացման ընթացակարգի կասեցումից հետո:
– Միշտ փափագել ենք, որ Հայաստանն այս ուղղությամբ մի քիչ ավելի պրոակտիվ կեցվածք ցուցաբերի, նախահարձակ լինի: Մեզ շատ էր մտահոգում 2009-ի իրենց երկչոտ, պահպանողական եւ երբեմն շատ զգուշավոր կեցվածքը: Վերջին ամսում կացությունն, այո՛, փոխվել է, մի քիչ բարելավվել է: Ավելի հանդուգն կեցվածք արտահայտեցին մեր դեսպանները, որոնք ՀՀ իշխանությունների ցուցումով մի քիչ ակտիվացել են այս մասով:
– Հայ Դատի հանձնախմբերի առաջնահերթություններից մեկը համարեցիք հայ ժողովրդի աշխարհասփյուռ զանգվածների քաղաքականացման շարունակությունը։ Չե՞ք կարծում, որ ընդհանրապես այս առումով միտումները հակառակն են, եւ ողջ աշխարհում առավել ապաքաղաքականացման գործընթացի ականատեսն ենք:
– Ճիշտ եք, որ նման գործընթաց կա: Եվ երբ ասացի այդ մասին՝ նկատի ունեի, որ հոսանքի դեմ թիավարելու հարց ունենք, այսինքն՝ հատուկ աշխատանք պիտի տանենք քաղաքականացնելու, մանավանդ՝ երիտասարդությանը:
