Հին դարերի առաջադէմ չին փիլիսոփայ, մեծն Կոնֆուցիուսին հարցնում են, թէ ինչ՞ կ՛անէր ամէնից առաջ, եթէ ստանձնէր երկիրը կառավարելու պարտականութիւնը: Նա պատասխանում է, որ կը սկսէր լեզուն շտկելու գործից:
«Առաւօտ» թերթի (20 մարտի 2010թ.) մէջ պրն Յարութիւն Խաչատրեանը ստորագրել է մի յօդուած՝ «Ինչու՞ պէտք չէ վերադառնալ դասական ուղղագրութեանը»: Դասական ուղղագրութեանը վերադառնալու մասին մեր յօդուածաշարը դեռ կիսով չափ էր հասցրել թերթը տպագրել, բայց արդէն պրն Խաչատրեանը կատարել էր իր եզրայանգումը, իր բառերով՝ ուրիշ ոլորտի փաստարկումների տրամաբանութիւնից ելնելով: Գինի համտեսելու (դեգուստացիայի) սկզբունքով, յօդուածաշարը մինչեւ աւարտը չընթերցելով դատողութիւններ անելն արդէն իսկ վկայում է ակնյայտ միտումնաւորութեան (տենդենցիոզութեան) մասին, ինչը բաւարար էր, որ հարկ չհամարէինք պատասխանել այդ արձագանգին: Սակայն, հնարաւոր համարելով, որ նրան համակարծիք ուրիշներ եւս կարող են լինել, որոշեցինք պարզութիւն մտցնել խնդրոյ առարկայ հարցի մէջ՝ համազգային խնդիրներ արծարծելու շնորհակալ աշխատանքը կատարող թերթի ընթերցողներին շփոթութեան մէջ չգցելու համար: Նկատենք, որ Խաչատրեանը մեր յօդուածաշարի մէջ բերուած լեզուագիտական փաստարկումներից ոչ մէկը չի հերքում (եւ չէր էլ կարող). դրանք աշխարհի եւ հայրենի յայտնի գիտնականների կողմից գիտականօրէն հիմնաւորուած են: Եւ նա նոյնպէս, ինչպէս այս հարցը «հերքող» ուրիշներ եւս, իրենց առարկումները «հիմնաւորելու» համար սար ու ձոր են ընկնում: Բողոքում է «այլանդակ» եւ «խեղագրութիւն» բառերի առատութիւնից: Ընթերցողը կը վկայի, որ «այլանդակ» բառը միայն մէկ տեղում կայ, ինչը մէջբերում է (ցիտատ է) Խաչատրեանի սիրած կոմունիստ լուսժողկոմի ինքնախոստովանութիւնից («Աբեղեանի ուղղագրութիւնն այլանդակել է հայերէն բառերի պատկերը»): «Խեղագրութիւն» բառի առատութիւնը բնական է, որովհետեւ «ուղղագրութիւն» բառի (նշանակում է՝ ուղիղ գրել, ճիշտ գրել) հականիշն է: Խաչատրեանը հեգնանքով մատնանշում է, որ ուրանում ենք կոմունիստների լաւ գործերը, այդ թւում՝ ուղղագրական «ռեֆորմը» (լեզուի դեկրետը), որը, ըստ Ստալինի (տե՝ս «Լենինիզմի հարցերը» եւ «Կրեմլի յոյժ գաղտնի փաստաթղթերը») պիտի միաձուլէր այբուբեններն ու լեզուները: Կոմունիստների միւս լաւ գործերը նոյնպէս չենք մոռացել. Հողը գիւղացուն, իսկ գործարանը բանուորին տալը, «ժողովրդի թշնամիներից» ժողովրդին փրկելը, գրողներին ու արուեստագէտներին միայն ճիշտ՝ մարքսիստօրէն մտածել սովորեցնելը կամ արդիւնաբերութեան ու գիւղատնտեսութեան զարգացումով կարճ ժամանակում հզօր տնտեսութիւն ստեղծելը, ինչը չի անում կապիտալիզմը եւ այլն:
Անհեթեթ (աբսուրդ) դատողութիւն է նաեւ լեզուագիտական եւ ընդհանրապէս գիտական քննարկումները «ուրիշ ոլորտի», ինչպէս օրինակ քրիստոնեայ-մահմեդական կրօնական հակամարտութիւնների հետ նոյնացնելու տրամաբանութիւնը: Պրն Խաչատրեանը նաեւ սխալ համեմատութիւն է անում իր միակ «լեզուական» օրինակի մէջ, բերելով բրիտանական colour եւ ամերիկեան color բառերի տարբերութիւնների հանդուրժելը այդ երկրներում: Նախ, ԱՄՆ-ի եւ անգլիայի ուղղագրական տարբերութիւնները շատ չնչին են եւ չեն խաթարել բրիտանական գրահամակարգը: Այնուհետեւ, դրանք առանձին ինքնուրոյն երկրներ են՝ իրենց տարբերիչ առանձնայատկութիւններով, օրինակ՝ ԱՄՆ-ում բնակւում են աշխարհի գրեթէ բոլոր ազգերի ներկայացուցիչներ, իրենց իւրայատկութիւններով. իսկ անգլերէնը այդ երկրում որպէս պաշտօնական լեզու ամրագրուեց ընդամենը երկու–երեք տարի առաջ. ընդսմին, սեւամորթերը եւ իսպանախօսները պահանջում են մի փոքր տարբերուող «սեւական անգլերէնը» եւ իսպաներէնը դարձնել պաշտօնական լեզու: Այնուամենայնիւ, ԱՄՆ-ի բոլոր նահանգներում ուղղագրութիւնը եւ գրական լեզուն ընդհանուր եւ միակերպ է երկրի ողջ տարածքում: Նոյն միակերպութիւնը կայ Անգլիա պետութիւնում՝ ընդհանուր գրահամակարգով: Ինչո՞ւ պէտք է տարբեր պետութիւնների համար պարտադիր համարել մէկի ուղղագրութեան միակերպութիւնը միւսին. կարելի՞ է սլաւոնական 6-7 պետութիւններից մէկի գրահամակարգը պարտադրել միւս պետութեանը: Ի տարբերութիւն այդ երկրների, մեզ մօտ գրահամակարգը փոխուեց դրսից եղած բռնադատումով եւ այդ փոփոխութիւնը յեղաշրջիչ էր՝ արմատապէս աղաւաղելով ողջ գրահամակարգը՝ այբուբենը, ուղղագրութիւն–քերականութիւնը, ինչի հետեւանքով սփիւռքը չի կարողանում կարդալ եւ հասկանալ այդ ուղղագրութեամբ գրուածը (սփիւռքում խորհրդային խեղագրութեամբ գրում են միայն Հայաստանից գնացածները). արդիւնքում հայութիւնը երկփեղկուեց, երկու հատուածները խզուեցին ու խորթացան միմեանցից: Այս հանգամանքը կապ չունի սփիւռքահայի՝ Արցախում կռուէլու, հայրենիքում ներդրումներ անելու, նիւթական ու դրամական օգնութիւն ցուցաբերելու հետ, ինչպէս կարծում է Խաչատրեանը: Հայրենիքը, պետութիւնը սիրելու պատճառով են ձգտում վերացնել սխալները, եւ եթէ պրն Խաչատրեանը կարծում է, թէ լեզուական խնդիրների բարեփոխման հարցը (մեր դէպքում սխալագրութիւնը շտկելը) պետութիւնը չյարգել է նշանակում, ինչո՞ւ ուրեմն ՉՅԱՐԳԵՑԻՆՔ սեփական երկրի պետականութիւնները՝ Արշակունիների, Բագրատունիների, Կիլիկիոյ թագաւորութիւնները, Հայաստանի առաջին հանրապետութիւնը: Փոխարէնը յարգում ենք մեզ օտար եւ բռնակալ կոմունիստական, գոյութիւն չունեցող պետութիւնն ու նրա լեզուական դեկրետը, նաեւ մեր պատմութիւնից անհետացած երկու բոլշեւիկ լուսժողկոմների հրամանները: Հետեւենք մեծ իմաստասեր Կոնֆուցիուսին եւ կերտենք մեր պետութիւնը՝ «շտկելով լեզուն», յանուն ոչ թէ մեր, այլ ապագայ սերունդների շահերի:
