Ետխեղագրական խոստովանութիւններ
Սկիզբը՝ «Առավոտ», 09.02.10, 11.02.10, 23.02.10, 27.02.10, 04.03.10, 06.03.10
![\"\"](\"https://www.aravot.am/2010/aravot_arm/March/10/p12.jpg\")
Ուղղագրութեան՝ չափից աւելի այլանդակումը եւ խեղագրութեան շուրջը բարձրացած դժգոհութիւնների ալիքը պատճառ դարձան մի քանի անգամներ նոր յանձնաժողովներ ստեղծելուն, մտաւորականութեան նոր ներկայացուցիչների ընդգրկելուն: 1926թ. ստեղծուած հերթական յանձնաժողովը ապարդիւն էր անցել: 1932թ. լուսժողկոմը երկու անգամ եւս ռեֆորմի «փրկութեան» յանձնաժողով է ստեղծում, որին սակայն Աբեղեանը հրաժարւում է մասնակցել՝ վիրաւորուելով, որ մասնակիօրէն դէպի դասականին վերադառնալու արմատական միտումներ են նկատուել, մանաւանդ Գուրգէն Սեւակի կողմից (այսօր կը գտնուի՞ յաջորդ՝ երկրորդ Գուրգէն Սեւակ): Իսկ ընդհանրապէս 1922-32 թթ. նիստերի որոշումները երբեք չեն գործադրուել, չնայած այնտեղ ընդգրկուել էին մեծանուն լեզուաբաններ ու մտաւորականներ: Վերջիններս, հասկանալով այդ տարիներին դասականը փրկելու անհնարինութիւնը, ձգտում էին գոնէ շտկել առաւել արտառոց փոփոխութիւնները, ընտրել չարեաց փոքրագոյնը: Այս վերջին հանգամանքը մեր օրերում դարձել է մատի փաթաթան՝ «ապացուցելու» համար, թէ խեղագրութեանը մասնակցել եւ համաձայն են եղել մեր նշանաւոր լեզուաբանները կամ մտաւորականները: Նշենք, որ այդ նիստերին ներկայ են եղել նաեւ պետական գործիչներ:
Խեղագրական ռեֆորմի սխալ լինելը ընդունեցին նոյնիսկ այդ ռեֆորմի հեղինակներն ու հովանաւորները, խոստովանելով այդ «նոր ուղղագրութեան» բերած վնասներն ու դրանց անընդունելի լինելը ժողովրդի ու մտաւորականութեան կողմից: Վերջինների արձագանգի մասին՝ մի փոքր աւելի ուշ, իսկ այժմ, մի քանի օրինակներ խեղագրութեան հեղինակների ինքնախոստովանութիւններից:
Պարզւում է, որ լուսժողկոմ Պօղոս Մակինցեանը համաձայն է եղել նոր «ուղղագրութեանը»՝ ոչ թէ դա համարելով լեզուաբանական տեսակէտից աւելի կատարեալ, այլ համաշխարհային յեղափոխութեան իր բոլշեւիկեան համոզմունքներին յագուրդ տալու համար. «Ես ոչ մի ձայն չէի տայ ի նպաստ այդ ռեֆորմի, եթէ նրան չհամարէի մի աստիճան՝ դէպի լատինական գիրը անցնելու գործը դիւրացնելու համար» (սա մի անգամ եւս ցոյց է տալիս, թէ՝ որքան կարեւոր էր անխնայ խեղել դասականը, որ մոռացուէր որպէս այդպիսին եւ չխանգարէր լատիներէնին անցնելուն): Եւ ապա շարունակում է. «Եթէ չէր իրականանալու լատինական գրերին անցնելը, ապա աւելի լաւ կը լիներ առանց այլեւայլի դառնալ հին ուղղագրութեանը»: Կարելի է մտածել, թէ հաւանաբար մերօրեայ մտաւորականները՝ (չնչին բացառութեամբ) նոյնպէս լատին գրերի կողմնակից են, որ չեն պայքարում խեղագրութեան հետեւանքները պահպանելու դէմ՝ դասականին անցնելու համար: Իսկ ժողովրդի վերաբերմունքի մասին կարելի է դատել լուսժողկոմի հետեւեալ խոստովանութիւնից. «Պէտք է նկատել, որ նաեւ խորհրդային երկրում (այսինքն ոչ միայն Հայաստանում, այլեւ միւս՝ դրկից կամ հեռու հանրապետութիւններում, ուր ապրում են հայեր- Ն. Ո.) այս հարցի նկատմամբ համերաշխութիւն չկայ… շատ կան այնպիսիները, որոնք ոչ միայն համաձայն չեն նոր ուղղագրութեանը, այլեւ շարունակում են գրել հին ուղղագրութեամբ: Այս բոլորը մեզ ստիպում է այդ հարցը նորից քննութեան ենթարկել, որ, ինչպէս յայտնի է, լուծուեց կիսկատար կերպով»: Իսկ ահա այսօր դասական ուղղագրութեան կողմնակիցների ահազանգը, որ ներկայ ուղղագրութիւնը բաժանում է մեզ սփիւռքից, լաւագոյնս երեւում է Մակինցեանի հետեւեալ խոստովանութիւնից. «Մենք կատարելապէս համոզուեցինք, որ ընդունուած ռեֆորմը մեզ խզեց, անջատեց արտասահմանի հայկական տարրերից (ժողովրդին տարր է համարում-Ն.Ո.): Մեր ընկերները հաղորդում են, որ մեր խորհրդային հրատարակութիւնները չեն տարածւում՝ ուղղագրութեան պատճառով: Հէնց այս մի հանգամանքն այնքան ծանրակշիռ է, որ հարկադրում է նոր ուղղագրութիւնը վերացնելու մէջտեղից, որովհետեւ պարզուեց, որ յօգուտ այս ուղղագրութեան մեր արած ողջ պրոպագանդան վիժեց»: Այսօր մենք շարունակում ենք նոյն խորհրդային ուղղագրութիւնը (փոքրիկ շտկումներով) ու այսօր էլ «արտասահմանի հայկական «տարրերը» նոյնպէս չեն կարդում մեր ուղղագրութեամբ: Նախկին լուսժողկոմը քաջութիւն ունեցաւ յայտարարելու այդ «ծանրակշիռ հանգամանքի» պատճառով «վերացնել մէջտեղից» այդ ուղղագրութիւնը: Իսկ մեր ներկայ լուսժողկոմ- ԿԳ նախարարը չի՞ կարծում, որ մէկ ազգ, մէկ մշակոյթ հռչակած պետական վարդապետութիւնը (դոկտրինան) մեզ եւս հարկադրում է վերացնել միակերպ դասական գրելաձեւի երկփեղկման շարունակական գործելակերպը, մանաւանդ որ ուսանելի ուղեցոյց է նախկին լուսժողկոմի այն եզրայանգումը, թէ. «Մեր տօնը (ՀԽՍՀ-ի 4-րդ տարեդարձը) ամենեւին մթագնած չենք լինի, խոստովանելով անյաջողութիւնը ուղղագրական ռեֆորմի: Իսկ եթէ Աբեղեանի ուղղագրութիւնը ընդունուել է յաւիտեանս ժամանակաց, սա կը լիներ բացարձակ յետադիմութիւն: Նրա ուղղագրութիւնը այնքան է այլանդակել հայերէն բառերի պատկերը, որ շատերն արդէն երկու եւ կէս տարի միմիայն այս ուղղագրութիւնը կարդալով հանդերձ չեն կարողացել նրան ընտելանալ»: Եվ մենք արդեն ընտելացել ենք այդ «բացարձակ յետադիմութիւն» համարուող եւ «հայերէնի բառապատկերը այլանդակող» ուղղագրութեանը, նաեւ աղճատուած այբուբենին՝ «յաւիտեա՞նս ժամանակով»:
