Մայրենի լեզուի օրուայ առթիւ
Ջորջ Բայրոն, անգլիացի բանաստեղծ— Աստուծոյ հետ խօսելու միակ լեզուն հայերէնն է: Հայերէնը հարուստ լեզու է, լիովին պարունակում է մարդկային ձայների բոլոր հնչիւնները:
Շարլ Փ. Ռոպէր, ֆրանսիացի գրագէտ— Հայերէն լեզուն Աստուծոյ հեղինակածն է:
Անթուան Մէյէ, հնդեւրոպական լեզուների մասնագէտ— Յայտնի է, որ այբուբենը գլուխ֊գործոց մըն է: Հայ հնչաբանութեան հնչիւններէն իւրաքանչիւրը յատուկ նշանով մը նոթագրուած է եւ դրոյթը այնքան լաւ հաստատուած է, որ հայ ազգին հայթայթած է հնչիւնաբանութեան վերջնական արտայայտութիւն մը, արտայայտութիւն՝ որ պահպանուած է մինչեւ այսօր առանց փոփոխութիւն մը կրելու, առանց բարելաւում մը ստանալու կամ պէտք ունենալու, վասնզի սկիզբէն իսկ անիկա կատարեալ է:
Հայերէնը ոչ միայն կը հաւասարի եւրոպական լեզուներու, հապա կը գերազանցէ զանոնք: Ոճի տեսակէտով հնդեւրոպական ոչ մէկ լեզու չի գերազանցեր հայերէնը, նոյնիսկ չի հաւասարիր անոր:
Երբ կազմաւորուած էր հայ գրականութիւնը, ժամանակակից Եւրոպայի մեծ ազգերէն ոչ մէկը դեռեւս կար… Այն ժամանակաշրջանին, երբ Ֆրանսիա կամ Անգլիա անունը նոյնիսկ գոյութիւն չուներ, Հայաստանը մեծ դեր խաղացած է պատմութեան մէջ… եւ ունէր ազգային գրական այնպիսի հնութիւն, որ երկար դարերով կը գերազանցէր եւրոպական ազգերու հեղինակածները:
Աւելի քան 2700֊մայր լեզուներէն հինգէն մէկն է հայոց մեծասքանչ լեզուն:
Շթայէր, Վիեննայի համալսարանի փրոֆ.— Գիտնականներու համաձայն, այսօր աշխարհի ամենակատարեալ լեզուներէն մէկն է հայերէնը, որ օժտուած է անկորնչելի հարստութեամբ եւ անոր անմիջապէս յաջորդներէն մէկն ալ գերմաներէնն է եւ ես հպարտ կը զգամ զիս՝ գերմանախօս մը ըլլալուս համար:
Ֆրէդէրիկ Ֆէյդի, ֆրանսիացի լեզուաբան հայագէտ— Կեանքիս ամէն մէկ վայրկեանը նուիրած եմ հայերէնի ուսումնասիրութեան եւ թէ իմ գիտցած լեզուների մէջ հայերէնը բացառիկ է… նախ՝ որպէս զարմանալի տրամաբանական լեզու, ապա նաեւ՝ իր ճկունութեամբ, նոր բառեր կազմելու դիւրութիւններով:
Հայնրիխ Հիւբշման, գերմանացի լեզուաբան հայագէտ— Ո՜վ հայերէն, լեզուներուն ամենէն գեղեցիկն ես, որովհետեւ գիտեմ քեզ:
Ֆրեդերիք Մաքլեր— Կայսրի մը պէս հպարտ եմ հայոց լեզուն գիտցած ըլլալուս համար: Այնքան կը սիրեմ Ձեր լեզուն, որ տանս մէջ հայերէն կը խօսիմ տիկնոջս ու զաւակներուս հետ:
Վալերի Բրիւսով, ռուս բանաստեղծ -Հայերէնը լեզուների անծանօթ գեղուհին է:
Վալիսմատ Հովերի, գրող (Նիկոլայ Եորկային)— Կ\’ըսուի թէ հայերը աղքատ են. բայց սխալ է: Անոնք ունին մեծ գանձարան մը. հպարտ պիտի ըլլայի, եթէ հայերէնը մայրենի լեզուս եղած ըլլար:
Շուլց, հունգարացի հայագէտ, փրոֆ.— Հայ լեզուն ունի 40 հազար արմատ, մինչդեռ շատ մը ուրիշ լեզուներու մէջ 10 հազարը չանցնիր:
Հայոց լեզուն իր լեզուական ստեղծողական ոյժով ընդունակ է թափանցելու մինչեւ Մասիսի գագաթը, միաժամանակ բիւրեղեայ է ինչպէս Սեւանի ջուրերը:
Ռոպէր Կոտել, Ժնեւի համալսարանի փրոֆ. — Հայերէնի պէս լեզու մը անտեսողները կամ ուրացողները որքան ալ հարուստ ըլլան, ինծի կը թուի թէ անոնք կերպով մը կ՝աղքատանան:
Րէնտըն Սթոն Ներս, յայտնի մտաւորական- «Ես աստղագէտ եմ» ըսող գիտնականին պատասխանել եմ. «Ես ալ հայագէտ եմ»:
Լիւք Անդրէ Մարսել, բանաստեղծ, թարգմանիչ— Վարուժանի գործերը չեմ փոխանակեր պուլկարական բանաստեղծութեանց ընդհանուր հաւաքածոյին հետ: Ոչ ալ Չարենցի գործերը ռումանական ընդհանուր հաւաքածոյին հետ:
Եօզեֆ Մարկուարտ, գերմանացի լեզուագէտ— Եթէ Մաշտոցի գործը համեմատենք Պիպինի եւ նրա զինակից Վիլֆրիդի գործունէութեան հետ, այս վերջինները թզուկներ կ՝երեւան համեմատութեամբ այդ մտքի հսկայի:
Միջնադարեան ո՞ր ժողովուրդը կը կարողանայ պարծենալ, թէ երբեւիցէ իր սեփական լեզուով կամ թէկուզ մի այլ՝ բախտաւոր լատիներենով, հրապարակ է հանել Վարդանի եւ իր ընկերների դիւցազնամարտի այնպիսի մի նկարագրութիւն, ինչպիսին Եղիշէի նկարագրածն է:
Պարոյր Սեւակ- …Մեր լեզուն միայն մեզ չի պատկանում, այլ աշխարհին, նա միայն մեր սրբութիւնը չէ, այլ մասունքը հանուր մարդկութեան… Այդ լեզուի խնամքը, նրա անաղարտութիւնն ու պաշտպանութիւնը դրուած է մեր վրայ:
Սոլթէքս, ամերիկացի հայագէտ, Ֆէյդի, ֆրանսիացի հայագէտ, ՄԱԿ֊ի համար որպէս միջազգային լեզու առաջարկելու առթիւ— Մենք վստահ ենք, որ բառերու ճշգրիտ իմաստը տուող լեզու մը որ կայ՝ հայերէնն է եւ կ՝առաջարկենք որ անոր տրուի նախապատւութիւնը՝ փոխանակ, «Էսպերանթօ»֊ին:
Էնդրիւ Ուայթ- Եթէ ինծի հարցնեն թէ ո՞րն է ցեղերու մէջ ամենացանկալին, ամենէն առաջ պիտի տամ հայ ցեղը:
Թուրք բանտապետ մը– Մեզի պէս ջարդարար ազգի մը զաւակ ըլլալէ, կը նախընտրեմ Ձեզի պէս ազգի մը մահուան ընկեր ըլլալ:
Աշխարհի ժողովուրդների խօսած 2200 լեզուների մէջ հայերէնը 33֊րդ տեղում է:
