Որքան ընդունում ենք մեր գովազդների արտաքին պարամետրերի՝ տեսանյութի, հնչող ձայնային ելեւէջների եւ ընդհանուր տեւողության անտանելիությունն ու նույնիսկ կյանքի համար վտանգավորությունը, լինում են պահեր, երբ մարդը, անկախ իրենից, հայտնվում է այդ գովազդների որոգայթում: Եվ իսկույն գիտակցում, որ գովազդն իրականությանը բոլորովին չի համապատասխանում:
Բարեկամներիս նորաստեղծ ընտանիքը վերջերս փորձում էր, մտնելով երկարաժամկետ վարկային ծանր պարտավորության տակ, սեփական քրտինքով որեւէ տուն հայթայթել: Ուրախացել էին, որ հնարավորություն ունեն օգտվել հատուկ նորաստեղծ ընտանիքներին սատարելու համար նախատեսված ՀՀ-ում արդեն գործող հիփոթեքային ծրագրից, որը բանկերի համեմատ ավելի ցածր տոկոսադրույքներ էր ապահովում: Ընտանիքի անդամներից յուրաքանչյուրն ուներ իր աշխատանքը եւ իր՝ միջին չափի, սակայն վարկային տոկոսագումարների մարումը միանշանակ ապահովող աշխատավարձը: Տան համար անհրաժեշտ վարկի գումարի չափն էլ չէր գերազանցում վարկային պայմաններով նախատեսված թույլատրելիի սահմանը:
Սակայն… Շատ կարճ ժամանակ անց հասկացանք, որ այդ բյուրոկրատական ապարատի նպատակը ոչ թե հասարակ ժողովրդին օժանդակելն է, այլ անձնական միլիոնները տասնապատկելը: Մեր երկրում բացառվում է, որ շարքային քաղաքացին որեւէ մատչելի հիփոթեքային վարկ «հաջողացնելու» շնորհիվ գլխին տանիք ստեղծի: Պարզաբանեմ ասածս: Վերոհիշյալ կազմակերպության կողմից (ինչպես պարզվեց հետագայում՝ նույնն է նաեւ այլ հիփոթեքային կազմակերպությունների եւ նման վարկ տրամադրող անխտիր բոլոր բանկերի կողմից) ներկայացվեցին մի շարք այնպիսի պայմաններ, որոնք բացարձակ առնչություն չունեն ներկայիս աշխատավոր ժողովրդի հնարավորությունների հետ: Օրինակ՝ 2-3 հոգու ամսական եկամուտը պիտի կազմի 400-500 հազար դրամ: Չնչին քանակությամբ աշխատատեղ ունեցող Հայաստանում հազարից մեկը կարող է գտնել բարձր վարձատրվող աշխատանք: Իսկ մեր իշխանավոր դարձած չինովնիկ-օլիգարխները երեւի Մարսից են իջել եւ հենց իրենց հիմնած փտած համակարգից կարծես բոլորովին տեղեկություն չունեն: Խոսքս հիմնարկ-ձեռնարկություններում եւ առեւտրի բնագավառում իրականում աշխատող այն բազմաթիվ մարդկանց մասին է, որոնց նույն գործատերերը, հարկային պարտավորություններից խուսափելու համար՝ չեն գրանցում, իսկ գրանցելու դեպքում էլ՝ հնարավոր ամենացածր աշխատավարձով: Այս իրավիճակում ի՞նչ կարող է անել անպաշտպան քաղաքացին: Համատարած անօրինականության եւ աննախադեպ գործազրկության պայմաններում, վարկ ստանալու անորոշ հեռանկարով, գործատիրոջից պահանջի իր անձի գրանցո՞ւմ կամ աշխատավարձի ձեւակերպո՞ւմ: Ծիծաղելի է: Վերցնենք հաջորդ ներկայացվող պայմանը՝ աշխատատեղից տվյալ կազմակերպության վերջին մեկ տարվա հարկային եւ սոցապ հաշվետվությունները: Կասկած չունենք, որ աշխատողի առաջին իսկ պահանջի դեպքում բոլոր գործատերերն էլ «մեծ ուրախությամբ» եւ «անմիջապես» կտրամադրեն դրանք: Եվ եւս մի շարք անհեթեթություններ: Նույնիսկ բոլոր պահանջների կատարման եւ հազարումի բյուրոկրատական փաստաթղթերի ներկայացման դեպքում մեծ է հավանականությունը, որ առանց հիմնավորման, բայց քաղաքավարի, ամերիկյան ժպիտով կարող են քեզ մերժել:
Փորձենք այս ամենը դիտարկել բանկերի տեսանկյունից, միգուցե այս արգելակման միտումը արդարացվա՞ծ է եւ կատարվում է վարկային ռեսուրսների վերադարձելիության ապահովվածությունը բարձրացնելո՞ւ նպատակով: Եթե հաշվի առնենք, որ տան համար վարկառուն սկզբնական վճարում է 30% գումար, գումարած՝ ամսական վճարվելիք մայր գումարի մարումներն ու բանկային տոկոսները, եւ ամենագլխավորը՝ մինչեւ վարկի վերջնական մարումը նույն տունը հանդիսանում է որպես գրավ եւ բանկի ժամանակավոր սեփականությունը, որը վարկառուի պարտավորությունների առաջին իսկ չկատարելու դեպքում կարող է բավական մեծ շահույթ ապահովելով օտարվել, ապա պարզ է, որ վարկատու կազմակերպության ռիսկի գործոնը հավասարվում է զրոյի: Ուրեմն՝ ի՞նչն է ստիպում խաղալ այս կատակերգությունը: Չէ՞ որ այդ միջոցները վերջին հաշվով պիտի ինչ-որ տեղ ուղղվեն եւ օգտագործվեն: Պատասխանը մեկն է՝ շա՛տ, ավելի շատ ու ավելի արագ հարստանալու իշխանավորների անհագ մոլուցքը: Բանն այն է, որ միջազգային հիմնադրամներն ու բանկերը մեր երկրի նման երկրներում կոնկրետ բնագավառի զարգացման կամ սոցիալական խավին ուղղված բոլոր նպատակային միջոցները տրամադրում են բացառապես զրո կամ տարեկան 2-3% տոկոսադրույքով: Իսկ իշխանության լծակներն իրենց անձնական շահին ծառայեցնող մի խումբ մարդկանց ձեռքը չի գնում տարեկան նույնիսկ 10-14%-ով հիփոթեքային վարկ տրամադրեն չարքաշ աշխատավորին: Դրա կողքին իրենց իսկ կողմից ստեղծվում են հիփոթեքային եւ բիզնես-վարկեր տրամադրող մի շարք վարկային կազմակերպություններ, որոնց շնորհիվ էլ (ներառյալ բանկերը) հենց նույն միջոցները մտցվում են շրջանառության մեջ, բայց արդեն ամսական 4-5% տոկոսադրույքով: Արդյունքում՝ տարեկան 0-3% տոկոսադրույքով ներգրավված միջոցները ժողովրդին հրամցվում են 50-60%-ով:
…Դրան զուգահեռ՝ դատարկ պետբյուջե: Զարմանալի աղքատություն, եթե հաշվի առնենք այն վիթխարի հարստությունը, որը ինտենսիվ ձեւով կորզվել է ժողովրդից:
Բայց ինչ արած, ես հարգում եմ օրենսգիրքը, դա իմ թուլությունն է…
Հ. Գ. Հայրենի՛ իշխանություններ, իսկ սեւ օրվա համար կոտլետ պահե՞լ եք…
