Այս յօդուածաշարը համարւում է լեզուապահպանական հարցերի վերաբերեալ ՀՀ Սփիւռքի նախարարին ուղղուած բաց նամակիս (տես «Առաւօտ», 2 ապրիլի 2009թ.) առթիւ ստացուած մասնագիտական կարծիքների պատասխանը: Սակայն իրականում դա ուղղուած է ոչ միայն դասական ուղղագրութեան մասին բացասական կարծիք արտայայտող լեզուաբաններին, այլեւ բանասիրական կրթութեամբ մեր նախագահին, մտաւորականութեանը, մանկավարժներին եւ ուսանողութեանը:
Յօդուածաշարի նպատակն է հայաստանաբնակ մեր հայրենակիցներին ներկայացնել ուղղագրական հիմնախնդրի (ինչը նաեւ ազգի երկփեղկման կամ մերձեցման հարցերում կարեւոր գործօն է համարւում) ծագման համառօտ պատմականը եւ էութիւնը, որին գրեթէ անտեղեակ են (բացառութեամբ մի փոքր հատուածի) ոչ միայն շարքային քաղաքացիները, այլեւ ուսուցիչների, ուսանողութեան եւ իշխանաւորների գերակշիռ մասը: Այս հիմնախնդրի վրայ փաստօրէն «թաբու» է դրուել եւ մեծաւ մասամբ կասեցուել են այդ խնդրի շուրջ հրապարակումները մամուլում ու հեռատեսիլով քննարկումները, ինչպէս նաեւ այդ թեմայով համահայկական խորհրդաժողովների անցկացումը: Աւելին, տարածուել է այն թիւր կարծիքը, թէ՝ դասական ուղղագրութեան վերականգնումով նպատակ է հետապնդւում պաշտօնական լեզուի կարգավիճակ ունեցող արեւելահայերէն գրական լեզուի վերացումը եւ փոխարէնը արեւմտահայերէնը մտցնելը: Այս թիւրիմացութիւնը բխում է նաեւ այն սխալից, որ ամենուրեք գործածւում են «արեւելահայերէն ուղղագրութիւն» եւ «արեւմտահայերէն ուղղագրութիւն» արտայայտութիւնները, մինչդեռ արեւելահայերէնը եւ արեւմտահայերէնը գրական լեզուներ են միայն, որոնց ուղղագրութիւնը եղել է մէկ եւ ընդհանուր դասական ուղղագրութիւնը, ինչը այսօր պահպանւում է սփիւռքում, իսկ Հայաստանում դադարեց 1922 թուականից, անցնելով աբեղեանական խեղագրութեան: Այս յօդուածաշարում խօսքը վերաբերում է ոչ միայն Աբեղեանի «բարեփոխումներին», այլեւ Գուրգէն Սեւակի՝ 1940 թ. սրբագրած ուղղագրութեանը, որովհետեւ դրա մէջ նոյնպէս պահպանուեցին նախորդ խեղագրութեան հիմքերի մեծ մասը եւ յայտնի է «հայաստանեան ուղղագրութիւն» անունով, ինչը մենք մեր շարադրանքում կ՝անուանենք «աբեղեանասեւակեան» ուղղագրութիւն:
Այս «բարեփոխումների» աղմկայարոյց թեման շուրջ 85 տարի է, որ ծեծւում է համազգային չափանիշով: Վերջին երեք տասնամեակում այդ խնդրի շուրջ հանդէս են եկել դոկտ-փրոֆ. Ռաֆայել Իշխանեանը, բանաստեղծ Լեւոն Միրիջանեանը, դոկտ.-փրոֆ. Լեւոն Խաչերեանը, գրող-հրապարակախօս Կարէն Ա. Սիմոնեանը, Սորբոնի համալսարանի դոկտ.-փրոֆ. Հիլտա Գալֆայեան-Փանոսեանը, ինչպէս նաեւ սփիւռքի յայտնի ազգային ու կուսակցական դէմքեր, լեզուագէտներ, Մխիթարեան հայագէտներ, այլ մտաւորականներ ու մամուլի ներկայացուցիչներ եւ մանաւանդ Կիլիկիոյ կաթողիկոսութիւնը՝ ի դէմս Արամ Վեհափառի:
Հետեւաբար, դասական ուղղագրութեան վերահաստատման մասին այս քննարկուող նիւթը բազմիցս փաստարկուել է: Այդ փաստերը հանրայայտ են ու մեր յօդուածաշարում նոյնպէս օգտագործուած են, եւ մենք հեծանիւ չենք յայտնագործում: Պարզապէս, նպատակ ունենք Հայաստանում առաւել տարածուն ու ընթերցուող մամուլի միջոցով լայն զանգուածներին տեղեակ պահել վիճայարոյց խնդրին, որովհետեւ վերը նշուած հեղինակների հրատարակած գրքերի փոքր տպաքանակը եւ բոլորին հասանելի չլինելը թելադրում է այդ բացը լրացնել մատչելի թերթերի միջոցով, ինչը կարեւոր է այս հիմնախնդրի առթիւ կողմնորոշում ունենալու համար: Լրագրական էջերի սղութեան պատճառով եւ ժամանակի խնայողութեան նպատակով՝ յաճախ շարադրուած նիւթի մէջ չենք նշել օգտագործուած նիւթերի հեղինակներին, նրանց հրապարակումների անուանումներն ու ժամկէտները, էջերը, սակայն վերջում տրուած են այդ հրապարակումների ցանկը, ուր կարելի է գտնել այս նիւթին առնչուող եւ յայտնի շատ փաստարկումներ:
շարունակելի
