Երբ 1990-ական թվականների սկզբում Հայաստանում սկսվեց «կապիտալիզմի կառուցումը», պարզվեց՝ մեզ ոչինչ պետք չէ, ամեն ինչ վաճառվեց։ Սեփականաշնորհվեց եւ «սովետների» ժամանակ ստեղծված պետական բնակելի ֆոնդը։
Նախկինում այդ բնակելի ֆոնդը տիրապետում եւ պահպանում էին շրջսովետները՝ իրենց ԲՇԳ-ների միջոցով։ Բայց ինչպես լուծել բազմաբնակարան շենքերի պահպանման եւ այլ հարցերը։ Այդ նպատակով հնարվեց, այսպես կոչված, «Համատիրությունը»։
Այսպիսով, նախկինում գործող մեկ կազմակերպության փոխարեն ստեղծվեց երկուսը՝ թաղապետարան (կամ համայնք)՝ պետության (այսինքն՝ հարկատուի) հաշվին, համատիրություն՝ բնակիչների (նույն հարկատուի) հաշվին։
Գրվեց համատիրության մասին օրենք՝ ՀՕ-333, ընդունված 2002թ. մայիսի 7-ին։ Այդ օրենքում ամեն ինչ կա համատիրության մասին, սակայն ինչ է անելու, ինչպես՝ խոսք չկա։ Միայն «Համատիրության գործունեության նպատակները» հոդվածում նշվում է՝ «…իրականացնել բազմաբնակարանային շենքի ընդհանուր բաժնային սեփականություն հանդիսացող գույքի կառավարում»։ Ի՞նչ է հասկացվում «կառավարում» խոսքի տակ՝ անհայտ է։ Այդ պատճառով հանրապետության կառավարությունն ստիպված է եղել իր 2007թ. հոկտեմբերի 4-ի թիվ 1161 որոշմամբ պարզաբանել, թե ինչ պետք է անի համատիրությունը՝ «պարտադիր նորմեր» հասկացության տակ։
Մնացած հոդվածների մեծ մասը գրված է անհասկանալի, շատ դեպքերում իրար հակասող են։ Օրինակ՝ հոդված 3-ի 1-ին կետում նշված է, որ համատիրությունն իր անդամների գույքային փայավճարների միավորման միջոցով ստեղծված, շահույթ ստանալու նպատակ չհետապնդող ոչ առեւտրային կոոպերատիվ է։ Նախ, ինչ է նշանակում «գույքային փայավճար», ինչո՞ւ կոոպերատիվ եւ այդ դեպքում ինչպես հասկանալ 17 հոդվածի 2-րդ կետի գ) ենթակետը՝ «…համատիրության վարչությունը կառավարչի լիազորությունները փոխանցում է առեւտրային կազմակերպությանը կամ անհատ ձեռնարկատիրոջը…»։ Ինչ գործ ունի ոչ առեւտրային կոոպերատիվը առեւտրայինի կամ ձեռնարկատիրոջ հետ, որոնք շահույթ հետապնդող են։
Հոդված 6-ում եւ 7-ում գրվում է, որ համատիրության «գործունեության» ընթացքում առաջանում են միջոցներ, որոնցով ձեւավորվում է սեփականությունը։ Այդ ի՞նչ գործունեություն է, որ համատիրությանը միջոցներ է տալիս, բացի փող հավաքելը։
Հոդված 9-ում նշվում է, որ համատիրությունը կարող է ստեղծվել մեկ կամ մի քանի բազմաբնակարան շենքերում, սակայն չի ճշտվում սահմանը։ Օգտվելով դրանից, «Կենտրոն» համայնքը, դեռեւս 2002թ., իր ունեցած բոլոր բազմաբնակարան շենքերը՝ թվով 860, մտցրել է մեկ՝ «Կենտրոն» համատիրության մեջ։ Շենքերի քանակով դա մի փոքր քաղաք է (Կապանի, Գորիսի, Ապարանի … նման), իսկ բնակչության թվով (մոտ 150-200 հազար մարդ) ավելի մեծ, քան Գյումրին։ Ճիշտ է, հետագայում (2008թ.) «Կենտրոնից» անջատվել է 260 տուն եւ ստեղծվել «Կենտրոն-1» համատիրությունը, բայց դա ոչինչ չի փոխում։
Ըստ հոդված 8-ի, համատիրության անդամը կրում է պատասխանատվություն համատիրության պարտավորությունների համար, իսկ համատիրությունը անդամների պարտավորությունների համար՝ ոչ։ Ստացվում է՝ համատիրությունն ինչ անի՝ անդամը տեր է, իսկ անդամն ինչ անի, համատիրությունը՝ ոչ։ Կարճ ասած, համատիրության համար ամեն ինչ կա։ Ինչպես աշխատել եւ ինչի հաշվին՝ չկա։
Եվ ահա պարտադիր նորմերի կատարման պատճառաբանմամբ, համատիրությունը, հետեւելով ԲՇԳ-ների օրինակին, որոնք 1994-95 թթ. սեփականաշնորհված բնակարաններից մինչեւ 2002 թ. շարունակում էին հավաքել «տան վարձ», նույնպես սկսում է հավաքել «տան վարձ»՝ պարտադիր մուծման անվան տակ։ Սկզբում մինչեւ 5 հարկանի շենքերում ամեն 1քմ տարածքի համար՝ 6 դրամ, ավելի բարձր շենքերում՝ 13 դրամ։ Սակայն շուտով բոլոր շենքերի համար նշանակվում է 13 դրամ։ Ո՞վ է այդ թվերը որոշել, ի՞նչ հաշվարկով, ինչո՞ւ բնակիչները տեղյակ չեն։
Ըստ «Բազմաբնակարան շենքի կառավարման մասին» օրենքի հոդված 10-ի, սեփականատերերը պետք է մուծեն պարտադիր նորմերի պահպանման ծախսերը կամ իրենց ուժերով ու միջոցներով իրականացնեն դրանք։ Այսինքն, բնակիչներին պետք է ներկայացվի տվյալ նորմի պահպանման ծախսը (նախահաշիվը), ըստ որի՝ բնակիչը պետք է մուծի ծախսի իրեն հասնող բաժինը, ոչ թե ամեն ամիս օդից վերցրած ինչ-որ հաստատագրված գումար։ Կամ բնակիչներն իրենք պետք է իրականացնեն նորմերի պահպանումը եւ ազատվեն վճարից։ Մինչդեռ «Կենտրոն-1» համատիրության ղեկավարությունն ասում է՝ «քո տանիքն ա, գնա նորոգի, արի վճարը մուծի»։ Ավելի մեծ անհեթեթություն չի կարող լինել:
Բացի այդ, համատիրությունը ԲՇԳ -ներից վերցրել է բնակիչների ցուցակները, բոլորին համարել համատիրության անդամ եւ նրանց վզին փաթաթել նշված պարտադիր մուծումները (ձեւակերպելով, երբ բնակիչը նույնիսկ չի իմացել համատիրության մասին, բազմահազարանոց պարտքեր), առանց հաշվի առնելու, որ, ըստ «Համատիրության մասին» օրենքի 25-րդ հոդվածի, անդամներ կարող են լինել այն սեփականատերերը, որոնք դիմում են ներկայացրել ղեկավարությանը, որ ցանկանում են դառնալ անդամ։
Ելնելով շարադրվածից, պետք է ընդունել, որ՝
– «Կենտրոն» (860, հիմա 600 շենք) եւ «Կենտրոն-1» (260 շենք) համատիրությունները ստեղծված են անօրինական, քանի որ 860-ը եւ 260-ը մի քանի չեն, հիմնադիր ժողով չի կայացել, բնակիչները դիմում չեն ներկայացրել։
– Բնակիչներից հավաքվում է ինչ-որ հաստատագրված գումար, պարտադիր նորմերի պահպանման համար նախահաշվով հաստատված գումարի փոխարեն։
– Բնակիչներին հայտնի չեն հավաքվող գումարների ծախսի ուղիները։ «Կենտրոն-1» համատիրությունն արդեն 5-6 ավտոմեքենա է ձեռք բերել, նույնիսկ մարդատար միկրոավտոբուս, բայց ինչի՞ համար են դրանք օգտագործվելու։
Ահա եւ օրինականացված դրամաշորթություն։
