Վերադառնա՞լ դասական ուղղագրությանը, թե՞ ոչ
Օրերս «Մոսկվա» կինոթատրոնում տեղի ունեցավ «Լեւոն Միրիջանյան» հիմնադրամի եւ «Baghinyan art video» ստուդիայի նկարահանած «Յարութիւն» վավերագրական-ուսուցողական ֆիլմի շնորհանդեսը: Այն մեզանում պարբերաբար քննարկվող թեմայի՝ դասական ուղղագրությանն անցնելու անհրաժեշտության մասին է: 1922թ. մարտի 4-ի դեկրետով հայ ժողովրդի 1500-ամյա ուղղագրությունը փոխարինվեց նոր՝ աբեղյանական ուղղագրությամբ: Ֆիլմում ներկայացվում է 1920-ական թվականները եւ նշվում, որ հայ ժողովրդին չարիք պատճառած բոլշեւիկները պարտադրում էին ընդունել, թե հայության բարին կամենալով են փոխել հայերենի ուղղագրությունը: Հեղինակները ֆիլմով ահազանգում են, որ օր առաջ պետք է վերադառնալ դասական ուղղագրությանը:
Մ. Մաշտոցի անվան Մատենադարանի գլխավոր ֆոնդապահ Գեւորգ Տեր-Վարդանյանը, Ե. Չարենցի անվան գրականության եւ արվեստի թանգարանի տնօրեն Հենրիկ Բախչինյանը, արվեստագիտության դոկտոր, պրոֆեսոր Լեւոն Չուքասզյանը, երգահան, կոմիտասագետ Արթուր Շահնազարյանը, ՀՀ Սփյուռքի նախարար Հրանուշ Հակոբյանը եւ այլք ֆիլմում կարծիք են հայտնում, թե «բարեփոխման» հիմքում իրականում քաղաքական շահ է ընկած եղել, եւ խոսքն ամենեւին չի վերաբերել գիտակրթական ոլորտին: Խոսում են նաեւ քաղաքական մի շարք կուսակցությունների՝ «Ազգային ինքնորոշում» միավորման, ՀՅԴ-ի, ՀՀԿ-ի ներկայացուցիչները: ՀՀԿ խմբակցության ղեկավար Գալուստ Սահակյանը գտնում է, թե 20-ականների վերաբերմունքը ոտնձգություն էր հայոց լեզվի նկատմամբ. «Ուղղագրության փոփոխությունը նաեւ լեզվամտածողության փոփոխություն էր: Մեր գրելու եւ կարդալու մոտեցումը պետք է նույնականացվեր ռուսաց լեզվի հետ, եւ այսօր էլ մեր խոսելու շարադասությունն ավելի շատ ռուսական է, քան հայկական»: Ֆիլմի հեղինակները կետ առ կետ պարզաբանում են բոլոր այն մտավախությունները, որոնք կապված են դասական ուղղագրության անցնելու հետ:
«Այսօր արեւմտահայությունը՝ իբրեւ ինքնություն, վերանալու ճանապարհին է: Դպրոցում, բուհում լեզու սովորեցնում ենք, բայց դասական ուղղագրություն՝ ոչ: Չէ՞ որ լեզու սովորելը միայն դասական ուղղագրության ճանապարհով պիտի լինի: Այսօր էլ արեւմտահայերի եւ արեւելահայերի միջեւ անջրպետ կա: Ե՞րբ պետք է սթափվենք ու ընդառաջ գնանք մեր ակունքներին»,- մեզ հետ զրույցում ասում է «Սփյուռք» գիտաուսումնական կենտրոնի տնօրեն, բանասիրական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Սուրեն Դանիելյանը:
«Baghinyan art video» ստուդիայի տնօրեն Կարեն Բաղինյանը «Առավոտի» հետ զրույցում ասաց, որ այսպիսի ֆիլմ նկարելու գաղափար դեռեւս 90-ականներին է ունեցել, իսկ «Յարութիւնը» նկարահանվել է նախորդ տարվա ամռանից: Կ. Բաղինյանը նշեց, որ ֆիլմը չունի կոնկրետ ռեժիսոր կամ սցենարիստ, ֆիլմի վրա աշխատել են մեսրոպյան ուղղագրության կողմնակիցների մի խումբ. «Այստեղ Ստեփան Զատիկյանի ռեժիսուրան է: Սա փառատոներին մասնակցող ֆիլմ չէ, այլ՝ սթափեցնող կոչնակ, որ ուշացնելը վտանգավոր է»:
ԱԻՄ նախագահ Պ. Հայրիկյանն էլ շնորհանդեսի ժամանակ խնդրեց տարօրինակ չհամարել այն, որ «Յարութիւն» ֆիլմը մասամբ նաեւ ԱԻՄ-ի առաջիկա համագումարի համար նախատեսած գումարով է նկարահանվել: Նրանից հետաքրքրվեցինք՝ հու՞յս ունի, որ մի օր կվերադառնանք դասական ուղղագրությանը: Պ. Հայրիկյանը պատասխանեց, որ դրանում համոզված է, հետո էլ ավելացրեց. «Դա մոտավորապես նույն հարցն է՝ մենք հա՞յ ենք, թե՞ հայկական ծագումով թափթփուկներ: Ինչպես Պարույր Սեւակն էր դրա պահանջը զգում, այդպես էլ մենք մի օր կզգանք»:
