«ԹՈՒՐՔԻԱՆ ԻՐ ՀԱՐՑԵՐԸ ԼՈՒԾԵՑ»

Հայ ազգային կոնգրեսին մաս կազմող ՀՀ լիբերալ կուսակցության
նախագահ Հովհաննես Հովհաննիսյանը, ի տարբերություն իշխանամետ գործիչների, մեծ նշանակություն չի տալիս ՀՀ նախագահի՝ սփյուռքահայերի առջեւ արտասանած ելույթին:

– Ի՞նչ եք կարծում, Սերժ Սարգսյանի ելույթը հայ-թուրքական «ֆուտբոլային դիվանագիտությունից» դասե՞ր քաղած, թե՞ թուրքական կողմից հաստատագրված նախապայմանների տեսքով ստացված ապտակի արդյունք էր:
– Այդ ելույթը Երեւանում էր պատրաստված եւ բացարձակապես կապ չուներ Սերժ Սարգսյանի վաշինգտոնյան այցի հետ եւ իր հանդիպումների արդյունքը չէր: Դա տնային աշխատանք էր, որը նա տարել էր իր հետ եւ պետք է կարդար՝ անկախ իր ունեցած հանդիպումների բնույթից ու արդյունքից: Դա չի կարելի գնահատել որպես այդ հանդիպումների գոնե մի մասի ամփոփում:
– Ինչո՞ւ եք այդպես կարծում: Ոմանք, օրինակ, տպավորություն ունեն, թե Սերժ Սարգսյանի ելույթի այս հատվածը՝ «Մեր դիրքորոշումը եղել եւ մնում է շատ հստակ. Թուրքիան չի կարող նախապայմանների լեզվով խոսել Հայաստանի եւ հայության հետ: Մենք դա պարզապես թույլ չենք տա: Մենք չենք պատրաստվում որեւէ ձեւաչափում քննության առարկա դարձնել Ցեղասպանության եղելության փաստը կամ ձեւացնել, թե հավատում ենք, որ Թուրքիան կարող է որեւէ դրական դերակատարություն ունենալ Ղարաբաղի հիմնախնդրի կարգավորման բանակցային գործընթացում», ուղղակիորեն եղել է, գոնե, Էրդողանի հետ հանդիպման ժամանակ քննարկված հարցադրումների պատասխանը:
– Ես այդպես չեմ կարծում: Սերժ Սարգսյանի ելույթը ուղղված էր Սփյուռքին, հատկապես ամերիկահայությանը: Դա նաեւ ներքին օգտագործման ելույթ էր, ու, եթե ուշադիր կարդաք, դա վկայում է հենց մեջբերված հատվածը:
– Շատերն են կարծում, որ Ս. Սարգսյանի ելույթում հայ-թուրքական արձանագրությունների եւ ԼՂ հիմնախնդրի առնչությամբ պաշտոնական Երեւանի կողմից նախկինում արված հայտարարությունների համեմատությամբ դիրքորոշման կոշտացումը նկատելի էր:
– Եթե խոսքը գնում է մշտապես արվող այն հայտարարությունների մասին, թե հայ-թուրքական արձանագրություններում նախապայմաններ չկան, թույլ չենք տա այդ լեզվով խոսել եւ այլն, ապա դա այդպես չի:
– Բայց հիմա Ս. Սարգսյանը, կարծես, չի էլ հերքում, որ Թուրքիան արձանագրությունների վավերացման համար նախապայմաններ է առաջ քաշում: Ս. Սարգսյանը պարզապես հիմա է ասում, որ թույլ չի տա նախապայմանների լեզվով խոսել:
– Այդ դեպքում հարց եմ տալիս՝ եթե թույլ չէր տալու, ինչո՞ւ էր այդ նախապայմաններով փաստաթուղթը ստորագրում: Չէ՞ որ այդ արձանագրություններում այդ նախապայմանների մասին գրված էր: Դա մենք տեսնում էինք, իշխանությունները՝ ոչ. պատմաբանների հանձնաժողով՝ Ցեղասպանության փաստերն ուսումնասիրելու համար, հայ-թուրքական սահմանի ճանաչում, ԼՂ հիմնախնդրի կարգավորում: Դրանք նախապայմաններ չէի՞ն: Դրանք լո՛ւրջ նախապայմաններ էին:
– Բայց Սերժ Սարգսյանը, թերեւս, հենց այդ համատեքստում էր արդարանում, թե՝ «…ցանկացած նոր արտաքին քաղաքական ուղեգիծ ենթակա է փորձությունների, որովհետեւ մենք անցնում ենք չտրորված արահետով»:
– Այդպես չի լինում: Մենք նոր հեծանիվ չէ, որ պիտի հայտնագործենք: Չտրորված ճանապարհ չկա: Հայ-թուրքական հարաբերությունները պատմության մեջ նորություն չեն. մենք այդ արահետով երկար ճանապարհ ենք անցել արդեն վաղուց: Ցեղասպանությունից հետո 95 տարի այդ ճանապարհը չե՞նք տրորել,  22 տարի է՝ Ղարաբաղի ճանապարհը չի՞ տրորվել, 17 տարի է՝ բանակցություններ են ընթանում. մնացե՞լ է մի արահետ, որ  տրորված չլինի: Չկա այդպիսի բան: Ինչ վերաբերում է շեշտադրումների խստացմանը, ապա համաձայն չեմ, թե այդպիսիք կան: ՀՀ իշխանությունների «կոշտ» դիրքորոշումը, կրկնում եմ, ավելի շատ ներքին օգտագործման համար էր: Դա միջազգային հանրության համար չէր, եւ, կարծում եմ, բացարձակապես զրո արդյունք եւ ազդեցություն ունեցավ միջազգային հանրության վրա:
– Այդ զրո արդյունքը վերաբերում է նաեւ վաշինգտոնյան հանդիպումների՞ն:
– Ոչ, հանդիպումներին չի վերաբերում: Մանավանդ այդ մակարդակի հանդիպումներին ես ավելի լուրջ եմ մոտենում, որովհետեւ դրանք տանը պատրաստված ելույթ չեն, թղթից կարդալով չեն: Իհարկե, ակնկալել, որ դրանց մասին այսօր արդեն  որեւէ մեկը կարող է ինչ-ինչ իրականությանը համապատասխանող տեղեկությունների տիրապետել՝ անլուրջ է: Հանդիպումների մանրամասների վերաբերյալ մենք տեղեկություններ, անշուշտ, կստանանք, բայց այսքան շուտ չէ: Դրանք այդ մակարդակում լուրջ հանդիպումներ եւ քննարկումներ էին: Անցած տարիների ընթացքում, կարծում եմ, առաջին անգամն էր, որ երկու օրվա ընթացքում քննարկվեցին թե՛ հայ-թուրքական հարաբերություններ, թե՛ Ղարաբաղի խնդրի կարգավորման հարցերը՝ այն էլ ամերիկյան ողջ քաղաքական էլիտայի մասնակցությամբ: Դրանք բավականին լուրջ ազդեցություն կունենան թե՛ հայ-թուրքական հարաբերությունների, թե՛ Ղարաբաղի հարցում:
– Որքա՞ն լուրջ: Այնքա՞ն, որ կարելի կլինի սպասել մոտալուտ  հանգուցալուծման:
– Բոլոր դեպքերում, կարծում եմ,  այդ հանգուցալուծումները Հայաստանի համար դրական չեն լինի, թեեւ դրական ասվածը հարաբերական է:
– Վաշինգտոնյան հանդիպումների վերաբերյալ արդեն 2-3 օր է՝  հայտարարություններ եւ մեկնաբանություններ են անում նաեւ թուրք պաշտոնյաները, այդ թվում՝ Թուրքիայի վարչապետ Էրդողանը: Դրանք եւ ՀՀ պետպաշտոնյաների հայտարարությունները, ինչպես միշտ, տրամագծորեն հակառակ են: Ի՞նչ եք կարծում, այս դեպքում Էրդողա՞նն է իր ժողովրդի հետ ավելի անկեղծ, թե՞ Սերժ Սարգսյանը:
– Իմ տպավորությամբ՝ ավելի անկեղծ էր Էրդողանը իր վերջին հայտարարությամբ, թե՝ ինչ լինելու է, կլինի: Ասել կուզեր՝ մենք ամեն ինչ արեցինք, որ ապրիլի 24-ին Օբաման Ցեղասպանություն բառը չարտաբերի, եւ ԱՄՆ Կոնգրեսը չքննարկի թիվ 252 բանաձեւը: Նա դա էր ասում իր ժողովրդին՝ հավատացնելով, որ որքան կարողացել են, ամեն ինչ արել են, բայց ինչ լինելու է՝ կլինի: Իսկ դա այսօր Թուրքիայի համար մեծ եւ կարեւոր խնդիր էր, իսկ մնացածը՝ հայ-թուրքական հարաբերություններ, ԼՂ խնդրի կարգավորման ուղղությամբ ճնշում գործադրել, նրանք ավելի դինամիկ եւ գործնական քայլերով կարող են անել: Բայց այցի հիմնական թեման թուրքական կողմի համար նախեւառաջ առաջին երկու խնդիրներն էին, նաեւ այն, որ Թուրքիան էլի մեկ անգամ ֆիքսեց, որ հայ-թուրքական հարաբերությունների հեռանկարը կախված է ԼՂ հարցի կարգավորման առաջընթացից, եւ այդ թեզը, կարծես, ընդունելի դարձավ միջազգային հանրության համար: Թուրքիան, ինչպես միշտ, լուծեց իր առջեւ դրված խնդիրները: Իսկ Հայաստանի արտաքին քաղաքականությունը մնաց հայ-թուրքական չկարգավորված խնդրի եւ ԼՂ չկարգավորված գործընթացի օղակում, այն էլ՝ ավելի ծանր վիճակում: Հայաստանին մնաց Սերժ Սարգսյանի ելույթը Վաշինգտոնի մայր տաճարում: